TP.HCM mong có cơ chế tài chính để thực hiện hệ thống đường sắt đô thị

Ngày 16/2, ông Phan Văn Mãi, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND TP.HCM đã chủ trì phiên họp Hội đồng tư vấn triển khai thực hiện Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM và tổ chuyên gia tư vấn xây dựng, phát triển hệ thống đường sắt đô thị TP.HCM.

Theo Kết luận 49 của Bộ Chính trị, đến năm 2035 TP.HCM phải hoàn thành hơn 200 km đường sắt đô thị, tức còn chưa đến 12 năm thực hiện. Để thực hiện nhiệm vụ này, thành phố đã thành lập Tổ tư vấn và nghiên cứu đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị. Dự kiến trong quý 1, đề án sẽ được hoàn thiện để trình Trung ương.

Tại đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị, Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM đề xuất Trung ương cho 14 cơ chế, trong đó có một số nội dung giúp thành phố huy động được vốn để làm 200 km metro. Cụ thể, cho phép TP.HCM và Hà Nội thực hiện thu hồi đất dự án tổng thể toàn hệ thống đường sắt đô thị và dự án phát triển đô thị vùng phụ cận các nhà ga để thực hiện mô hình TOD ngay sau khi chủ trương đầu tư dự án được Quốc hội quyết định.

Đồng thời, địa phương được đấu giá quyền sử dụng đất với mục đích phát triển dự án khu đô thị TOD theo quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 và sử dụng toàn bộ số tiền thu được đầu tư trực tiếp cho dự án đường sắt đô thị. Dự kiến, TP.HCM sẽ thu được 40 tỷ USD từ nguồn này và một phần sẽ dùng để đầu tư cho metro.

Thành phố cũng kiến nghị Trung ương cho phép phát hành trái phiếu chính quyền địa phương, trái phiếu công trình hoặc các hình thức huy động vốn không phụ thuộc vào hạn mức trần nợ công... để đầu tư mạng lưới metro. Lãi suất trái phiếu do hai địa phương tự quyết định, đảm bảo trên cơ sở khả năng thanh toán trả nợ.

Tại hội nghị, các chuyên gia cũng cho rằng nhìn 20 km metro số 1 Bến Thành – Suối Tiên mất hơn 15 năm chưa chạy được thì "tham vọng" xây dựng xong 200 km trong chưa đầy 12 năm sẽ là nhiệm vụ khó thực hiện nếu không có cách làm mới.

Bởi vậy, muốn làm được thì cần có tư duy khác, cách làm khác. Đối với đề án này, Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn đề xuất cần có tổ hợp đa ngành bởi có nhiều vấn đề nằm ngoài tầm với của Ban Quản lý đường sắt đô thị như quy hoạch, tài chính, quản lý. Đồng thời, thống nhất với đề xuất thành lập tập đoàn đường sắt đô thị và tập đoàn TOD. Tập đoàn này khi thành lập sẽ như một công ty cổ phần, trong đó thành viên sẽ là các sở, ban, ngành tham gia đề án, còn UBND TP.HCM là “nhạc trưởng”, là cơ quan có cổ phần cao nhất trong Tập đoàn, điều phối nhịp nhàng các sở, ngành. Cần tiếp cận với tư duy đa ngành chứ không đơn ngành. Các sở, ngành liên quan đều tham gia vào việc lập đề án và thực hiện.

Đồng quan điểm, PGS.TS Vũ Minh Khương, thành viên Hội đồng Tư vấn và Tổ tư vấn đường sắt sắt đô thị, cho rằng cần có liên minh hành động gồm các lực lượng tinh nhuệ về đường sắt đô thị của cả nước và đại diện các bộ ngành, TP.HCM, Hà Nội, các chuyên gia và nhà đầu tư quốc tế để cùng làm hệ thống metro.

Còn theo PGS.TS Trần Hoàng Ngân, Trợ lý Bí thư Thành ủy TP.HCM, sau 6 tháng, Hội đồng Tư vấn triển khai Nghị quyết 98 đã làm được rất nhiều việc. Trong đó, đã giúp UBND TP trình HĐND TP thông qua 24 nghị quyết quan trọng, cụ thể hóa 19/27 cơ chế, chính sách. Tuy nhiên, các nội dung liên quan đến Nghị quyết 98 còn rất nhiều. Do đó, đồng chí Trần Hoàng Ngân kỳ vọng Hội đồng tư vấn sẽ tiếp tục tập trung trong năm 2024 để sớm cụ thể hóa các cơ chế, chính sách đặc thù còn lại. Trong đề án phải xin phân cấp, phân quyền triệt để cho TP.HCM thực hiện, quyết định tất cả các khâu từ quy hoạch, phê duyệt dự án, thu hồi đất đấu giá.

Góp ý cho TP.HCM về hoạt động của Hội đồng tư vấn Nghị quyết 98, PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh, nhiệm vụ trong năm 2024 của TP còn thiếu các chương trình đào tạo nhân lực. Việc đào tạo nhân lực của TP.HCM cần gắn với hệ sinh thái và đặc thù phát triển TP, chuyển đổi cấu trúc phát triển sang các ngành công nghệ cao.

TS Trần Du Lịch cho rằng các ý kiến chuyên gia tư vấn phong phú, trong đó hầu hết các ý kiến ủng hộ xây dựng đề án tổng thể và sau đó các cấp thẩm quyền phê duyệt, phân cấp cho chính quyền TP phê duyệt từng đề án cụ thể. Thống nhất có một số cơ chế đặc thù, mô hình, cách tổ chức triển khai để triển khai trong thời gian ngắn. Các ý kiến cũng thể hiện thống nhất 14 kiến nghị; về tài chính cần làm rõ hơn, dự kiến nguồn ngân sách, huy động từ TOD, các nguồn khác cần làm rõ chi tiết; trong đó khẳng định làm rõ không xin ngân sách Trung ương, mà xin cơ chế TOD, cơ chế phát hành trái phiếu;… ; Về mô hình quản lý, vận hành, huy động nguồn tài chính, nếu gom lại thì cần xem xét lại; Đề xuất sớm ban hành tiêu chuẩn quốc gia về đường sắt đô thị, để làm cơ sở thống nhất để thực hiện.

Kết luận cuộc họp, Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi khẳng định, không chỉ liên quan đến đường sắt đô thị mà đối với các vấn đề khác, UBND TP đều chỉ đạo tiếp cận đa ngành, tổng thể theo mục tiêu phát triển bền vững và lấy người dân làm trung tâm. Đó là lý do vì sao TP.HCM thành lập nhiều ban chỉ đạo, tổ công tác, bởi một sở, ngành được giao không giải quyết được vấn đề. Cụ thể, khi xây dựng hệ thống metro, ông Phan Văn Mãi cho biết tư duy đa ngành được TP tiếp cận ngay từ đầu, trong đó Ban Quản lý đường sắt đô thị đóng vai trò thường trực, các sở, ngành liên quan phối hợp dưới sự chỉ đạo, điều hành của UBND TP. UBND TP sẽ rà soát, có phân công cụ thể để làm rõ việc liên ngành, trách nhiệm và các mốc thời gian, kiểm soát đồng bộ, để tăng hiệu quả.

Đối với đề xuất thành lập Tập đoàn metro và TOD, Chủ tịch UBND TP Phan Văn Mãi khẳng định sẽ nghiên cứu thêm vấn đề này, có thể xem xét thêm đề xuất các bên liên quan cần tham gia từ đầu để có sự đồng thuận.

Liên quan đến tài chính thực hiện đề án, Chủ tịch Phan Văn Mãi khẳng định, TP.HCM không xin ngân sách Trung ương, mà xin cơ chế tài chính để TP thực hiện. Việc làm thực hiện thí điểm, dự kiến thí điểm 1-3 năm, khi xong chuẩn bị dự án, bắt tay làm tiếp các gói còn lại, vẫn giữ mốc thời gian năm 2035 theo kết luận 49 để thực hiện dự án. TP có ý thức làm hệ thống đường sắt đô thị quốc gia, theo hệ thống tiêu chuẩn quốc gia, TP xin cơ chế để hình thành tiêu chuẩn quốc gia.

Về thời gian triển khai, Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi đề nghị trong quý I/2024 sẽ thông qua đề án trình Bộ Chính trị và Quốc hội, nếu đủ điều kiện sẽ trình Quốc hội trong kỳ họp giữa năm nay.