Hoàn thiện tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ, thêm "lá chắn" cho thương hiệu Việt

Ngày 26/8, tại TP.HCM, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Công ty TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo tổ chức diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo".

Khó kiểm soát hàng giả do tính ẩn danh trên nền tảng số

Số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ và lực lượng Quản lý thị trường cho thấy tình trạng xâm phạm thương hiệu đang ngày càng nghiêm trọng. 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã xử lý vi phạm hành chính hơn khoảng 3.270 vụ liên quan hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đặc biệt, chỉ trong tháng cao điểm, từ 15/5 - 15/6/2025, có hơn 1.631 vụ hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, với trị giá tạm giữ lên đến hàng nghìn tỷ đồng.

Theo Luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám đốc TAT Law Firm, những con số trên không chỉ phản ánh quy mô ngày càng lớn của tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, mà còn cho thấy mức độ tinh vi, phức tạp và sự liều lĩnh của các hành vi xâm phạm nhãn hiệu.

Luật sư Thảo nhận định, thực trạng xâm phạm về sở hữu trí tuệ hiện nay phổ biến như: đạo nhái bao bì và mẫu mã, giả mạo tên thương mại, hành vi làm giả kiểu dáng và nhãn hiệu, đăng ký nhãn hiệu trùng hoặc tương tự tại Cục Sở hữu trí tuệ.

Đáng chú ý, sự bùng nổ của thương mại điện tử và truyền thông số đã mở ra một không gian mới cho các hành vi xâm phạm thương hiệu. Trên các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội, hàng giả, hàng nhái được bày bán công khai với giá rẻ, trong khi việc kiểm soát gần như bất khả thi do tính chất xuyên biên giới và ẩn danh của nền tảng số.

"Nếu không có cơ chế bảo vệ hiệu quả, doanh nghiệp sẽ ngày càng khó duy trì thương hiệu, còn người tiêu dùng thì liên tục đối diện với rủi ro", luật sư Thảo nói.

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Lê Thị Đông Phương - Phó Giám đốc chi nhánh Công ty Yến sào Khánh Hòa tại TP.HCM - cho biết tình trạng xâm phạm sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm yến sào trên thị trường hiện rất phổ biến. "Hàng giả, hàng nhái tràn lan trên sàn thương mại điện tử không chỉ khiến doanh thu doanh nghiệp sụt giảm mà còn làm người tiêu dùng mất niềm tin vào sản phẩm chính hãng", bà Phương chia sẻ.

Theo bà Phương, doanh nghiệp đã triển khai tem truy xuất nguồn gốc và phối hợp với lực lượng quản lý thị trường để xử lý các trường hợp vi phạm. Tuy nhiên, để ngăn chặn triệt để, cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý, tăng mức xử phạt đối với hành vi gian lận thương mại, đồng thời bắt buộc định danh người bán trên sàn thương mại điện tử.

Doanh nghiệp chân chính thiệt hại hàng tỷ đồng

Tại diễn đàn, ông Bông Hoa Việt - Cố vấn Ban Giám đốc Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh - cho biết tình trạng làm giả, nhái sản phẩm của doanh nghiệp diễn ra ngày càng tinh vi. "Từ ống nhựa U-PVC, phụ kiện, keo dán đến logo, bao bì… đã được bảo hộ sở hữu trí tuệ đều bị sao chép gần như nguyên vẹn, chỉ thay đổi vài ký tự. Có trường hợp còn đăng ký tên doanh nghiệp na ná, rồi 'mượn danh' Bình Minh đi tiếp cận đại lý, nhà thầu để ký hợp đồng cung ứng", ông Việt nói.

Theo ông Việt, doanh nghiệp đã tiếp nhận hàng chục phản ánh của khách hàng với nội dung: "Hàng Bình Minh gì mà dễ vỡ, rò nước?". Trong khi đó, doanh nghiệp kiểm tra thì phát hiện đó là hàng nhái, đã được chôn sâu dưới đất và chỉ lộ ra khi hư hỏng.

"Người tiêu dùng khó truy xuất nguồn gốc, họ chỉ nhớ mỗi cái tên Nhựa Bình Minh. Hệ quả là chúng tôi mất khách hàng, mất niềm tin, và mất cả quyền làm chủ cái tên chính mình”, ông Việt chia sẻ.

Để bảo vệ thương hiệu, từ năm 2023, Nhựa Bình Minh đã thành lập Tổ công tác bảo vệ thương hiệu gồm 6 thành viên, phối hợp chặt chẽ cùng đơn vị pháp lý triển khai nhiều biện pháp đồng bộ. Ông Việt cho biết chi phí cho công tác này đã lên tới hàng chục tỉ đồng, chưa kể khoản đầu tư 19 tỉ đồng vào công nghệ in laser chống giả.

Theo ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sáng chế Việt Nam, khoảng trống pháp lý và bất cập thực thi về sở hữu trí tuệ dẫn tới xung đột quyền.

Mặc dù Luật Doanh nghiệp 2020 (sửa đổi, bổ sung năm 2025) đã có quy định về việc gây nhầm lẫn với tên doanh nghiệp đã đăng ký trước đó, nhưng lại chưa có quy định cụ thể đối với trường hợp "gây nhầm lẫn" với nhãn hiệu đã được bảo hộ. Trong khi đó, Luật Sở hữu trí tuệ quy định: Dấu hiệu trùng hoặc tương tự với tên thương mại của người khác đang được sử dụng, nếu việc sử dụng có thể gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng về nguồn gốc hàng hóa, dịch vụ.

Ông Nguyễn Thanh Bình cho rằng, quy định hiện hành còn nhiều bất cập. Thực tế, tên thương mại gắn với việc đăng ký kinh doanh do Sở Kế hoạch và Đầu tư (nay là Sở Tài chính) quản lý, còn nhãn hiệu thuộc thẩm quyền Cục Sở hữu trí tuệ, nhưng lại thiếu cơ chế phối hợp liên ngành.

Hoàn thiện tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ

Tại diễn đàn, các chuyên gia, doanh nghiệp cho rằng sự ra đời của tòa chuyên biệt đầu tiên về sở hữu trí tuệ ở Việt Nam được kỳ vọng sẽ góp phần tạo thuận lợi trong giải quyết các vụ tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam.

Theo Luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám Đốc TAT Law Firm, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế vận hành của Tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ đã được quy định trong Nghị quyết số 81, với phạm vi thẩm quyền phân bổ cho Tòa án nhân dân khu vực 2 (Hà Nội) và khu vực 1 (TP.HCM).

"Việc thành lập hai trung tâm xét xử này là một bước tiến quan trọng, thể hiện quyết tâm nâng cao tính chuyên môn trong xử lý các tranh chấp dân sự, kinh doanh, thương mại, cũng như các vụ án hành chính liên quan đến sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ", luật sư Thảo chia sẻ.

Bên cạnh đó, luật sư Thảo cho rằng cần bảo đảm nguồn nhân lực chuyên sâu cho các tòa chuyên trách sở hữu trí tuệ, thông qua việc đào tạo thẩm phán, thư ký tòa án và đội ngũ cán bộ có kiến thức vững vàng về sở hữu trí tuệ, công nghệ và thương mại. Đồng thời, cần xây dựng quy trình tố tụng nhanh gọn, minh bạch nhằm rút ngắn thời gian xét xử, tạo điều kiện cho doanh nghiệp sớm được bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Ngoài ra, nên thiết lập cơ chế công khai, minh bạch trong công bố bản án, quyết định liên quan đến sở hữu trí tuệ, qua đó tạo tiền lệ pháp lý rõ ràng, nâng cao tính dự đoán và sự ổn định trong thực thi,...

Tại chương trình, ông Võ Tân Thành - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - cho biết thời gian qua, Nhà nước đã ban hành và từng bước hoàn thiện khung khổ pháp luật về sở hữu trí tuệ. Việt Nam cũng đã có những cam kết quốc tế rất cao về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi tham gia WTO và các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP… Đây là động lực quan trọng để chúng ta nâng tầm hệ thống pháp luật, tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.