Ngưu hoàng & An cung ngưu hoàng hoàn

Ngưu hoàng

Ngưu hoàng tức là sỏi mật bò(Calculus Bovis). Những con bò già, gầy yếu, mắt lờ đờ, khi đi đầu hay quay nghiêng, đứng hoặc nằm thường hay thở khò khè như bị hen, thường là bò có ngưu hoàng.

Khi mổ thịt, chú ý kiểm tra xem ống và túi mật có cục cứng không, nếu có lập tức lấy ra ngay (tránh để lâu, nước mật ngấm vào làm cho ngưu hoàng đổi màu), rửa qua rượu, bọc kín, phơi trong râm cho đến khô. Có thể rửa rượu rồi lại tẩm nước gừng loãng rồi để trong râm cho khô. Sau đó, gói vào giấy bóng, đựng trong hộp kín, dưới có lót vôi sống để hút ẩm. Không được phơi nắng hay sấy lửa, không được phơi ở chỗ có gió mạnh và không để ra ánh sáng. Nếu khôngngưu hoàng sẽ bị nứt vỏ, sẫm đen lại.

Ngưu hoàng đã chế biến thường có hình trứng, hình cầu không đều hay hình tam giác, đường kính 3 mm đến vài centimet. Bề mặt màu vàng hay vàng nâu, có khi màu đen, có khi bề mặt có vân xốp giòn, dễ vỡ... Mùi thơm dịu, vị lúc đầu hơi đắng, sau ngọt, cho vào mồm, dễ tan, dùng đầu lưỡi liếm có cảm giác lạnh, nhai không dính răng. Lấy một ít sỏi ngưu hoàng thấm nước lã, tô lên móng tay sẽ nhuộm thành màu vàng, lâu không mất.

Trong ngưu hoàng có acid cholic, acid desoxy-cholic, cholesterol, ergosterol, acid béo, ester phosphoric, bilirubin, vitamin D, muối calcium, sắt, đồng... Ngưu hoàng ở Nhật Bản còn chứa alanin, glycin, taurin, acid aspartic, arginin, leucin, methionin...

Ngưu hoàng được dùng điều trị bệnh sốt cao mê sảng, nói nhảm nhí, điên giản phát cuồng, trẻ em kinh phong co giật, cam răng, sưng họng, miệng lưỡi lở, ung nhọt và đinh sang.

Thường dùng dưới dạng bột hay phối hợp với các thuốc khác làm thành viên. Ngày dùng 0,3 - 0,5 g, chia nhiều lần. Dùng ngoài tán bột rắc hoặc xoa.

An cung ngưu hoàng hoàn

Cuốn “Trung dược đại từ điển” (Nhà xuất bản khoa học kỹ thuật Thượng Hải, 1995) có viết: Ôn bệnh, tà nhập tâm bào, hôn mê nói sảng, bất tỉnh nhân sự, ngũ khiếu trúng ác, người lớn trẻ em co giật do sốt cao: ngưu hoàng 1 lạng, uất kim 1 lạng, tê giác 1 lạng, hoàng liên 1 lạng, chu sa 1 lạng, mai phiến 2 chỉ rưỡi, xạ hương 2 chỉ rưỡi, trân châu 5 chỉ, sơn chi 1 lạng, hùng hoàng 1 lạng, hoàng cầm 1 lạng. Trước hết tán thành bột mịn, thêm mật làm hoàn, mỗi hoàn 1 chỉ (4 g) dùng bao bằng giấy thiếc hay sáp. Mạch hư, thăng nhân sâm làm thang, mạch thực thì dùng ngân hoa, bạc hà làm thang. Uống mỗi lần 1 viên, người lớn bệnh nặng, thể thực, uống tiếp, mỗi ngày 3 lần. Trẻ em uống nửa hoàn, nếu cần uống tiếp nửa hoàn.

Theo bản giới thiệu của Đồng Nhân Đường Bắc Kinh, thì An cung ngưu hoàng hoàn do danh y Ngô Cúc Thông thời Thanh sáng lập trên cơ sở kế thừa cổ phương, được bào chế từ những dược liệu thanh nhiệt, lương huyết, giải độc, hạ nhiệt tiêu đờm, thanh tâm v.v... dùng để chữa trị chứng bệnh mê man bất tỉnh.

Phương thuốc có mùi thơm, có tác dụng trừ khử những chất độc trong cơ thể, có tác dụng bảo vệ thận, an thần và thông phổi...

Trong phần giới thiệu của Đồng Nhân Đường có 11 vị thuốc trong đó vị tê giác được thay bằng bột sừng trâu.

Các sách nêu phương thuốc trên đều lưu ý là không dùng cho phụ nữ có thai.

Những phương thang khác có sử dụng ngưu hoàng:

1. Hôn mê do sốt nhiễm trùng, viêm não, co giật do sốt cao: ngưu hoàng 1 g, chu sa 6 g, hoàng liên sống 20 g, hoàng cầm 8 g, chi tử 8 g, uất kim 8 g.Tán bột làm thành viên bằng nửa hạt đậu xanh. Ngày dùng 8 viên.

2. Bệnh xuân ôn, lưỡi rút ngắn lại, tinh thần mê mẩn: An cung ngưu hoàng hoàn 2 viên, sinh đại hoàng 8 g.

Lấy An cung ngưu hoàng hoàn hòa với nước cho tan ra, cho bột đại hoàng vào, trước cho uống một nửa, chưa bớt thì cho uống nữa.

3. Sốt cấp tính, nóng cao, thần kinh hôn mê, co giật: ngưu hoàng nghiền thành bột, dùng hoàng liên 2 g, hoàng tinh 6 g, chi tử 12 g đun lấy nước để uống.

4. Trúng gió, bán thân bất toại, miệng mắt méo xệch, đờm dãi lấp chặt cổ họng, suyễn: Ngưu hoàng, phèn chua, hai vị bằng nhau, tán thật nhỏ, nấu gạo làm hồ, luyện với thuốc, viên lại như hạt bắp, mỗi lần uống 2 hay 3 viên. Dùng trúc lịch làm thang: lấy ống cây trúc non, cắt ngang ống trúc, thái gừng nhỏ cho vào trong ống trúc, nung vào lửa gần cháy vỏ trúc, vắt lấy nước trúc và gừng chảy ra, gọi là trúc lịch.

5. Trị trúng phong đờm quyết, bất tỉnh nhân sự, trẻ em kinh phong cấp tính: Ngưu hoàng 1 phân, thần sa 1/2 phân, bạch khiên ngưu (đầu vị) 2 phân nghiền chung, dùng uống 1 lần. Trẻ em giảm một nửa. Nếu đờm quyết, dùng dầu mè ấm mà tiêu thuốc; kinh phong cấp và mạn, dùng rượu thêm một ít mật ong mà uống. ó