Thị trường khí thiên nhiên Việt Nam trước “làn sóng” chuyển dịch năng lượng khu vực ASEAN

Trong bối cảnh thế giới liên tục chịu tác động từ các cú sốc năng lượng và biến động địa chính trị, khí thiên nhiên đang nổi lên như một trụ cột quan trọng của quá trình chuyển dịch năng lượng toàn cầu.

Khí thiên nhiên trong bối cảnh tái cấu trúc thị trường năng lượng toàn cầu

Phát biểu khai mạc diễn đàn, ông Mai Duy Thiện, Tổng Biên tập Tạp chí Năng lượng sạch Việt Nam, cho biết sau các cú sốc năng lượng gần đây, đặc biệt là xung đột địa chính trị tại châu Âu, nhiều quốc gia đã buộc phải cắt giảm mạnh nhập khẩu khí đường ống từ Nga và chuyển sang LNG. Sự dịch chuyển này khiến thị trường LNG toàn cầu tăng trưởng đột biến, hình thành một “làn sóng đầu tư” mới vào kho cảng, đường ống và các trung tâm giao dịch khí.

Xu hướng đó không chỉ diễn ra tại châu Âu mà đang lan rộng sang châu Á – Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam và các quốc gia ASEAN. Nhu cầu khí thiên nhiên tăng nhanh trong các lĩnh vực công nghiệp, giao thông và phát điện, đặc biệt trong bối cảnh các quốc gia vừa phải bảo đảm an ninh năng lượng, vừa thực hiện cam kết giảm phát thải.

CNG, LNG và LPG được đánh giá là các nguồn năng lượng có mức phát thải thấp hơn đáng kể so với than và dầu, góp phần cải thiện chất lượng môi trường, đồng thời đóng vai trò cầu nối trong quá trình chuyển dịch sang năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, theo ông Mai Duy Thiện, sự phát triển của thị trường khí thiên nhiên tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức, từ cơ chế chính sách, hạ tầng lưu trữ – phân phối, đến bài toán vốn đầu tư và công nghệ.

Điện khí LNG – trụ cột mới của an ninh năng lượng

Dưới góc nhìn kinh tế năng lượng, PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng. Trước đây, hệ thống năng lượng chủ yếu dựa vào nguồn khí nội địa với giá tương đối ổn định, hợp đồng dài hạn và ít biến động. Tuy nhiên, trong các quy hoạch điện và chiến lược năng lượng hiện nay, điện khí – đặc biệt là điện khí LNG – được xác định sẽ trở thành một trong những trụ cột thay thế dần điện than.

Không chỉ có vai trò giảm phát thải, điện khí LNG còn giúp hệ thống điện hấp thụ tốt hơn các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời – vốn biến động mạnh theo điều kiện thời tiết. “Nếu không xây dựng được một thị trường khí vận hành hiệu quả, minh bạch, phù hợp thông lệ quốc tế, Việt Nam sẽ đối mặt với nguy cơ chậm tiến độ các dự án LNG, giá điện khó cạnh tranh, rủi ro năng lượng và tài khóa gia tăng”, ông Ngô Trí Long cảnh báo.

ASEAN chuyển vai: từ vùng sản xuất sang vùng tiêu thụ khí

Theo các chuyên gia tại diễn đàn, ASEAN đang chứng kiến sự thay đổi căn bản trong cấu trúc thị trường khí. Từ vị thế là khu vực sản xuất và xuất khẩu khí, nhiều quốc gia ASEAN đang chuyển dần sang vai trò nhập khẩu do nhu cầu điện và công nghiệp tăng nhanh, trong khi trữ lượng khai thác suy giảm.

Việt Nam, Thái Lan và Philippines đều đã bước vào giai đoạn nhập LNG quy mô lớn. Đây vừa là thách thức về an ninh năng lượng, vừa là cơ hội để tái cấu trúc thị trường. Với lợi thế vị trí địa lý, Việt Nam được đánh giá có tiềm năng phát triển hạ tầng trung chuyển và phân phối LNG quy mô nhỏ, phục vụ công nghiệp, giao thông và chuỗi sản xuất FDI, từ đó trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng LNG khu vực ASEAN.

“Thời điểm vàng” để hoạch định chiến lược dài hạn

Chia sẻ tại diễn đàn, bà Nguyễn Mai Bích Tiên, Phòng Phát triển dự án tiết kiệm năng lượng, Công ty GreenYellow Việt Nam, cho biết nhu cầu khí thiên nhiên toàn cầu hiện đạt khoảng 4.250 tỷ m³ và được dự báo tăng lên 4.700 tỷ m³ vào năm 2030. Trong đó, châu Á – Thái Bình Dương là khu vực có tốc độ tăng trưởng nhu cầu cao nhất.

Theo bà Tiên, thị trường khí thiên nhiên toàn cầu đang bước vào làn sóng phát triển lớn nhất từ trước tới nay. Việc tái cân bằng nguồn cung không chỉ giúp cải thiện an ninh năng lượng mà còn giảm áp lực giá khí trong trung hạn. Đây được xem là “thời điểm vàng” để Việt Nam hoạch định chiến lược phát triển điện khí và hạ tầng LNG dài hạn, phục vụ chuyển dịch năng lượng bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Thực tế cho thấy, Nhà máy điện Nhơn Trạch 3-4 – nhà máy sử dụng LNG đầu tiên tại Việt Nam – đang được kỳ vọng mở ra giai đoạn mới cho ngành điện khí, đặt nền móng cho việc hình thành thị trường LNG trong nước.

Khí thiên nhiên – “bản lề” của quá trình giảm phát thải

Theo TS. Nguyễn Quốc Thập, Hội Dầu khí Việt Nam, dù năng lượng tái tạo tại Việt Nam phát triển nhanh, song tính bất định và chi phí tích hợp hệ thống vẫn là rào cản lớn. Trong bối cảnh đó, khí thiên nhiên tiếp tục giữ vai trò “bản lề” trong ít nhất một đến hai thập kỷ tới.

Khí thiên nhiên giúp giảm 40–50% phát thải CO₂ so với than, gần như không phát thải bụi mịn và các khí độc hại. Quan trọng hơn, khí thiên nhiên cho phép hệ thống điện hấp thụ tỷ trọng lớn năng lượng tái tạo mà không làm gia tăng rủi ro mất cân đối cung – cầu.

TS. Nguyễn Quốc Thập cũng nhấn mạnh, LNG ngày nay không còn được xem đơn thuần là một loại hàng hóa, mà đã trở thành tài sản chiến lược gắn với an ninh năng lượng quốc gia. Trong giai đoạn 2025–2030, công suất LNG toàn cầu dự kiến tăng mạnh, kéo theo cạnh tranh gay gắt về nguồn cung dài hạn, kho dự trữ và hạ tầng tiếp nhận.

Cần “luật chơi” rõ ràng cho thị trường khí

Một trong những điểm được nhiều chuyên gia nhấn mạnh là sự cần thiết phải xây dựng khung pháp lý đồng bộ cho thị trường khí thiên nhiên. Theo PGS.TS Ngô Trí Long, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay không phải là thiếu nguồn khí, mà là thiếu “luật chơi” rõ ràng và ổn định.

Các quy định hiện hành chủ yếu được xây dựng cho giai đoạn khai thác khí nội địa, chưa theo kịp mô hình thị trường LNG nhập khẩu với nhiều chủ thể tham gia. Cơ chế giá còn thiếu chỉ số tham chiếu trong nước, thiếu công cụ phòng vệ rủi ro, trong khi hạ tầng LNG vẫn manh mún, thiếu kết nối vùng và quốc gia.

Để thị trường khí phát triển bền vững, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần sớm xây dựng khung pháp lý riêng cho thị trường khí, tách bạch rõ vai trò quản lý nhà nước và vận hành thị trường, chuẩn hóa hợp đồng theo thông lệ quốc tế và thu hút mạnh mẽ nguồn vốn tư nhân, FDI thông qua các mô hình PPP phù hợp.

Hướng tới thị trường khí minh bạch, bền vững

Thông qua các tham luận và phiên thảo luận, Ban tổ chức kỳ vọng diễn đàn sẽ cung cấp thông tin cập nhật, đa chiều cho các nhà hoạch định chính sách và cộng đồng doanh nghiệp; tăng cường kết nối, hợp tác giữa các bên liên quan; qua đó đóng góp thiết thực cho mục tiêu chuyển dịch năng lượng, phát triển kinh tế xanh và giảm phát thải khí nhà kính của Việt Nam và khu vực ASEAN.

Trong bối cảnh nhu cầu năng lượng tiếp tục tăng nhanh, phát triển thị trường khí thiên nhiên đồng bộ, minh bạch và bền vững không chỉ là yêu cầu trước mắt, mà còn là nhiệm vụ chiến lược gắn với an ninh năng lượng quốc gia và cam kết phát thải ròng bằng “0” của Việt Nam trong dài hạn.