TP.HCM: Chuyên gia bàn giải pháp để chính quyền 2 cấp gần dân, sát dân

Ngày 8/12, Trường Đại học Luật TP.HCM tổ chức hội thảo khoa học cấp quốc gia "Triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013 (sửa đổi) trong bối cảnh xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp ở Việt Nam hiện nay".

Tại hội thảo, TS Lê Trường Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP.HCM - cho biết trong giai đoạn Việt Nam đang tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới và phát triển bền, yêu cầu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.

Việc hoàn thiện khuôn khổ hiến định không chỉ góp phần sắp xếp, tinh gọn bộ máy chính trị mà còn tạo điều kiện để xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp theo hướng gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân hiệu quả hơn. Từ đó, mở ra những triển vọng mới cho sự phát triển của đất nước trong tương lai.

Theo TS Lê Trường Sơn, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV ngày 16/6/2025 đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025. Quyết định này đánh dấu một bước chuyển quan trọng, đặt nền tảng pháp lý cần thiết cho việc tổ chức và vận hành chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp.

"Việc đưa các quy định mới vào cuộc sống đồng thời đặt ra nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn, đòi hỏi sự phân tích và đánh giá thận trọng nhằm bảo đảm phù hợp với thực tiễn quản trị, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng của Việt Nam", TS Sơn cho biết thêm.

Yêu cầu thiết lập lại cơ chế phân quyền

Tại hội thảo, TS Nguyễn Thị Thiện Trí - Giảng viên Khoa Luật Hành chính - Nhà nước, Trường Đại học Luật TP.HCM - cho rằng sự sửa đổi Hiến pháp năm 2013 và ban hành các đạo luật mới, đặc biệt là Luật Tổ chức chính quyền địa phương, đòi hỏi thiết lập lại cơ chế phân quyền phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp. Đây là nơi cấp huyện bị giải thể và hai cấp chính quyền (tỉnh và xã) đảm nhiệm toàn bộ chức năng quản lý nhà nước trên địa bàn.

TS Nguyễn Thị Thiện Trí nhấn mạnh rằng việc tái phân định thẩm quyền là tất yếu để đảm bảo hoạt động quản lý Nhà nước không bị gián đoạn, đồng thời tạo điều kiện cho địa phương phát huy tính chủ động, sáng tạo.

Trên cơ sở khảo sát thực tiễn, TS Nguyễn Thị Thiện Trí cho rằng mô hình tổ chức cũ bộc lộ nhiều hạn chế: nhiệm vụ chồng chéo giữa các cấp, sự phụ thuộc quá lớn của chính quyền cơ sở vào cấp trên, cơ chế quản lý cứng nhắc làm giảm tính linh hoạt trong xử lý các vấn đề dân sinh. Khi chuyển đổi sang mô hình hai cấp, những tồn tại này càng bộc lộ rõ và đặt ra yêu cầu tái thiết lập cơ chế phân quyền một cách khoa học, hợp lý, bảo đảm nguyên tắc "việc nào cấp nào làm tốt nhất thì giao cho cấp đó thực hiện".

Do đó, TS Thiện Trí đề xuất việc phân định thẩm quyền phải dựa trên ba tiêu chí: mức độ phù hợp với chức năng của từng cấp chính quyền; năng lực quản trị, nhân lực, tài chính của địa phương; bảo đảm tính thống nhất, thông suốt của quyền lực nhà nước. Theo đó, cấp tỉnh phải được trao quyền rộng hơn trong hoạch định chính sách phát triển, quy hoạch, ngân sách, quản trị đô thị và điều phối vùng. Ngược lại, cấp xã cần được phân quyền mạnh trong các dịch vụ công, an sinh xã hội, quản lý dân cư, trật tự, xây dựng nông thôn mới và các lĩnh vực gắn chặt với đời sống người dân…

Sớm hoàn thiện khung pháp lý

Còn theo ThS Nguyễn Thị Thanh Mai - Phó Trưởng ban Pháp chế, HĐND TP.HCM, sự thay đổi mô hình tổ chức dẫn đến sự thay đổi căn bản trong cơ cấu của HĐND, đặc biệt khi cấp huyện bị giải thể, khiến thẩm quyền giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương dồn về hai cấp còn lại.

HĐND cấp tỉnh và cấp xã phải đồng thời đảm nhận nhiều nhiệm vụ mới phát sinh do khoảng trống quản lý sau khi cấp trung gian bị xóa bỏ. Điều này đặt ra nhiều áp lực: khối lượng công việc tăng cao, phạm vi quản lý rộng hơn, yêu cầu chuyên môn sâu hơn và trách nhiệm giám sát nặng nề hơn.

HĐND cấp tỉnh phải mở rộng chức năng hoạch định chính sách, điều phối các vùng liên xã. Trong khi đó, HĐND cấp xã trở thành thiết chế đại diện gần dân nhất, đóng vai trò then chốt trong phản ánh nguyện vọng, giám sát đầu tư công, quản lý đất đai, trật tự xây dựng, an sinh xã hội.

ThS Nguyễn Thị Thanh Mai chỉ rõ bất cập trong giai đoạn chuyển tiếp, như: bộ máy tham mưu chưa được kiện toàn, thiếu nhân lực chuyên trách; cơ chế phối hợp giữa HĐND cấp tỉnh và các cơ quan hành chính địa phương chưa hoàn thiện; nhiều quyết định của HĐND cấp xã gặp khó khăn khi triển khai do thiếu nguồn lực hoặc thiếu hành lang pháp lý. Đồng thời, việc xóa bỏ HĐND cấp huyện khiến một số nhiệm vụ giám sát bị đứt đoạn, đòi hỏi thiết lập các cơ chế thay thế bảo đảm hiệu lực, hiệu quả quản lý.

Bà Mai cũng đánh giá cao vai trò đặc biệt quan trọng của HĐND trong mô hình hai cấp: vừa đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, vừa là cơ quan quyền lực thực hiện quyết nghị, giám sát và quyết định nhiều vấn đề trọng yếu.

Để HĐND phát huy vai trò, theo bà Mai, cần hoàn thiện khung pháp lý, kiện toàn tổ chức bộ máy, tăng chuyên môn cho đại biểu, hoàn thiện quy trình giám sát, tăng cường công khai minh bạch, ứng dụng công nghệ số và thúc đẩy sự tham gia của người dân.