Trạm đổi pin xe điện: Mảnh ghép không thể thiếu để thúc đẩy chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện

Đổi pin – Giải pháp nhanh và tiện lợi

Khác với hình thức sạc điện truyền thống vốn mất từ 3 đến 8 tiếng cho một lần sạc đầy, trạm đổi pin cho phép người dùng thay pin chỉ trong vài phút, thậm chí nhanh hơn cả việc đổ xăng. Khi xe điện gần hết pin, người dùng chỉ cần mở ứng dụng, xác định vị trí trạm đổi gần nhất, mang pin rời tới, quét mã QR để lấy một viên pin đã được sạc đầy và tiếp tục hành trình.

Mỗi trạm đổi pin thường chỉ là một tủ pin đặt nơi công cộng, trên vỉa hè hoặc trong các không gian nhỏ từ 2 đến 20 m². Các tủ pin này chứa nhiều hốc sạc với pin được nạp sẵn điện, sẵn sàng phục vụ nhu cầu hoán đổi mọi lúc, mọi nơi. Điều này giúp giảm thiểu thời gian chờ đợi, đặc biệt hữu ích với người sử dụng xe điện để giao hàng, chạy dịch vụ, hoặc di chuyển đường dài trong đô thị.

Thực tế thành công ở Đài Loan (Trung Quốc)

Tại Đài Loan, hệ thống trạm đổi pin đã chứng minh được tính hiệu quả và tiện ích. Điển hình là Gogoro, một thương hiệu xe điện nội địa, đã xây dựng được mạng lưới hơn 2.000 trạm đổi pin phủ khắp đảo. Mỗi tháng, hệ thống này xử lý hàng triệu lượt đổi pin, hỗ trợ đa dạng các dòng xe điện của nhiều hãng khác nhau.

Gogoro không chỉ cung cấp phương tiện di chuyển, mà còn hình thành một hệ sinh thái đổi pin hoàn chỉnh, nơi người dùng không cần sở hữu pin, chỉ cần trả phí đổi pin theo gói dịch vụ – giúp giảm giá thành xe và tăng độ tiện dụng.

Bài học thất bại từ mô hình đổi pin đầu tiên tại Việt Nam

Việt Nam từng có doanh nghiệp tiên phong phát triển mô hình này từ năm 2019, đó là Công ty CP Thương mại Quốc tế Phú Sỹ (Fuji) hợp tác với Powercentric. Hai bên từng xây dựng trạm đổi pin tại Ô Chợ Dừa (Hà Nội), cung cấp pin miễn phí trong năm đầu và thậm chí hỗ trợ mang pin đến tận nơi khi xe hết điện giữa đường.

Tuy nhiên, dự án sớm bị khai tử vì số lượng người dùng thấp và quan trọng hơn là thiếu bộ tiêu chuẩn kỹ thuật dùng chung. Mỗi hãng xe có thiết kế pin khác nhau, khiến pin của Fuji khó tương thích với nhiều loại xe, làm giảm khả năng mở rộng quy mô. Dự kiến phát triển 1.000 trạm đổi pin trong 5 năm đã không thể thành hiện thực.

Selex và TMT tái khởi động mô hình đổi pin

Sau thời gian im ắng, mô hình đổi pin đang được khởi động lại bởi các doanh nghiệp như Selex Motors và TMT Motors.

Từ tháng 8/2024, Selex đã đưa vào hoạt động một số trạm đổi pin tại Đà Nẵng, cho phép đổi pin trong vòng 2 phút. Mỗi viên pin đầy đủ năng lượng có thể đi được 150 km, và chi phí thấp hơn xăng từ 25–35%. Công ty đang mở rộng hệ thống đến TP.HCM, Huế và nhiều thành phố lớn khác.

Trong khi đó, TMT Motors đang triển khai kế hoạch lắp đặt 100 điểm đổi pin tại nội đô Hà Nội, với các tủ pin có dung lượng từ 4 đến 72 hốc. Đáng chú ý, TMT đã kiến nghị chính quyền cấp địa điểm lắp đặt, hỗ trợ thuê đất 50 năm, cùng các chính sách ưu đãi như miễn thuế nhập khẩu, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp và hỗ trợ chi phí điện. Nếu được phê duyệt, kế hoạch này có thể giúp giải quyết vấn đề thiếu trạm sạc công cộng và rủi ro an toàn khi sạc xe điện tại nhà dân hay hầm chung cư.

Rào cản lớn nhất: Thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật chung

Dù mô hình đổi pin ngày càng được quan tâm, rào cản lớn nhất vẫn là thiếu bộ tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất cho pin xe điện. Việc các hãng sử dụng thiết kế pin riêng, thiết kế hệ thống pin cũng chưa phù hợp với việc tháo rời khiến việc triển khai trạm đổi pin khó đạt hiệu quả kinh tế ở giai đoạn đầu.

Thất bại của Fuji và Powercentric là minh chứng rõ ràng. Trong khi đó, nếu có một chuẩn pin dùng chung, thì một trạm đổi pin có thể phục vụ nhiều loại xe điện khác nhau, giúp tăng công suất sử dụng, giảm chi phí đầu tư và khuyến khích người dùng tham gia chuyển đổi sang xe điện.

Cần sự vào cuộc của cơ quan quản lý

Theo ông Phạm Tuấn Anh – Phó Chủ tịch Hiệp hội Ô tô, Xe máy, Xe đạp Việt Nam (VAMOBA), từ năm 2019, hiệp hội đã đề xuất với các cơ quan chức năng về việc xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật áp dụng chung cho pin và sạc xe điện. Tuy nhiên, sau nhiều năm, các tiêu chuẩn này vẫn chưa được ban hành.

Việc chậm trễ ban hành tiêu chuẩn không chỉ cản trở mô hình đổi pin, mà còn kìm hãm sự phát triển của toàn bộ thị trường xe điện. Trong khi đó, thế giới đang đẩy nhanh điện hóa giao thông, Việt Nam nếu không hành động kịp thời sẽ khó bắt kịp xu hướng toàn cầu.

Hạ tầng phải đi trước – Chính sách phải đồng bộ

Nếu coi xe điện là tương lai của giao thông đô thị, thì hệ sinh thái hạ tầng – bao gồm cả trạm sạc, trạm đổi pin – cần đi trước một bước. Trong đó, mô hình đổi pin chính là mảnh ghép quan trọng, giúp giải quyết bài toán tiện lợi, rút ngắn thời gian tiếp năng lượng cho phương tiện.

Để làm được điều đó, rất cần sự vào cuộc quyết liệt từ các cơ quan quản lý, từ việc xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất, quy hoạch địa điểm lắp đặt, đến việc ban hành các chính sách ưu đãi về thuế, đất đai và điện năng. Chỉ khi môi trường pháp lý đủ thuận lợi, các doanh nghiệp mới dám đầu tư dài hạn, người dân mới yên tâm chuyển đổi sang phương tiện xanh.

Sự trở lại của mô hình đổi pin là tín hiệu tích cực, nhưng để mô hình này phát triển bền vững, cần có cơ chế hỗ trợ cụ thể và hành lang pháp lý đồng bộ. Chuyển đổi sang xe điện là xu thế tất yếu, và trạm đổi pin – nếu được tổ chức hợp lý – hoàn toàn có thể trở thành “trạm tiếp sức” quan trọng trên hành trình đó.