Việc áp dụng kinh tế số tại một số nước trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam

Những bài học kinh nghiệm từ các quốc gia khác sẽ giúp Việt Nam rút ngắn thời gian và tránh được những sai lầm trong quá trình phát triển kinh tế số.

Vai trò và đặc điểm của kinh tế số

Kinh tế số đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong thế giới hiện đại, không chỉ là động lực để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn là yếu tố quyết định đến sự cạnh tranh và phát triển của các quốc gia. Việc áp dụng công nghệ số không chỉ giúp cải thiện hiệu suất và năng suất lao động mà còn tạo ra mô hình kinh doanh mới, mở rộng thị trường và tạo ra cơ hội việc làm mới cho người lao động.

Nghiên cứu của Brynjolfsson & Kahin (2000) đã chỉ ra rằng kinh tế số không chỉ giúp các doanh nghiệp giảm chi phí và tối ưu hóa quy trình sản xuất mà còn thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới. Các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và tự động hóa đã mở ra không gian cho các sản phẩm và dịch vụ mới, từ đó tăng cường giá trị gia tăng và cải thiện trải nghiệm của người tiêu dùng(Brynjolfsson & Kahin, 2000) .

Bên cạnh đó, kinh tế số còn mở rộng khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu cho các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhờ vào các nền tảng thương mại điện tử và các dịch vụ trực tuyến. Điều này giúp cho các doanh nghiệp có thể tiếp cận được nhiều khách hàng hơn và tăng cường tính cạnh tranh trong thị trường quốc tế.

Kinh tế số có một số đặc điểm nổi bật như sau:

Cơ sở hạ tầng ICT: Đây là nền tảng của kinh tế số, bao gồm phần cứng, phần mềm, và dịch vụ viễn thông. Theo Mesenbourg (2001), cơ sở hạ tầng ICT là yếu tố cốt lõi để hỗ trợ các hoạt động kinh tế số.

Thương mại điện tử: Giao dịch hàng hóa và dịch vụ qua mạng internet là một phần quan trọng của kinh tế số. Brynjolfsson và Kahin (2000) đã chỉ ra rằng sự phát triển của các nền tảng kỹ thuật số và thương mại điện tử góp phần vào việc tăng cường hiệu quả kinh tế.

Các hoạt động kinh doanh kỹ thuật số: Sử dụng ICT để cải thiện quy trình kinh doanh là một đặc điểm quan trọng của kinh tế số. Bukht và Heeks (2017) trong nghiên cứu "Defining, Conceptualising and Measuring the Digital Economy" (Development Informatics Working Paper Series) đã định nghĩa kinh tế số bao gồm tất cả các hoạt động kinh tế dựa trên ICT, và phân biệt giữa kinh tế số hạt nhân (các ngành công nghệ cao như phần mềm và viễn thông) và các lĩnh vực mở rộng (như thương mại điện tử và dịch vụ trực tuyến).

Kinh nghiệm áp dụng kinh tế số tại một số nước phát triển

Hoa Kỳ là một trong những quốc gia tiên phong và dẫn đầu trong việc áp dụng kinh tế số. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ trong lĩnh vực này. Trong đó, Chính phủ Hoa Kỳ đã triển khai nhiều chính sách và quy định nhằm thúc đẩy sự phát triển của kinh tế số. Các chính sách này bao gồm việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, khuyến khích nghiên cứu và phát triển, và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ. Ví dụ, từ năm 2015 đến 2020, Hoa Kỳ đã chi hơn 110 tỷ USD vào việc phát triển hạ tầng công nghệ và an ninh mạng (Statista, 2021). Các chương trình tài trợ nghiên cứu như DARPA (Cơ quan Dự án Nghiên cứu Quốc phòng Tiên tiến) đã đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sáng tạo và ứng dụng công nghệ mới.

Trung Quốc đã trở thành một trong những quốc gia tiên phong trong việc áp dụng kinh tế số, với nhiều kinh nghiệm quý báu mà các quốc gia khác có thể học hỏi. Đầu tiên, Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng kỹ thuật số, bao gồm mạng 5G, internet băng thông rộng và các trung tâm dữ liệu. Theo báo cáo của Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc (MIIT), tính đến cuối năm 2023, Trung Quốc đã triển khai hơn 1,4 triệu trạm gốc 5G, chiếm khoảng 70% tổng số trạm gốc 5G trên toàn cầu (Guiyu, H., & Fedorova, L, 2023). Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đi đầu trong việc sử dụng thanh toán điện tử. Hệ thống thanh toán di động của nước này, với sự tham gia của các nền tảng như Alipay và WeChat Pay, đã trở nên phổ biến. Năm 2022, tổng giá trị giao dịch qua thanh toán di động ở Trung Quốc đạt khoảng 58,8 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương khoảng 9,2 nghìn tỷ USD), tăng 15,2% so với năm trước đó (.Song, M., Zheng, C., & Wang, J, 2022).

Singapore đã trở thành một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về áp dụng kinh tế số, nhờ vào những chiến lược và chính sách thông minh. Đầu tiên, Singapore đã xây dựng một hạ tầng kỹ thuật số mạnh mẽ với mạng lưới internet tốc độ cao và hệ thống dữ liệu tiên tiến. Theo báo cáo của Bộ Truyền thông và Thông tin Singapore, tỷ lệ hộ gia đình có kết nối internet băng thông rộng đạt 99% vào năm 2023, đảm bảo mọi người dân có thể tiếp cận các dịch vụ số một cách dễ dàng. Singapore cũng chú trọng đến việc phát triển hệ sinh thái thanh toán số. Trong đó, để hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), trong quá trình chuyển đổi số, Singapore đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ. Một trong những sáng kiến nổi bật là chương trình "SMEs Go Digital" được khởi động từ năm 2017. Chương trình này cung cấp các hướng dẫn, công cụ và hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp để áp dụng công nghệ số vào hoạt động kinh doanh. Tính đến cuối năm 2023, hơn 70% SMEs tại Singapore đã tham gia chương trình này và áp dụng ít nhất một giải pháp kỹ thuật số.

Thực trạng áp dụng kinh tế số tại Việt Nam

Việt Nam đang trên con đường trở thành một trong những nền kinh tế số hàng đầu khu vực Đông Nam Á, với nhiều chính sách và sáng kiến nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trên diện rộng. Tuy nhiên, việc áp dụng kinh tế số tại Việt Nam vẫn còn gặp nhiều thách thức và cơ hội cần được khai thác hiệu quả. Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc phát triển hạ tầng kỹ thuật số. Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, tính đến cuối năm 2022, tỷ lệ phủ sóng mạng 4G đã đạt trên 95% dân số, và mạng 5G đang được triển khai thử nghiệm tại nhiều thành phố lớn như

Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, và Đà Nẵng. Mặc dù vậy, sự chênh lệch về hạ tầng kỹ thuật số giữa các vùng miền vẫn còn khá lớn, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận công nghệ của người dân tại các khu vực nông thôn và miền núi. Thương mại điện tử tại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Năm 2022, tổng giá trị giao dịch thương mại điện tử đạt khoảng 16,4 tỷ USD, tăng 20% so với năm trước, theo báo cáo của Statista.

Việc sử dụng thanh toán điện tử tại Việt Nam cũng đang trên đà tăng trưởng. Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, số lượng giao dịch qua các ví điện tử như MoMo, ZaloPay và ViettelPay đã tăng mạnh, với tổng giá trị giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt đạt khoảng 9,6 tỷ USD trong năm 2021. Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ như miễn giảm phí giao dịch, khuyến khích sử dụng các phương thức thanh toán điện tử trong các dịch vụ công. Tuy nhiên, thói quen sử dụng tiền mặt vẫn còn phổ biến, đặc biệt ở các khu vực nông thôn. Chính phủ Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số, điển hình là chương trình "Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030".

Thực trạng áp dụng kinh tế số tại Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể nhưng cũng đối diện với nhiều thách thức. Về hạ tầng kỹ thuật số, Việt Nam đã có những bước đi vững chắc với tỷ lệ phủ sóng mạng 4G cao và việc triển khai thử nghiệm mạng 5G tại các đô thị lớn. Tuy nhiên, sự chênh lệch về hạ tầng giữa các khu vực vẫn là vấn đề, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận công nghệ của người dân ở các vùng nông thôn và miền núi.

Trong lĩnh vực thương mại điện tử, Việt Nam đã chứng kiến sự bùng nổ với sự gia tăng mạnh mẽ của giao dịch trực tuyến qua các nền tảng như Shopee, Lazada, và Tiki. Đặc biệt, dịch COVID-19 đã thúc đẩy nhu cầu mua sắm trực tuyến, đóng góp vào sự phát triển của lĩnh vực này. Tuy nhiên, vấn đề bảo mật thông tin, tính minh bạch trong giao dịch vẫn còn là thách thức đối với ngành thương mại điện tử.

Về thanh toán điện tử, các ví điện tử như MoMo, ZaloPay, và ViettelPay đang ngày càng được ưa chuộng, giúp giảm thiểu việc sử dụng tiền mặt và nâng cao tiện ích thanh toán. Tuy nhiên, thói quen sử dụng tiền mặt vẫn còn rất mạnh mẽ, đặc biệt là ở các khu vực nông thôn.

Chính phủ Việt Nam đã có các chính sách và chương trình hỗ trợ nhằm thúc đẩy chuyển đổi số trong doanh nghiệp, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn về năng lực và tài chính để thích nghi với công nghệ mới.

An ninh mạng và quản lý dữ liệu cũng là một lĩnh vực quan trọng được chính phủ quan tâm và đầu tư. Luật An ninh mạng đã ban hành nhằm bảo vệ an toàn thông tin và dữ liệu cá nhân, tuy nhiên việc thực thi và nâng cao nhận thức về an ninh mạng vẫn còn là thách thức lớn.

Giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật số là một xu hướng đang được đẩy mạnh, với nhiều chương trình đào tạo và cập nhật kỹ năng cho lao động. Tuy nhiên, việc đào tạo vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu của thị trường lao động, đặc biệt là trong bối cảnh công nghiệp 4.0 đang phát triển mạnh mẽ.

Kinh nghiệm từ thế giới và giải pháp áp dụng kinh tế số cho Việt Nam

Kinh tế số đang ngày càng trở thành yếu tố quan trọng trong sự phát triển kinh tế của các quốc gia trên thế giới. Việt Nam, để bắt kịp xu hướng này, có thể học hỏi từ các quốc gia tiên tiến như Hoa Kỳ, Trung Quốc và Singapore. Hoa Kỳ là một trong những quốc gia dẫn đầu về phát triển kinh tế số với những công ty công nghệ hàng đầu thế giới như Google, Apple, Amazon, và Microsoft. Hoa Kỳ đã xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ với sự hỗ trợ từ các tổ chức tài chính, chính phủ, và các trung tâm nghiên cứu. Việt Nam cần tạo điều kiện thuận lợi cho các startup, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ số.

Trung Quốc đã có những bước phát triển vượt bậc trong lĩnh vực kinh tế số, đặc biệt là trong thương mại điện tử và các ứng dụng di động. Trung Quốc đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng kỹ thuật số, bao gồm mạng 5G, trung tâm dữ liệu và các nền tảng thương mại điện tử. Việt Nam cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số để hỗ trợ sự phát triển của kinh tế số.

Singapore là một trong những quốc gia có nền kinh tế số phát triển mạnh mẽ nhất khu vực Đông Nam Á. Singapore đã triển khai chính phủ điện tử và các dịch vụ công trực tuyến, giúp tăng cường hiệu quả quản lý và minh bạch. Việt Nam cần đẩy mạnh triển khai chính phủ điện tử và cung cấp các dịch vụ công trực tuyến. Singapore tích cực hợp tác với các quốc gia và tổ chức quốc tế để học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm trong lĩnh vực công nghệ số. Việt Nam cũng cần mở rộng hợp tác quốc tế để tận dụng kiến thức và công nghệ từ các quốc gia tiên tiến.

Để phát triển kinh tế số tại Việt Nam, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Đầu tiên, đầu tư vào mạng lưới internet tốc độ cao, mạng 5G, trung tâm dữ liệu và các nền tảng số là rất quan trọng. Tiếp theo, việc đầu tư vào giáo dục và đào tạo, đặc biệt là các ngành STEM, và cung cấp các chương trình đào tạo kỹ năng số cho người lao động là cần thiết để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Kết luận

Hoa Kỳ, Trung Quốc và Singapore đã cung cấp những mô hình thành công và các chiến lược cụ thể, từ việc xây dựng hạ tầng kỹ thuật số hiện đại, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đến việc áp dụng các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và triển khai chính phủ điện tử.

Từ Hoa Kỳ, Việt Nam có thể học hỏi về hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và đầu tư vào giáo dục, đặc biệt là các ngành STEM. Trung Quốc mang đến bài học về việc đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng kỹ thuật số và các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ. Singapore thì nổi bật với việc triển khai chính phủ điện tử và các dịch vụ công trực tuyến, cùng với sự hợp tác quốc tế để tiếp cận kiến thức và công nghệ tiên tiến.

Để ứng dụng thành công các kinh nghiệm này, Việt Nam cần tập trung vào việc phát triển hạ tầng kỹ thuật số, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thông qua giáo dục và đào tạo, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, thúc đẩy R&D và triển khai chính phủ điện tử cũng là những yếu tố quan trọng.