Những thói quen đọc sách

1. Tôi từng chứng kiến một cảnh tượng đọc sách khá thú vị. Tại sân bay quốc tế Nội Bài một buổi xế trưa. Nhiều hành khách chờ chuyến bay ngồi uể oải nhìn đồng hồ. Một số người giết thời gian bằng cách xem tin tức, lướt facebook, tiktok hoặc chơi game trên điện thoại, máy tính bảng; một số khác tranh thủ chụp ảnh hay đi dạo loanh quanh… Chỉ có một thanh niên người nước ngoài vẫn chăm chú đọc sách. Anh mặc quần soọc, áo thun, vai đeo chiếc ba lô to, đích thị là một “Tây ba lô” rồi…

Tôi không tiện lại gần để xem anh đang đọc sách gì nhưng hình ảnh đó làm tôi liên tưởng đến chuyện Dante, tác gia người Ý soạn tác phẩm Thần khúc nổi tiếng, mà tôi từng đọc trong sách giáo khoa hồi tiểu học… Dante là một nhà thơ lớn của nước Ý. Ông còn nổi tiếng là người ham đọc sách. Ông thường tìm đọc các loại sách vừa xuất bản. Không đủ tiền mua sách, ông đã làm quen với một người bán sách và thường mượn những cuốn mới đem về nhà xem. Một hôm, người chủ quán sách không muốn cho Dante mượn một cuốn sách mới. Ông liền đứng ngay tại quầy hàng đọc, bất chấp mọi tiếng ồn ào xung quanh. Khi ông bỏ cuốn sách vừa đọc xong xuống để trả người chủ quán thì cũng là lúc trời đã tối mịt. Người chủ quán liền hỏi: “Kẻ ra người vào ồn ào như vậy mà ông cũng đọc được hết cuốn sách à?”. Dante ngơ ngác đáp: “Có người ra vào ồn ào ư? Tôi chỉ thấy người trong sách đi lại nói chuyện với nhau thôi!”...

Khi lên máy bay, tôi ngồi cạnh một đôi vợ chồng, mà qua trò chuyện, tôi biết đến từ Bỉ. Hai người khi vừa đọc xong Tạp chí Heritage song ngữ Việt – Anh có sẵn trên máy bay thì đổi qua đọc một cuốn sách bằng tiếng Đức. Trong khi đó, nhiều hành khách Việt Nam thì chơi game hoặc tranh thủ ngủ. Tự dưng tôi thấy vợ chồng đó thật… lạc lõng, nhưng có lẽ nhiều thuộc nhóm “số đông” lại thấy mình có vẻ không bình thường khi nhìn vào sự lạc lõng đó!

2. Một đồng nghiệp của tôi từng chia sẻ: nhà anh nhiều năm nay vẫn duy trì một thói quen đọc sách chung của gia đình trước khi đi ngủ. Mỗi tối, sau khi một người cùng với hai con gái ôn bài, người kia làm các công việc gia đình thì họ lại quây quần bên nhau có khoảng nửa giờ đến một giờ để đọc sách. Hồi con còn bé thì ba mẹ đọc cho con nghe, khi con đã đi học rồi thì có khi mỗi người đọc một quyển hoặc cùng chia sẻ, trao đổi với nhau về một cuốn sách, một câu chuyện nào đó trong sách. Trong khi các con say sưa đọc thì vợ chồng anh cũng đọc hoặc tìm những cuốn sách phù hợp để bổ sung tủ sách gia đình cho các con, chứ không phải “làm màu” cho con bắt chước.

Một anh bạn của tôi được bạn bè gọi là “mọt sách” đúng nghĩa. Có lần anh tiết lộ là đã nghiền ngẫm trọn bộ Hồ Chí Minh toàn tập, xuất bản năm 2011 gồm 15 cuốn, với hơn chục ngàn trang. Công việc của anh có liên quan một chút đến viết lách nhưng không cần phải nghiên cứu sách này mà anh đọc gần như chỉ để biết, để thấm… Đối với anh, ban đầu anh đọc thử xem Bác viết về những gì nhưng rồi dần dà, đọc các tác phẩm của Người làm anh có một sự say mê sâu sắc, đó là lòng tôn kính lãnh tụ và sự háo hức với kiến thức khá bao quát từ chính trị, quân sự, văn hóa, tôn giáo, ngoại giao, đạo đức… đến công tác cán bộ, xây dựng Đảng… Có lẽ điều đó ít thấy ở người khác.

Ngày cuối tuần, nếu rảnh rỗi, anh cứ đung đưa trên võng mà đọc, hết cuốn này đến cuốn khác, chỗ nào hay, cần lưu ý thì lấy bút chì đánh dấu hoặc ghi chú vào một cuốn sổ tay. Chừng nào tới giờ cơm thì các con gọi vào ăn. Bạn bè muốn rủ cà phê, cà pháo hoặc la đà chút thì các buổi tối trong tuần, còn cuối tuần anh dành cho sách và gia đình… Chúng tôi đều ngưỡng mộ anh!

Những người đọc sách mê đắm kiểu đó chắc không có nhiều!

3. Một đứa học trò của tôi có lần thú thật: “Nhờ thầy tặng cho những cuốn sách hay mà bây giờ con mới ham đọc sách. Hồi trước con chỉ đọc truyện tranh hoặc truyện ngôn tình thôi. Đọc xong thì quên…”. Đó có lẽ là tâm sự chung của nhiều bạn trẻ bây giờ, kể cả sinh viên. Nhưng cũng mừng là đó là tâm sự rất thật và có hướng khắc phục.

Có một dạo, qua báo chí, nhiều giảng viên phàn nàn rằng sinh viên chỉ đọc giáo trình mà không đọc thêm các tài liệu tham khảo, rằng đến gần kỳ thi thì các giáo trình bị mượn sạch, chứ trước đó ít người quan tâm. Rồi một số người cũng lo lắng là văn hóa đọc theo đà này e là xuống cấp trầm trọng. Bây giờ, khó có thể nói là tình hình được khắc phục, nhất là khi phương tiện đọc bằng điện thoại, máy tính bảng, laptop… lại càng nhiều hơn, đọc dễ dàng hơn.

Hồi tôi đi học lớp chính trị tập trung, mỗi học viên được phát cho một cái thẻ thư viện. Nhưng nhiều người cũng thừa nhận là chỉ đến thư viện mượn giáo trình thôi, chứ không tìm các sách khác. Đó, cán bộ mà cũng ít chịu đọc sách, thì nói chi đến những người khác? Hay là nhiều người tự cho rằng mình đọc, mình học đủ rồi?

4. Hồi đầu năm học lớp 6, con gái tôi hào hứng nói về tủ sách của lớp. Cháu nói rằng, hễ bạn nào mang sách đã đọc rồi đến góp vào tủ sách thì được ưu tiên mượn sách về nhà, được biểu dương trước lớp, trước trường. Tôi rất vui với cách làm này của trường và giúp con tìm một số sách phù hợp với tuổi ô mai cho con. Nhưng chỉ qua nửa năm, hỏi lại thì góc đọc sách trên lớp của cháu gần như đã rã, bởi dù có một số bạn mang sách góp vào nhưng nhiều bạn mượn đọc mà không trả, làm mất, làm rách…, do không được quản lý chặt. Số còn lại lèo tèo ít cuốn, rách bươm nên chẳng ai muốn đọc.

Như vậy, một cách làm hay để giúp học sinh năng đọc sách nhưng nếu không có biện pháp duy trì thì rồi cũng sẽ mất tác dụng. Liệu điều đó có ảnh hưởng gì đến thói quen đọc sách hay văn hóa đọc của trẻ không? Tôi nghĩ là có tác động không ít. Thói quen đọc sách phải được hình thành cả từ phía gia đình và nhà trường. Trong gia đình, nếu cha mẹ không ham đọc sách, ít yêu thích sách, ít mua sách thì hẳn con cái khó mà yêu quý sách; trong nhà trường, giáo viên không gieo cho học sinh sự hào hứng với sách, không gợi mở được những điều hay từ sách… thì có lẽ thư viện chỉ để cho có và trẻ cũng không say mê với sách. Và, nếu từ nhỏ, trẻ không được bồi dưỡng lòng yêu đọc, không được dạy dỗ cách đọc, không được hướng dẫn cách tìm sách phù hợp… thì sau này chắc khó hình thành được thói quen đọc sách tốt.

Nếu nói rằng “hãy cho tôi biết bạn đọc sách gì tôi sẽ nói bạn là người thế nào” e là võ đoán thì câu này “hãy cho tôi biết bạn thích cuốn sách nào, thích tác gia nào, tôi sẽ nói bạn là người thế nào” có lẽ có nhiều điểm dễ được chấp nhận. Vì vậy, cũng nên xem người ta đọc sách để nghĩ về họ, rồi đánh giá về họ, nhất là trong một số trường hợp thiết thân, như chọn bạn, chọn người yêu chẳng hạn! Cho nên, suy cho cùng, nhìn thói quen đọc sách của một người có thể ít nhiều hiểu người đó ra sao rồi!