Mô hình R&D nào hiệu quả cho Việt Nam?

Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển (R&D) Việt Nam 2025 với chủ đề “Đổi mới để vươn lên: Thúc đẩy tương lai của Việt Nam thông qua đầu tư R&D chiến lược” được tổ chức tại Ninh Bình. Sự kiện do Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) phối hợp với UBND tỉnh Ninh Bình tổ chức, quy tụ hàng trăm chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu trong và ngoài nước, cùng các nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp.

R&D là động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

Phát biểu tại diễn đàn, ông Nguyễn Trung Kiên, Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài (UBNNVNVNON), Bộ Ngoại giao hoan nghênh sáng kiến của AVSE trong việc tổ chức Diễn đàn Nghiên cứu và phát triển Việt Nam 2025.

Ông Kiên cho biết, diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển Việt Nam 2025 -Viet Nam R&D Forum 2025 diễn ra trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện cải cách mạnh mẽ về thể chế và tổ chức bộ máy, trong đó khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là trụ cột phát triển. Theo Nghị quyết 57, nghiên cứu và phát triển là yếu tố quan trọng nhất của khoa học và công nghệ, khoa học không phải là một phần của cuộc sống nếu không có nghiên cứu và phát triển. Đảng và Nhà nước rất kỳ vọng vào nghiên cứu, phát triển đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước.

Cộng đồng hơn 6 triệu người Việt Nam ở 130 quốc gia và vùng lãnh thổ là nguồn lực quý báu, với nhiều chuyên gia, nhà tri thức có nguyện vọng, mong muốn đóng góp cho quê hương.

“Tôi đánh giá cao vai trò cầu nối của AVSE Global trong việc đưa tri thức toàn cầu về phục vụ phát triển đất nước. R&D là nền tảng thiết yếu để khoa học công nghệ đi vào cuộc sống”, Chủ nhiệm UBNNVNVNON, Bộ Ngoại giao nhấn mạnh.

Phát biểu khai mạc, GS.TS Nguyễn Đức Khương, Chủ tịch AVSE Global nhấn mạnh, điểm nổi bật của diễn đàn năm nay là hướng đến các giải pháp có thể triển khai, chuyển hóa tri thức quốc tế thành hành động cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam. Diễn đàn không chỉ là nơi chia sẻ ý tưởng mà còn là không gian kiến tạo hành động, nơi các sáng kiến sẽ tiếp tục được hỗ trợ để phát triển thành chính sách hoặc ứng dụng vào thực tiễn.

GS.TS Nguyễn Đức Khương đánh giá cao vai trò của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong việc tạo động lực cho tăng trưởng. Ông kỳ vọng Vietnam R&D Forum 2025 sẽ tìm ra hướng đi phát triển R&D và tạo ra một nền tảng kết nối chiến lược giữa nhà nước, doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học và các nhà đầu tư, qua đó hình thành hệ sinh thái R&D năng động, hội nhập và bền vững tại Việt Nam.

“Việt Nam đang vươn mình bước vào kỷ nguyên mới, từng bước thực hiện mục tiêu 2045 trở thành đất nước thu nhập cao. Nghị quyết 57 là nền tảng, một quốc gia phát triển bắt buộc phải có hệ thống khoa học phát triển, nếu không có khoa học công nghệ thì không thể đổi mới sáng tạo và không thể đưa đất nước phát triển”, GS.TS Nguyễn Đức Khương nhấn mạnh.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy Nghiên cứu và Phát triển (R&D) là động lực then chốt giúp các quốc gia như Pháp, Hàn Quốc, Singapore hay Israel bứt phá và chuyển mình thành công. Moustapha & Yu (2021) nghiên cứu định lượng trên 35 quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho thấy 1% tăng trong chi tiêu cho R&D có thể giúp tăng 2,83% GDP thực tế – phản ánh vai trò then chốt của đổi mới sáng tạo đối với tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Diễn đàn tập trung trao đổi trên ba trụ cột: Thảo luận Lộ trình R&D Việt Nam 2025–2030: Cơ chế thương mại hóa, kết nối chuyên gia, và hợp tác giữa ngành – đại học thông qua ưu đãi tài chính; Đề xuất Khung chính sách quốc gia về R&D: Hội đồng R&D Quốc gia, chính sách đãi ngộ, tín dụng thuế cho R&D, chiến lược nhân tài...; Đối thoại Kế hoạch hành động đầu tư R&D theo ngành: Hỗ trợ đầu tư ban đầu, đào tạo chuyên môn, SEZs chuyên biệt cho R&D, quỹ hỗ trợ đầu tư.

Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới (2024), tuy tỷ trọng chi tiêu cho R&D so với GDP của Việt Nam đã tăng từ 0,30% năm 2013 lên 0,43% vào năm 2021, con số này vẫn còn ở mức rất thấp so với yêu cầu phát triển trong bối cảnh hiện nay. Bên cạnh đó, Việt Nam vẫn còn phải đối mặt với nhiều thách thức khác như khả năng tiếp nhận và làm chủ công nghệ còn hạn chế, thiếu liên kết giữa doanh nghiệp và trường đại học, và chưa huy động hiệu quả và phát huy đúng mức nguồn lực chất xám trong nước – bao gồm đội ngũ chuyên gia người Việt toàn cầu.

Không có giới hạn trong R&D

Tại diễn đàn, ông Navi Radjou - một trong 50 nhà tư tưởng quản trị có ảnh hưởng nhất thế giới, chuyên gia cố vấn về đổi mới sáng tạo và lãnh đạo bền vững, cố vấn về đổi mới và lãnh đạo tại Thung lũng Silicon cho biết, Việt Nam hoàn toàn có điều kiện và khả năng thực hiện R&D theo hướng đổi mới tiết kiệm.

Vị chuyên gia chia sẻ, ông sinh ra và lớn lên ở vùng hạn hán, thiếu nước của Ấn Độ. Từ thời thơ ấu ông đã chứng kiến người Ấn Độ biết cách tồn tại trong cuộc sống thiếu tài nguyên và cách học sáng tạo, tận dụng, tiết kiệm tài nguyên. Chính những trải nghiệm này đã khiến ông đúc kết triết lý “lớn hơn chưa chắc đã tốt hơn”.

Cụ thể, đối với đổi mới sáng tạo, không phải cứ đầu tư nhiều là sẽ mang lại kết quả tương ứng, vị chuyên gia dẫn chứng, ngành dược phẩm ở Mỹ, đầu tư nhiều nhưng thu ít hơn, Mỹ là nước có tỷ lệ trẻ em sinh non cao nhất trong các nước phát triển, hơn 50% người Mỹ có ít nhất một bệnh kinh niên. Trong khi đó, Ấn Độ đang dùng ít nguồn lực hơn nhưng lại có kết quả tốt hơn.

Ông lấy ví dụ, năm 2015, Cơ quan nghiên cứu không gian Ấn Độ (ISRO) đưa tàu thăm dò lên quỹ đạo sao Hỏa chỉ với 74 triệu USD, trong khi NASA cần tới 671 triệu USD cho nhiệm vụ tương tự.

Hay câu chuyện thành công từ túi ủ ấm Embrace (một giải pháp cứu sống trẻ sinh non với chi phí chỉ 200 USD, bằng 1% nhưng có hiệu quả tương tự lồng kính 20.000 USD tại các nước phát triển.

Ông Navi khẳng định, khi ngân sách hạn hẹp nhưng khát vọng lớn, thì ranh giới tính khả thi không còn nằm ở những con số. Không có giới hạn trong R&D ngay cả khi bạn có ngân sách hạn hẹp”.

Từ những dẫn chứng đó, ông Navi Radjou cho rằng Việt Nam có cơ hội để phát triển mô hình R&D hài hòa giữa kinh tế, xã hội và sinh thái.

Vậy Việt Nam làm thế nào để có thể thực hiện được mô hình đổi mới sáng tạo tiết kiệm này? Ông Navi đưa ra 3 trụ cột chính cho mô hình R&D ở Việt Nam: Tiết kiệm, linh hoạt và bền vững.

Với yếu tố tiết kiệm, vị chuyên gia lấy dẫn chứng về bệnh suy tim ở Anh, một start up ở Anh đã sáng chế ra một thiết bị chụp bàn chân, mắt cá chân chẩn đoán bệnh suy tim. Hay như cách Renault đã phát triển mẫu xe giá rẻ Kwid tại Ấn Độ

Từ đó, ông Navi cho rằng, Việt Nam có thể áp dụng thiết kế lại các dự án truyền thống. Dùng lại một cách thông minh những gì đang có, vị chuyên gia gọi đây là nền kinh tế tuần hoàn tri thức, tái sử dụng tri thức cũ cho mục đích mới, làm cho mọi thứ đơn giản hơn. Đó cũng là một cách đổi mới sáng tạo.

Thứ hai là yếu tố linh hoạt. Vị chuyên gia cho biết nhiều nước trên thế giới đang thực hiện kết nối chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp, bằng việc triển khai việc đặt trung tâm đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp tại các trường đại học, viện nghiên cứu. Ông dẫn chứng việc công ty Saint-Gobain (Pháp) đặt trung tâm R&D ngay trong khuôn viên Viện Công nghệ Ấn Độ (IIT), giúp đẩy nhanh quá trình từ nghiên cứu cơ bản đến ứng dụng kinh doanh.

Thứ ba là tính bền vững, đưa phòng thí nghiệm R&D vào trong tự nhiên. Ông lấy ví dụ mô hình kinh tế sinh học (bioeconomy) ở Brazil, nơi các nhà khoa học và doanh nghiệp cùng nghiên cứu sản phẩm từ rừng Amazon. Ông cho rằng, Việt Nam có hệ thống đa dạng sinh học phong phú và điều kiện phù hợp để đi đầu trog lĩnh vực này. Có thể đặt trụ sở trung tâm nghiên cứu phát triển ở giữa thiên nhiên.

“Việt Nam có rất nhiều các cơ hội, không chỉ là về chính sách, điều kiện phát triển mà còn có khả năng thực thi các điều kiện nghiên cứu và phát triển tiết kiệm, linh hoạt và bền vững”, ông Navi Radjou nhấn mạnh.