“Thương mại hóa sáng chế - Động lực cho TP.HCM cùng cả nước vươn mình trong kỷ nguyên mới” - Bài 1: Nhận diện điểm nghẽn để sở hữu trí tuệ TP.HCM tăng tốc
Sau khi Nghị quyết 57 được ban hành, TP.HCM đã chủ động rà soát, nhận diện những vướng mắc trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, từ đó hoàn thiện hành lang pháp lý, thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo và thương mại hóa tài sản trí tuệ trên địa bàn.
Theo thống kê của Cục Sở hữu trí tuệ, nếu như năm 2014 cả nước ghi nhận gần 4.500 đơn đăng ký sáng chế thì đến năm 2024 con số này đã vượt 9.900 đơn, tăng hơn 2,2 lần. Đây là tín hiệu cho thấy hoạt động tạo lập tài sản trí tuệ tại Việt Nam đang chuyển biến mạnh mẽ, nhất là ở các lĩnh vực gắn với nhu cầu thiết yếu của đời sống như nông nghiệp, y tế, hóa học và công nghệ điện.
Dù vậy, bức tranh sáng chế hiện nay vẫn cho thấy sự chênh lệch lớn, phần lớn đơn nộp thuộc về các tổ chức và cá nhân nước ngoài. Đơn của người Việt tuy tăng đều qua từng năm nhưng tỷ trọng còn khá khiêm tốn, chủ yếu tập trung ở các ngành truyền thống như nông nghiệp, thực phẩm, hóa học và vật liệu. Trong khi đó, người nộp đơn nước ngoài lại chiếm ưu thế ở các lĩnh vực công nghệ cao. Điều này cho thấy năng lực sáng chế trong nước vẫn còn dư địa rất lớn để phát triển.
Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nêu rõ mục tiêu, đến năm 2030, số lượng đơn đăng ký sáng chế, văn bằng bảo hộ sáng chế tăng trung bình 16 - 18%/năm, tỷ lệ khai thác thương mại đạt 8 - 10%.
Tại TP.HCM, Đại hội Đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, TP.HCM đã thông qua 10 nhóm nhiệm vụ chủ yếu phát triển thành phố, xây dựng Đảng bộ và hệ thống chính trị thành phố. Trong đó, Thành phố xác định phát triển kinh tế nhanh, bền vững trên nền tảng đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại kinh tế theo hướng lấy khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo làm động lực chủ yếu.
.png)
TP.HCM cũng đặt mục tiêu đến giai đoạn 2025 - 2030 trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo quốc tế, tổng chi xã hội cho nghiên cứu phát triển (R&D) đạt 2 - 3% GRDP, bố trí ít nhất 4 - 5% tổng chi ngân sách hằng năm cho khoa học, công nghệ, chuyển đổi số.
Tại "Hội nghị Gặp gỡ giữa Lãnh đạo Thành phố và Cộng đồng doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài năm 2025", ông Nguyễn Văn Được - Phó Bí thư Thành uỷ, Chủ tịch UBND TP.HCM - nhấn mạnh Thành phố đã đi theo chiều rộng và đạt nhiều thành tựu, nhưng để vượt qua bẫy thu nhập trung bình, TP.HCM phải chuyển sang phát triển theo chiều sâu, vượt khỏi mô hình lắp ráp, tiến tới kinh tế tri thức và đổi mới sáng tạo.
Chủ tịch UBND TP.HCM cho biết, thành phố sẽ đổi mới mô hình tăng trưởng, lấy đổi mới sáng tạo làm động lực, phát triển kinh tế tri thức, sẵn sàng làm bạn và hợp tác với các đối tác quốc tế. Mục tiêu dài hạn là đưa TP.HCM trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu, nơi quy tụ nguồn lực, trí tuệ và công nghệ.
Ông Trần Trọng Tuyên - Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM - nhận định độc quyền sở hữu trí tuệ cho phép chủ sở hữu tích lũy nhanh nguồn vốn để tái đầu tư hoạt động khoa học công nghệ, trong khi cơ chế cấp li-xăng cho phép dễ dàng mở rộng nhanh quy mô ứng dụng kết quả nghiên cứu, và cả hai điều đó đều có vai trò đóng góp rất lớn vào hoạt động khởi nghiệp sáng tạo nói riêng, nâng cao GDP nói chung, tạo ra giá trị gia tăng lớn cho nền kinh tế TP.HCM.
Tuy nhiên, hoạt động hỗ trợ thúc đẩy đơn đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt là sáng chế chỉ dừng lại ở khâu hướng dẫn, tư vấn mà chưa triển khai được chính sách hỗ trợ kinh phí đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ở trong và nước.
Sau khi nghị quyết 57 được ban hành, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM nhanh chóng tham mưu UBND TP.HCM trình Thủ tướng Chính phủ về hình thành hệ thống liên kết các thành phần của thị trường khoa học và công nghệ trong vùng Đông Nam Bộ với sàn giao dịch công nghệ tại TP.HCM.
Theo ông Trần Trọng Tuyên, đây sẽ là tổ chức đóng vai trò đầu mối nhằm kết nối, hỗ trợ các bên cung cầu, hỗ trợ thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, hỗ trợ hiệu quả cho các tổ chức doanh nghiệp chuyển giao công nghệ, góp phần hiện đại hóa hệ thống hạ tầng kỹ thuật, thúc đẩy phát triển thị trường khoa học và công nghệ. Không chỉ vậy, đây cũng sẽ là đầu mối thúc đẩy hỗ trợ thương mại hóa các kết quả nghiên cứu khoa học cũng như các tài sản trí tuệ nói chung và sáng chế nói riêng.
Bên cạnh đó, TP.HCM cũng có đề án “Thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hóa, đưa nhanh kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ được tạo ra từ ngân sách nhà nước vào sản xuất, kinh doanh” nhằm tạo điều kiện cho các kết quả nghiên cứu được ứng dụng vào thực tiễn, mang lại lợi ích kinh tế và xã hội; Tăng cường hợp tác giữa nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu; Nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước (thí điểm từ năm 2025 – 2028)...
Ngoài ra, chương trình phát triển tài sản trí tuệ trên địa bàn TP.HCM giai đoạn 2025 - 2030 cũng được triển khai để đạt được các mục tiêu nâng cao số lượng và chất lượng đơn đăng ký sáng chế và thương mại hóa sáng chế, như: Mở rộng đối tượng tham gia chương trình được hỗ trợ kinh phí đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trên địa bàn Thành phố; triển khai nhiều chương trình huấn luyện quản trị viên tài sản trí tuệ đến rộng rãi doanh nghiệp, trường đại học, viện/trung tâm nghiên cứu; Hỗ trợ hình thành đội ngũ chuyên gia, tổ chức thẩm định giá tài sản trí tuệ có năng lực và pháp lý rõ ràng khi tài sản trí tuệ được đưa vào giao dịch, góp vốn...
Theo ông Trần Giang Khuê - Trưởng văn phòng đại diện Cục Sở hữu trí tuệ tại TP.HCM, nhiều năm qua, chúng ta vẫn có xu hướng quan tâm nhiều đến “sản phẩm công nghệ” hơn là “công nghệ của sản phẩm”. Nghĩa là chỉ cần kinh doanh được một mặt hàng công nghệ tốt đã được thị trường ưa chuộng, thay vì tập trung làm chủ các lớp công nghệ bên trong.
“Làm chủ công nghệ không chỉ bảo vệ thành quả nghiên cứu mà còn mở đường đưa tri thức ra thị trường, tạo động lực phát triển công nghiệp công nghệ cao trong và ngoài nước”, ông Khuê nhấn mạnh.
.png)
Ông Khuê cho rằng, một trong những yếu tố then chốt để thúc đẩy sáng chế trong nước chính là chính sách tài chính dành cho tác giả và nhóm nghiên cứu. Trước hết, cần có cơ chế tài trợ đủ mạnh để các đề tài hoàn thiện mẫu thử và tiến hành thử nghiệm độc lập. Với những nghiên cứu đã được cấp bằng sáng chế hoặc giải pháp hữu ích và có doanh nghiệp cam kết ứng dụng, Thành phố có thể xem xét góp vốn cùng doanh nghiệp hoặc quỹ đầu tư trong giai đoạn pilot – scale-up (giai đoạn thử nghiệm - nhân rộng) nhằm rút ngắn thời gian đưa sản phẩm ra thị trường.
Theo TS Đặng Trương Cát My - Giảng viên ngành Kinh doanh quốc tế, Đại học RMIT Việt Nam, với các nhà đầu tư nước ngoài, sở hữu công nghệ đã trở thành tiêu chí cốt lõi trong lựa chọn đối tác và điểm đến đầu tư, phản ánh sự chuyển dịch chiến lược của chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tại TP.HCM, hiệu ứng “nam châm công nghệ” đã rõ nét khi Khu Công nghệ cao TP.HCM (SHTP) với hơn 12 tỷ đô la Mỹ vốn FDI và 160 dự án công nghệ cao, thu hút các tập đoàn đa quốc gia lớn như Bosch, Nidec, Schneider Electric nhờ hệ sinh thái R&D và ưu đãi thuế cho dự án công nghệ nguồn.
Khu đô thị sáng tạo phía Đông theo Nghị quyết 57-NQ/TW định hướng trung tâm AI, fintech, sản xuất thông minh, đón quỹ đầu tư từ Singapore, Hàn Quốc, Mỹ. Hơn 50% startup công nghệ Việt Nam tập trung tại TP.HCM, cung cấp nhân tài và đối tác tiềm năng cho hệ sinh thái này.
Nổi bật trong số đó là hợp tác của Intel với FPT Software trong Liên minh AI toàn cầu và tài trợ R&D AI cho Đại học Bách Khoa TP.HCM, góp phần phát triển giải pháp AI cho sản xuất chip tại SHTP. Tuy nhiên, sở hữu công nghệ chỉ là điều kiện cần, hiệu quả FDI chất lượng cao còn phụ thuộc vào năng lực hấp thụ công nghệ nội địa, thể chế minh bạch, bảo hộ sở hữu trí tuệ, cải cách cấp phép, chuyển giao công nghệ và liên kết chặt chẽ giữa đại học – viện – doanh nghiệp.
Nghị quyết 57 mở ra cơ hội để TP.HCM xây dựng hệ sinh thái đổi mới mở, thúc đẩy liên kết nội - ngoại, đào tạo nhân lực 4.0 và bảo hộ trí tuệ, từ đó không chỉ thu hút mà còn giữ chân công nghệ, vươn lên thành trung tâm đổi mới sáng tạo khu vực.
Đón đọc bài 2: Khi sáng chế bước ra đời sống: Câu chuyện từ Trường Đại học Bách khoa ĐHQG TP.HCM
