Y học cổ truyền và Báo chí Cách mạng Việt Nam - Hành trình 100 năm vì sức khỏe cộng đồng

Y học cổ truyền (YHCT) - một kho tàng y học dân tộc - là lĩnh vực có mối quan hệ đặc biệt sâu sắc với báo chí cách mạng. Từ thời kỳ kháng chiến, qua giai đoạn bao cấp cho đến thời kỳ đổi mới và hội nhập, báo chí luôn là cầu nối quan trọng giữa thầy thuốc YHCT và nhân dân, giữa chính sách của Đảng - Nhà nước và nhu cầu chăm sóc sức khỏe thiết thực trong đời sống.

Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025) là dịp để chúng ta nhìn lại một thế kỷ đồng hành đầy tự hào của báo chí với sự nghiệp cách mạng và phát triển đất nước.

Từ những dòng chữ đầu tiên trên tờ Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập năm 1925, Báo chí Cách mạng Việt Nam đã cùng dân tộc trải qua mỗi bước ngoặt lịch sử, phấn đấu, trưởng thành và không ngừng phát triển cho đến nay.

Trong suốt một thế kỷ ấy, báo chí không chỉ làm nhiệm vụ phản ánh thời cuộc hay truyền tải các chủ trương, chính sách, mà còn đóng vai trò dẫn dắt, kết nối và lan tỏa tri thức đến từng lĩnh vực thiết yếu của đời sống xã hội - từ chính trị, kinh tế, giáo dục đến y tế, sức khỏe cộng đồng.

Trong dòng chảy đó, Y học cổ truyền (YHCT) - một kho tàng y học dân tộc - là lĩnh vực có mối quan hệ đặc biệt sâu sắc với báo chí cách mạng. Từ thời kỳ kháng chiến, qua giai đoạn bao cấp cho đến thời kỳ đổi mới và hội nhập, báo chí luôn là cầu nối quan trọng giữa thầy thuốc YHCT và nhân dân, giữa chính sách của Đảng – Nhà nước và nhu cầu chăm sóc sức khỏe thiết thực trong đời sống. YHCT không chỉ được báo chí giới thiệu, quảng bá đúng đắn mà còn được bảo vệ trước những lệch lạc về nhận thức, thông tin và thực hành.

Gắn bó giữa Báo chí Cách mạng và Y học cổ truyền Việt Nam suốt 100 năm qua - một dấu son đặc biệt trong dòng chảy lịch sử

Ngay từ khi Báo Thanh Niên (21/6/1925) ra mắt, báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ mang sứ mệnh chính trị mà còn là nơi khởi xướng các góc nhìn về y học dân tộc. Mặc dù lúc này chưa có chuyên đề chuyên biệt về YHCT, nhưng nhiều bài viết trên các tờ như Nam Phong, Thanh Niên đã đề cập đến các vấn đề sức khỏe cộng đồng, trong đó có các bài viết đầu tiên liên quan về y học dân tộc, gợi mở tư duy kết hợp Đông – Tây y. Báo chí đã trở thành cầu nối lan tỏa lý tưởng kết hợp Đông Tây y để xây dựng y học Việt Nam độc đáo.

Thật vậy, trước năm 1945, khi Báo chí Cách mạng phát triển mạnh (1925 - 1945), một số bài chuyên sâu đã xuất hiện trong các báo bí mật (ví dụ Cứu Quốc, Việt Nam Độc Lập…), đặc biệt kêu gọi kết hợp phương pháp chữa bệnh truyền thống với phương pháp Tây y để tối ưu hóa hiệu quả chữa trị cho nhân dân.

Trong những bài viết đăng giữa thập niên 1940, Báo Cứu Quốc đã nhấn mạnh tầm quan trọng của y học dân tộc trong chiến tranh và hòa bình. Báo kêu gọi vận dụng cây thuốc Nam, thuốc Bắc có kinh nghiệm lâu đời, và phối hợp với kiến thức y học hiện đại để bảo vệ sức khỏe chiến sĩ và nhân dân, đặc biệt trong điều kiện thiếu thốn thuốc men.

Ngay từ những năm 1950, sau chiến thắng Điện Biên Phủ và trong giai đoạn kiến thiết miền Bắc, báo chí đã trở thành “diễn đàn” để giới y học trình bày quan điểm, tranh luận học thuật và thúc đẩy khái niệm “kết hợp Đông Tây y”. Các bài viết trên Nhân Dân, Quân đội Nhân dân, Báo Sức khỏe, Tạp chí Y học Việt Nam... đã lan tỏa mạnh mẽ tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Phải phát triển y học cổ truyền, kết hợp với y học hiện đại để xây dựng nền y học Việt Nam vừa khoa học, vừa dân tộc”.

Đặc biệt, Hội nghị y tế toàn quốc lần thứ nhất (1955) đã được nhiều tờ báo tường thuật kỹ lưỡng, ghi dấu một bước ngoặt: Đông y không chỉ được bảo tồn mà còn được đưa vào giảng dạy, nghiên cứu và hệ thống hóa trong hệ thống y tế quốc gia. Trong bức thư Chủ tịch Hồ Chí Minh viết gửi hội nghị cán bộ y tế được đăng trên Báo Nhân dân số 362, ngày 27/2/1955, ngắn gọn chỉ hơn 300 từ, nhưng đã thể hiện ba nội dung hết sức quan trọng của ngành y tế, đó là: “Phải thật thà đoàn kết; thương yêu người bệnh; xây dựng nền y học của ta”.

Ngay từ những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, khi điều kiện vật tư y tế còn vô cùng thiếu thốn, chính các tờ báo kháng chiến như Cứu quốc, Vệ quốc quân, Quân đội nhân dân… đã trở thành phương tiện truyền thông quan trọng, phổ biến kiến thức YHCT đến cán bộ và nhân dân.

Những bài viết hướng dẫn sử dụng cây thuốc Nam quanh nhà, phương pháp xoa bóp bấm huyệt, châm cứu sơ cứu chiến sĩ bị thương… không chỉ là những chỉ dẫn y tế hữu ích, mà còn là niềm tin và sức mạnh lan tỏa trong cộng đồng.

Người thầy thuốc không đứng một mình - họ có người bạn đồng hành là những nhà báo thầm lặng bám sát thực địa, ghi lại câu chuyện giữa chiến khu, bản làng, cơ sở y tế... Từ trang báo, tri thức YHCT được truyền đi như một loại vũ khí - vừa mang giá trị y lý, vừa mang đậm tinh thần yêu nước và tự lực tự cường.

Giai đoạn kháng chiến và sau giải phóng (1945 - 1975), báo chí giúp khẳng định vai trò của YHCT trong tự lực y tế, phát huy tinh thần dân tộc. Đưa tin các thầy thuốc tham gia cứu chữa thương binh bằng phương pháp cổ truyền.

Thời kỳ đổi mới đến nay, khi thông tin y học phát triển mạnh, báo chí tiếp tục là kênh truyền thông hiệu quả đưa YHCT đến gần với người dân. Nhiều tờ báo như Báo Nhân dân, Tuổi trẻ, Thanh niên, Tạp chí Khoa học phổ thông... đã dành hẳn chuyên trang về sức khỏe, y học cổ truyền, hay chuyên mục chữa bệnh không cần thuốc. Các bài viết về mô hình bệnh viện Đông - Tây y kết hợp, thông tin các địa chỉ khám chữa bệnh Y học cổ truyền uy tín được đăng trên tờ báo chính thống đã lan tỏa hình ảnh thực tế, gần dân, cung cấp những thông tin uy tín, chất lượng cho người bệnh cần tìm nơi điều trị.

Những bài viết từ các bác sĩ có chuyên môn đăng tải trên các tờ báo uy tín đã đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về các vấn đề y tế thiết yếu; đồng thời cung cấp thông tin chính xác và kịp thời, đối phó với làn sóng thông tin sai lệch tràn lan, hạn chế những hiểu biết YHCT không chính thống của người không có chuyên môn đưa ra.

Ít ai biết rằng đằng sau mỗi bản tin y tế, mỗi bài viết chia sẻ kinh nghiệm chữa bệnh hay mỗi chuyên đề phòng ngừa dịch bệnh, thường là sự hợp tác thầm lặng giữa bác sĩ và nhà báo. Họ là hai lực lượng tưởng chừng rất khác nhau - một bên là chuyên về điều trị, một bên là chuyên về truyền đạt - nhưng lại có chung một điểm đích vì sức khỏe cộng đồng.

Nếu không có phóng viên, bác sĩ sẽ như thế nào?

Không có đội ngũ phóng viên y tế, tiếng nói của bác sĩ nhiều khi sẽ chỉ dừng lại ở phòng khám, hội thảo, giảng đường, giáo trình - không đến được với số đông người dân. Những kiến thức đáng quý có thể bị bó hẹp trong giới chuyên môn, những kết quả nghiên cứu và khám phá mới, ca bệnh hay trong quá trình làm chuyên môn khó có thể lan tỏa trong cộng đồng y khoa…

Không có phóng viên y tế - Ai sẽ kể chuyện người thầy thuốc? Nhờ có phóng viên y tế, nhiều bài thuốc dân gian đã được phục hồi, lưu truyền, nhiều vị lương y vô danh được biết đến… Không ít lần, phóng viên y tế cũng là người đầu tiên phát hiện ra các cơ sở chữa bệnh giả danh YHCT, bán thuốc giả, thuốc trộn corticoid gây hại. Họ giúp người dân tránh xa các cạm bẫy mê tín, chữa bệnh không khoa học, bảo vệ uy tín của YHCT chính thống…

Phóng viên y tế chính là “người phiên dịch” của ngành y - chuyển hóa những thuật ngữ, phát hiện lâm sàng, khuyến cáo chuyên môn… thành thông tin đời sống dễ tiếp cận. Họ cũng là những người bảo vệ tiếng nói chính thống của y học, đấu tranh với các biểu hiện trục lợi, sai lệch, phản khoa học.

Hãy thử tưởng tượng một ngày không có báo chí truyền thông đồng hành: Những kiến thức chữa bệnh cổ truyền quý giá từ dân gian có thể mai một. Những chủ trương, chính sách về phát triển YHCT sẽ khó đến được với người dân vùng sâu. Thầy thuốc sẽ khó đến được với người bệnh, và ngược lại.

Trong bối cảnh mạng xã hội tràn lan thông tin giả, quảng cáo sai lệch, sự thiếu đi tiếng nói của báo chí, kênh truyền thông chính thống sẽ khiến người dân rất khó phân biệt đúng - sai, thật - giả kịp thời. Xã hội sẽ đứng trước nguy cơ bị dẫn dắt bởi thông tin sai lệch, chữa bệnh theo truyền miệng, rơi vào bẫy quảng cáo trá hình, gây hậu quả nghiêm trọng. Khi ấy, chính phóng viên sẽ đồng hành cùng thầy thuốc để bảo vệ người dân trước những vấn nạn này.

Nhìn lại 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, có thể nói rằng, YHCT và báo chí không chỉ là hai lĩnh vực đồng hành, mà còn hỗ trợ và tỏa sáng cho nhau. Từ rừng sâu chiến khu đến bệnh viện hiện đại, từ trang báo in đến nền tảng số - nơi nào có thông tin y học đúng đắn, nơi đó có dấu ấn của báo chí.

Hành trình này đã được tiếp sức bởi những Nghị quyết, chỉ thị của Đảng, được đăng tải, giải thích, lan tỏa qua báo chí. Và hành trình ấy sẽ không dừng lại - miễn là vẫn còn những cây bút biết lắng nghe, những người thầy thuốc biết chia sẻ, và cả hai cùng hướng về một mục tiêu: vì sức khỏe cộng đồng.

Trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ hiện nay, khi thông tin y tế tràn lan, thật - giả đan xen, vai trò của báo chí y tế càng trở nên quan trọng. Những lĩnh vực dễ bị hiểu lầm hoặc lạm dụng như YHCT lại càng cần tiếng nói chuẩn mực, khoa học và giàu tính nhân văn.

Chính vì vậy, việc các bác sĩ, đặc biệt là bác sĩ YHCT, chủ động viết báo, tham gia truyền thông chính thống để chia sẻ kiến thức chuyên môn đã trở thành hướng đi thiết yếu. Đó không chỉ là cách nâng cao nhận thức cộng đồng, mang lại niềm tin trong nhân dân, mà còn là một hình thức bảo vệ giá trị chân thực và uy tín của ngành trước những thách thức thời đại.

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, cũng là lúc ngành YHCT bày tỏ sự tri ân sâu sắc đến đội ngũ người làm báo - những người đã và đang thầm lặng góp phần giữ gìn và lan tỏa tinh hoa y học dân tộc.

Chúng tôi xin gửi lòng tri ân sâu sắc đến những người làm báo đã và đang sát cánh cùng ngành y nói chung, và YHCT nói riêng. Chúng tôi mong trong tương lai, nghề báo và nghề thuốc - đặc biệt là YHCT - sẽ tiếp tục là những người bạn đồng hành bền bỉ, vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa gìn giữ bản sắc dân tộc.

“

Là người làm nghề y hơn 30 năm, tôi vừa là bác sĩ YHCT, vừa là giảng viên đại học, vai trò của tôi không chỉ giới hạn ở phòng khám, bệnh viện hay trường học mà tôi còn tham gia viết bài chia sẻ trên báo đài.

Việc làm này không chỉ đơn thuần là chia sẻ thông tin chính xác và kịp thời, giúp nâng cao nhận thức của cộng đồng về sức khỏe, hiểu biết y tế chính thống, phòng ngừa bệnh tật mà còn thúc đẩy sự phát triển của y học và cải thiện hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Đã nhiều lần tôi được phóng viên liên hệ phỏng vấn, xin ý kiến chuyên môn hoặc nói chuyện với báo đài. Tôi thấu hiểu rằng, phía sau mỗi bản tin, mỗi chương trình truyền hình chỉ vài phút là biết bao công sức âm thầm của những người làm báo chuyên về y tế.

Nếu không có họ, rất nhiều hoạt động y tế, đặc biệt y học cổ truyền, sẽ không được lan tỏa rộng rãi; những chính sách chủ trương của Đảng và Nhà nước, những nghị quyết, những bài thuốc hay, những câu chuyện cảm động, những cảnh báo cần thiết về các thông tin y học sai lệch… sẽ không đến được với đông đảo công chúng kịp thời.

Có thể nói: "Nếu bác sĩ là người chữa bệnh bằng y lý, nhà báo là người truyền đi năng lượng chữa lành bằng sự thật và niềm tin”.

BS.CKII Huỳnh Tấn Vũ
- Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, Cơ sở 3