Luật Công nghệ cao (sửa đổi): Kỳ vọng tạo động lực làm chủ công nghệ lõi

Ngày 23/9, tại TP.HCM, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức hội thảo lấy ý kiến góp ý cho dự án Luật Công nghệ cao (sửa đổi).

Dự thảo Luật gồm 6 chương, 29 điều, giảm 6 điều và có sự thay đổi về cấu trúc, hình thức có một số thay đổi so với Luật hiện hành. Dự kiến luật này sẽ được trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10 tới.

Chưa làm chủ được công nghệ lõi ở các lĩnh vực then chốt

Tại hội thảo, ông Nguyễn Phương Tuấn - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường - cho biết Luật Công nghệ cao được Quốc hội ban hành năm 2008, là hành lang pháp lý quan trọng góp phần hình thành hệ thống khu công nghệ cao, doanh nghiệp công nghệ cao, thúc đẩy hoạt động nghiên cứu phát triển trong nhiều lĩnh vực. Thực tiễn cho thấy, Luật hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập cả trong nội dung và tổ chức thực hiện, chưa giữ vai trò thúc đẩy phát triển mạnh mẽ năng lực công nghệ cao trong nước.

Theo PGS.TS Vũ Hải Quân - Ủy viên Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ, Luật Công nghệ cao (ban hành năm 2008) đã mang lại nhiều chuyển biến tích cực. Sau khi luật ra đời, Việt Nam thu hút được nhiều doanh nghiệp nước ngoài, trong đó có các tập đoàn công nghệ lớn. Việc ứng dụng công nghệ cao trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội cũng liên tục phát triển. Cùng với đó, hạ tầng kỹ thuật được hình thành gồm các khu công nghệ cao, khu nông nghiệp công nghệ cao, các phòng thí nghiệm trọng điểm tại viện nghiên cứu và trường đại học. Doanh nghiệp trong nước chuyên về công nghệ cao cũng đã ra đời, góp phần xây dựng nền tảng ban đầu.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cũng bộc lộ nhiều hạn chế, đặt ra nhu cầu cấp thiết phải sửa đổi Luật Công nghệ cao. PGS.TS Vũ Hải Quân chỉ rõ số lượng doanh nghiệp công nghệ cao trong nước vẫn còn ít và về cơ bản Việt Nam chưa làm chủ được các công nghệ nền ở những lĩnh vực then chốt. Trong khi đó, doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào nhiều nhưng hàm lượng công nghệ còn thấp, chủ yếu tập trung vào khâu gia công, cấp phép; chưa có chính sách đủ mạnh để thúc đẩy doanh nghiệp Việt tham gia sâu vào chuỗi cung ứng.

Cũng theo PGS.TS Vũ Hải Quân, hiện nay hiệu quả hoạt động của các khu công nghệ cao còn hạn chế. Trong đó, Khu Công nghệ cao Hòa Lạc gặp trở ngại về hạ tầng giao thông, khiến việc kết nối, nghiên cứu và triển khai ứng dụng gặp khó khăn. Các phòng thí nghiệm trọng điểm ở trường đại học tuy đã hình thành nhưng chưa có cơ chế vận hành bền vững, “loay hoay tìm cách sống” do chi phí duy trì và phát triển rất cao, đặc biệt trong dài hạn.

Ngoài ra, sự thiếu đồng bộ của hệ thống pháp luật cũng là rào cản lớn. Luật Công nghệ cao hiện nay còn vướng mắc, chồng chéo với nhiều luật khác như Luật Quy hoạch, Luật Đấu thầu, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công… làm chậm quá trình triển khai và phát triển.

Theo PGS.TS Vũ Hải Quân, sửa đổi Luật Công nghệ cao không chỉ để khắc phục hạn chế mà còn nhằm cụ thể hóa các chủ trương lớn của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 57. Qua đó, tạo hành lang pháp lý minh bạch, ổn định và hấp dẫn cho hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ cao, đồng thời nâng cao năng lực công nghệ nội sinh, hướng tới cạnh tranh toàn cầu.

Làm rõ hơn khái niệm "công nghệ cao"

Theo đó, dự án Luật tập trung 6 nhóm chính sách: Hoàn thiện khái niệm và tiêu chí về công nghệ cao; thiết kế lại hệ thống các chính sách và đối tượng hưởng chính sách ưu tiên, ưu đãi, hỗ trợ đầu tư; khuyến khích phát triển hệ sinh thái công nghệ cao; bổ sung quy định mới về mô hình khu công nghệ cao, đô thị công nghệ cao; bổ sung và hoàn thiện các quy định quản lý nhà nước về công nghệ cao, cơ chế quản lý, kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả; bổ sung các quy định về yêu cầu chuyển đổi số toàn diện hoạt động công nghệ cao.

Góp ý về dự thảo luật, ông Nguyễn Đình Xuân - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Tây Ninh - cho rằng Luật Công nghệ cao (sửa đổi) có nhiều ưu điểm so với luật hiện hành. Luật tạo ra hành lang pháp lý rõ hơn về khu công nghệ cao; có cơ chế ưu đãi về thuế, đất đai tạo nền tảng cho việc phát triển nhân lực. Tuy nhiên, cần làm rõ khái niệm sản phẩm công nghệ cao, cần quy định rõ tỷ lệ giá trị sản phẩm công nghệ cao, cần có thêm cơ chế để công nhận quốc tế để xuất khẩu, cạnh tranh thương mại,...

Ông Nguyễn Đình Tuệ - Giám đốc Trung tâm Dịch vụ hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa, Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM - cho rằng Luật Công nghệ cao (sửa đổi) cần tạo ra sự khác biệt mạnh mẽ hơn, đồng thời cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh.

Theo ông Tuệ, điểm cốt lõi là phải làm rõ hơn khái niệm “công nghệ cao”. “Định nghĩa hiện nay gồm ba thành tố, gồm hàm lượng nghiên cứu khoa học lớn, tích hợp các thành tựu công nghệ và tạo ra sản phẩm vượt trội về chất lượng. Tuy nhiên, trong thực tế rất khó để cùng lúc đáp ứng đủ cả ba. Vậy nếu chỉ đạt được một phần thì có được xem là công nghệ cao không?”, ông Tuệ nêu vấn đề.

Từ thực tiễn, ông Tuệ đề xuất cách tiếp cận linh hoạt hơn, theo ba hướng. Thứ nhất, sử dụng công nghệ cao để tạo ra sản phẩm công nghệ cao. Thứ hai, ứng dụng công nghệ cao để sản xuất sản phẩm thông thường nhưng đạt năng suất vượt trội. “Chẳng hạn như máy cắt đế giày bằng laser, sản phẩm vẫn là giày nhưng chất lượng được nâng cao rõ rệt”, ông Tuệ dẫn chứng. Thứ ba, dùng công nghệ thông thường để tạo ra sản phẩm công nghệ cao, như trong sản xuất phần mềm.

“Định nghĩa nếu đi theo ba hướng này sẽ giúp doanh nghiệp và cơ quan quản lý có sự nhận biết rõ ràng, dễ áp dụng hơn”, ông Tuệ nhấn mạnh.

Kết luận hội thảo, ông Nguyễn Phương Tuấn - Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường - bày tỏ sự đồng tình với các ý kiến đóng góp của đại biểu. Theo ông Tuấn, để dự án Luật Công nghệ cao (sửa đổi) có tính khả thi, điều quan trọng trước tiên là phải “chốt” được các thuật ngữ, khái niệm một cách chính xác, dễ hiểu; đồng thời xây dựng tiêu chí cho khu công nghệ cao và sản phẩm công nghệ cao thật rõ ràng, chi tiết.

Ông Tuấn nhấn mạnh Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường sẽ tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện báo cáo thẩm tra dự án Luật; đồng thời mong nhận thêm góp ý từ các chuyên gia, nhà khoa học và cộng đồng doanh nghiệp để văn bản pháp luật này đạt chất lượng cao nhất.