Góp ý Nghị quyết 98: Kiến nghị cơ chế “vượt trội” để TP.HCM đón làn sóng đầu tư công nghệ cao và bán dẫn

Theo báo cáo, các đề xuất, kiến nghị tại hội thảo tập trung vào hai nội dung chính là sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98/2023 và chính sách chiến lược phát triển TP.HCM.

Cho phép TP.HCM giữ lại 100% nguồn thu từ quỹ đất TOD

Để giải quyết các hạn chế trong quản lý đô thị và huy động nguồn lực, hội thảo kiến nghị Quốc hội sớm xem xét sửa đổi Nghị quyết 98 theo hướng mở rộng và linh hoạt hơn.

Về thu hút nhà đầu tư chiến lược, TP.HCM kiến nghị mở rộng danh mục dự án ưu tiên sang các lĩnh vực như du lịch - nghỉ dưỡng cao cấp, y tế chuyên sâu, năng lượng sạch, xử lý chất thải và logistics. Thành phố đề xuất được trao quyền chủ động lựa chọn nhà đầu tư có năng lực tài chính, áp dụng hình thức chỉ định thầu trong một số trường hợp và cho phép nhà đầu tư không phải thực hiện thủ tục cấp giấy phép xây dựng (chịu trách nhiệm hoàn thiện hồ sơ sau). Đồng thời, quy trình thủ tục cần được đơn giản hóa tối đa, giao thẩm quyền quyết định cho HĐND và UBND Thành phố đối với các dự án trọng điểm.

Đối với mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD), các chuyên gia đề xuất mở rộng thẩm quyền cho TP. trong việc bồi thường, tạo quỹ đất và điều chỉnh quy hoạch quanh các ga metro và Vành đai 3. Điểm đột phá là kiến nghị cho phép TP.HCM giữ lại 100% nguồn thu từ quỹ đất TOD để tái đầu tư cho đường sắt đô thị, tạo nguồn lực bền vững.

Liên quan đến Khu thương mại tự do TP.HCM, các ý kiến đề xuất mở rộng thẩm quyền quản lý cho Ban Quản lý các Khu chế xuất - Khu công nghiệp Thành phố. Nhà đầu tư vào khu vực này sẽ được hưởng cơ chế giao/thuê đất không qua đấu giá, ưu đãi vượt trội về thuế thu nhập doanh nghiệp và cá nhân. Đây được xem là bước đệm để TP.HCM thí điểm mô hình mới, hướng tới trở thành trung tâm thương mại quốc tế.

Về quản lý đô thị, kiến nghị giao UBND TP. thẩm quyền quyết định một số nội dung quy hoạch khác với quy định hiện hành, bao gồm việc chỉ định đơn vị tư vấn và phê duyệt quy hoạch chi tiết 1/500 thay thế cho việc điều chỉnh cục bộ. Cơ chế thanh toán cho các dự án BT cũng được đề xuất linh hoạt hơn thông qua việc mở rộng quỹ đất thanh toán và trao quyền thu hồi, giao đất trực tiếp.

Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền

Bên cạnh các sửa đổi kỹ thuật, hội thảo nhấn mạnh cần các chính sách chiến lược mang tính "cách mạng" để TP.HCM thực sự trở thành siêu đô thị, trung tâm tài chính, sản xuất, logistics và đổi mới sáng tạo mang tầm khu vực và thế giới.

Trọng tâm là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền theo hướng tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của TP.HCM đúng với phương châm "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm" (tại Dự thảo Văn kiện trình Đại hội Lần thứ XIV của Đảng) nhằm khai thác hiệu quả không gian phát triển, phát huy tiềm năng, lợi thế của TP.HCM gắn với yêu cầu phát triển vùng, liên kết vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng Sông Cửu Long.

Trước hết trong các lĩnh vực như quy hoạch, đầu tư, quản lý đô thị, tài nguyên và môi trường, ban hành chính sách, pháp luật đặc thù trên cơ sở khung chính sách, pháp luật của Trung ương. Những vấn đề vượt thẩm quyền, Thành phố có thể báo cáo trực tiếp lên Trung ương và Trung ương cũng có một đầu mối để giải quyết trong một thời hạn nhất định (5 hay 7 ngày) thay vì đi một vòng xin ý kiến các bộ, ngành liên quan.

Về chiến lược thu hút đầu tư, TP.HCM xác định nhà đầu tư chiến lược với phương châm thu hút đầu tư, nhà đầu tư chiến lược: Thu hút có chọn lọc và chăm sóc lâu dài, nhà đầu tư chiến lược là “đối tác phát triển”, cùng đồng hành và kiến tạo phát triển.

Danh mục dự án đầu tư chiến lược tập trung vào 3 nhóm: Nhóm tạo sức lan tỏa (công nghiệp công nghệ cao, logistics); Nhóm công nghệ mới (AI, chip bán dẫn, dữ liệu xanh) để định vị TP.HCM là "thủ phủ công nghệ"; và Nhóm thiết yếu chiến lược (năng lượng sạch, an ninh kinh tế). Để cạnh tranh với các đô thị như Dubai hay Singapore, TP.HCM cần được phép áp dụng "Hợp đồng đầu tư" linh hoạt, cơ chế "Visa Vàng" cho chuyên gia và các ưu đãi thuế đột phá.

Nhà đầu tư chiến lược không chỉ là những “ông lớn” dẫn đầu trong lĩnh vực thuộc danh mục ưu tiên đầu tư, mà quan trọng hơn, phải có khả năng dịch chuyển cơ cấu kinh tế, lan tỏa công nghệ, vốn và quản trị cho cả hệ sinh thái kinh tế của Thành phố; phải có khả năng thiết lập hoặc kéo chuỗi doanh nghiệp vệ tinh, làm tăng năng lực cạnh tranh của kinh tế Thành phố. Vì vậy, bên cạnh tiêu chí về quy mô, việc lựa chọn nhà đầu tư chiến lược cần xem xét tới các tiêu chí về năng lực công nghệ, cam kết nghiên cứu phát triển, cam kết tỉ lệ nội địa hóa hoặc số doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam liên kết trong chuỗi giá trị. Trong một số dự án đầu tư chiến lược, có thể phải gắn với các ràng buộc về đóng góp ngân sách, các chỉ số về môi trường và trách nhiệm xã hội.

Để tạo lợi thế cạnh tranh thực sự so với các đô thị trong khu vực, trình tự thủ tục cho nhà đầu tư chiến lược cần thay đổi căn bản theo hướng chuyên nghiệp hóa. Kiến nghị cho phép Thành phố thành lập một cơ quan chuyên môn đóng vai trò đầu mối duy nhất ("một cửa"), có đủ thẩm quyền và năng lực để giải quyết trọn gói các thủ tục. Song song đó, cần xây dựng quy trình liên thông với thời gian xử lý ấn định rõ ràng, giúp nhà đầu tư giảm thiểu chi phí tuân thủ và thời gian chờ đợi.

Nhằm củng cố niềm tin cho các tập đoàn đa quốc gia, TP.HCM đề xuất áp dụng mô hình "Hợp đồng đầu tư" tương tự các trung tâm tài chính hàng đầu như Dubai (DIFC, ADGM) hay Singapore. Điểm mấu chốt là Trung ương cần phân cấp mạnh mẽ, trao quyền cho TP.HCM được chủ động đàm phán và trực tiếp ký kết các thỏa thuận chiến lược này, loại bỏ cơ chế "xin - cho" qua nhiều tầng nấc trung gian.

Cơ chế ưu đãi cần được thiết kế "vượt trội có điều kiện" trên hai phương diện: Tài chính và nhân lực - áp dụng các ưu đãi thuế mang tính đột phá (thuế TNCN, thuế nhập khẩu thiết bị R&D, VAT dịch vụ công nghệ cao) kết hợp với chính sách "Visa Công nghệ", "Visa Vàng" để thu hút chuyên gia tinh hoa; Về không gian phát triển - trao cho nhà đầu tư chiến lược "Quyền phát triển tổng hợp" trong phạm vi và thời hạn xác định. Nhà đầu tư được chủ động từ khâu quy hoạch chi tiết, đầu tư hạ tầng đến khai thác thương mại và dịch vụ. Nhà nước thay vì can thiệp vi mô sẽ chuyển sang giám sát dựa trên các chỉ tiêu hiệu suất sử dụng đất.

Hình thành hệ thống sandbox đa tầng

Đáng chú ý, hội thảo đề xuất hình thành hệ thống "Sandbox" (cơ chế thử nghiệm) đa tầng. Trong lĩnh vực tài chính và fintech, cần cho phép thử nghiệm các mô hình thanh toán xuyên biên giới, ngân hàng số, tài sản số, giao dịch carbon và dịch vụ ngân hàng mở, dưới sự giám sát chặt chẽ nhưng linh hoạt của cơ quan quản lý.

Trong lĩnh vực đô thị thông minh, một số khu vực có thể trở thành không gian thử nghiệm cho phương tiện tự hành, quản trị giao thông bằng trí tuệ nhân tạo, quản lý năng lượng thông minh, hệ thống internet vạn vật tích hợp và các mô hình phân vùng thông minh dựa trên dữ liệu thời gian thực.

Đối với cảng biển và hậu cần, có thể cho phép thử nghiệm công nghệ cảng thông minh, tự động hóa cầu cảng, robot logistics, hệ thống blockchain theo dõi chuỗi cung ứng và mô hình quản lý container thông minh...

Về cơ chế thực thi, trước hết, cần có một đơn vị chuyên trách về thu hút/hỗ trợ nhà đầu tư chiến lược vận hành theo nguyên tắc tinh gọn, chuyên nghiệp và minh bạch; được trao quyền xử lý thủ tục đầu tư từ đầu đến cuối đối với các dự án chiến lược, có quyền điều phối liên ngành, sở hữu đội ngũ nhân sự tinh hoa được tuyển chọn theo chuẩn quốc tế và trả lương theo cơ chế thị trường. Đây sẽ là đầu mối duy nhất chịu trách nhiệm về toàn bộ quá trình thu hút, hỗ trợ và đồng hành với các nhà đầu tư chiến lược, giúp TP.HCM tránh được tình trạng phân tán, chồng chéo trong bộ máy.

TP.HCM cũng cần đẩy mạnh quản trị số, minh bạch hóa và tích hợp dữ liệu để giảm tối đa chi phí giao dịch của doanh nghiệp. Toàn bộ quy hoạch, thủ tục hành chính, quỹ đất phát triển, tiến độ hạ tầng và dữ liệu phục vụ đầu tư cần được số hóa và cập nhật theo thời gian thực trên một cổng dữ liệu mở dành cho doanh nghiệp. Việc ứng dụng dữ liệu lớn trong dự báo rủi ro, điều phối dự án và theo dõi vướng mắc sẽ giúp chính quyền nâng cao khả năng quản lý và phản ứng nhanh với biến động thị trường.

Để đảm bảo nguồn vốn khổng lồ cho hạ tầng, bên cạnh việc đề xuất thành lập Quỹ Đầu tư Phát triển (tương tự Temasek của Singapore), một cơ chế tài chính đặc biệt được đưa ra: Đẩy mạnh phát hành trái phiếu địa phương được bảo đảm bằng quyền sử dụng đất công (từ quỹ đất TOD). Loại trái phiếu này sẽ không tính vào nợ công hay hạn mức nợ của địa phương. Nhu cầu vốn đến đâu, Thành phố phát hành đến đó dựa trên giá trị quỹ đất được tạo ra từ hạ tầng, tạo sức hấp dẫn lớn đối với các định chế tài chính quốc tế mà không gây áp lực lên ngân sách nhà nước.

Ngoài ra, TP.HCM cũng kiến nghị thành lập các Tổng công ty 100% vốn nhà nước trong các lĩnh vực hạ tầng số, đường sắt đô thị... để đóng vai trò dẫn dắt nền kinh tế. Bao gồm: Tổng công ty dịch vụ công ích; Tổng công ty đầu tư tài chính; Tổng công ty hạ tầng số; Tổng công ty đường sắt đô thị; đồng thời, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan để tạo điều kiện cho hoạt động sắp xếp doanh nghiệp nhà nước trên địa bàn TP.HCM.