Đội ngũ trí thức là động lực đưa TP.HCM bứt phá, vươn tầm quốc tế

Với tầm vóc của đô thị lớn nhất Việt Nam, TP.HCM không chỉ tạo dấu ấn ở các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, mà còn nổi bật với nhiều thành tựu về khoa học - công nghệ. Chính nền tảng này đã giúp Thành phố từng bước khẳng định vị thế đầu tàu trong kỷ nguyên kinh tế tri thức và hội nhập toàn cầu.

Đồng hành cùng những thành tựu đó là dấu ấn cống hiến của đội ngũ trí thức - từ các nhà khoa học, nhà giáo, nhà quản lý đến các cấp chính quyền. Trong cuộc trao đổi với Tạp chí Khoa học phổ thông, PGS.TS Lâm Quang Vinh - Trưởng ban Khoa học và Công nghệ, ĐHQG TP.HCM - đã chia sẻ những đánh giá sâu sắc về những kết quả nổi bật của TP.HCM trong lĩnh vực khoa học - công nghệ thời gian qua. Ông đồng thời nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong hệ sinh thái khoa học - công nghệ, và gợi mở tầm nhìn chiến lược để TP.HCM vươn mình trở thành "siêu đô thị sáng tạo" của khu vực và thế giới.

Khoa học và Giáo dục không thể tách rời

Phóng viên: Thưa ông, thời gian qua TP.HCM đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật trong lĩnh vực khoa học - công nghệ. Với góc nhìn của một nhà nghiên cứu, nhà giáo, ông có thể khái quát những điểm sáng lớn nhất mà Thành phố đã tạo dựng? Và đâu là yếu tố quyết định giúp khoa học - công nghệ ngày càng trở thành động lực cho sự phát triển?

PGS.TS Lâm Quang Vinh: Có thể nói, trong những năm qua, TP.HCM đã khẳng định vị thế là trung tâm khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo của cả nước. Thành phố hiện quy tụ lực lượng nghiên cứu hùng hậu, chiếm khoảng 1/3 tổng nhân lực khoa học của Việt Nam, với nhiều lĩnh vực mũi nhọn đang được định hình rõ như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, công nghệ sinh học, y tế thông minh và vật liệu mới.

Một điểm nhấn đáng chú ý là TP.HCM đã ba năm liên tiếp giữ vị trí thứ hai trong Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII - Provincial Innovation Index). Năm 2025, Thành phố đạt 59,33 điểm, xếp thứ hai toàn quốc (sau Hà Nội), dẫn đầu ở trụ cột Cơ sở hạ tầng và có 13/52 chỉ số đứng đầu cả nước. Đặc biệt, trụ cột đầu vào đạt 65,21 điểm, thể hiện thế mạnh rõ rệt về hạ tầng, nguồn lực và môi trường hỗ trợ đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, trụ cột đầu ra mới đạt 53,44 điểm, cho thấy tiềm năng thương mại hóa kết quả nghiên cứu vẫn còn rất lớn. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để TP.HCM tiếp tục bứt phá trong giai đoạn tới.

Theo tôi, có hai yếu tố quyết định tạo nên những kết quả đó. Thứ nhất là tinh thần năng động, sáng tạo vốn có của người dân và doanh nghiệp TP.HCM - dám nghĩ, dám làm, dám thử nghiệm.

Thứ hai là chính sách đặc thù và cơ chế mở mà Trung ương và Thành phố đã kiên trì xây dựng, đặc biệt là Nghị quyết 98/2023/QH15, đã mở ra hành lang pháp lý mới, tạo điều kiện thuận lợi để khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo phát triển mạnh mẽ. Chính sự kết hợp giữa ý chí đổi mới và cơ chế thuận lợi đã giúp khoa học và công nghệ thực sự trở thành động lực tăng trưởng bền vững của TP.HCM.

Từ thực tiễn nghiên cứu và đào tạo của ĐHQG-HCM cũng như hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trên địa bàn, ông đánh giá như thế nào về mối gắn kết giữa khoa học - công nghệ và giáo dục - đào tạo trong quá trình phát triển kinh tế tri thức của TP.HCM?

Trong nền kinh tế tri thức, giáo dục - đào tạo và khoa học - công nghệ là hai yếu tố không thể tách rời. Giáo dục - đào tạo cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao; trong khi khoa học - công nghệ tạo ra tri thức, công nghệ và các giải pháp mới để lực lượng này ứng dụng vào thực tiễn.

Tại ĐHQG TP.HCM, chúng tôi đặc biệt chú trọng thúc đẩy sự gắn kết này. Các chương trình đào tạo đều được thiết kế gắn liền với hoạt động nghiên cứu, giúp sinh viên tham gia trực tiếp vào các đề tài về trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, năng lượng mới, công nghệ sinh học... Nhiều kết quả đã được thương mại hóa thông qua các spin-off và start-up ra đời từ môi trường đại học.

Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Thành phố cũng đang tạo điều kiện để mô hình "ba nhà" (Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp) phát huy hiệu quả. Chẳng hạn, ĐHQG TP.HCM và Công ty VNG đã hợp tác triển khai 6 nhóm nhiệm vụ nghiên cứu, với gói tài trợ 25 tỷ đồng cho các dự án về AI, đồng thời phối hợp đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao theo nhu cầu doanh nghiệp. Hay như chương trình hợp tác với Ngân hàng ACB, triển khai gói tín dụng ưu đãi 50 tỷ đồng hỗ trợ sinh viên học tập và khởi nghiệp. Trong lĩnh vực xây dựng, ĐHQG TP.HCM hợp tác với Coteccons giúp triển khai nghiên cứu vật liệu xanh, ứng dụng AI trong xây dựng, đồng thời gắn kết tuyển dụng và đào tạo nhân lực.

Những mô hình này là minh chứng rõ nét cho mối liên kết chặt chẽ giữa đào tạo, nghiên cứu và ứng dụng, góp phần trực tiếp vào việc hình thành và phát triển nền kinh tế tri thức của TP.HCM.

Đưa kết quả nghiên cứu ra khỏi phòng thí nghiệm

Bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, TP.HCM vẫn đang đối mặt với không ít thách thức như thiếu hụt nhân lực chất lượng cao hay cơ chế, chính sách chưa bắt kịp tốc độ đổi mới. Theo ông, đâu là những “nút thắt” cần sớm được tháo gỡ để khoa học - công nghệ thực sự trở thành động lực phát triển bền vững của Thành phố?

Đúng vậy, bên cạnh thành tựu, TP.HCM vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua. Theo tôi, có ba "nút thắt" lớn cần tập trung tháo gỡ.

Thứ nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Thành phố hiện thiếu đội ngũ chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học và năng lượng mới. Để khắc phục, cần triển khai chính sách đào tạo gắn với thực tiễn, tăng cường liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, đồng thời xây dựng cơ chế đủ mạnh để thu hút và giữ chân nhân tài, kể cả chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia quốc tế.

“

Tôi đặt nhiều kỳ vọng vào đội ngũ trí thức, nhà khoa học, các cơ sở giáo dục đào tạo và doanh nhân công nghệ. Nếu đủ điều kiện chắc chắn họ sẽ là “đầu tàu” đưa TP.HCM bứt phá, khẳng định vị thế trung tâm đổi mới sáng tạo, vươn tầm quốc tế.

PGS.TS Lâm Quang Vinh - Trưởng ban Khoa học và Công nghệ, ĐHQG TP.HCM - chia sẻ.

Thứ hai là cơ chế, chính sách. Nhiều quy trình, thủ tục hiện nay vẫn còn chậm, chưa theo kịp nhịp đổi mới của thực tiễn. Nghị quyết 98/2023/QH15 đã mở ra một khung thể chế đặc thù cho TP.HCM, vấn đề còn lại là sự chủ động và dám chịu trách nhiệm trong việc vận dụng linh hoạt các cơ chế này, biến ý tưởng thành hành động cụ thể.

Thứ ba là nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Tỷ lệ đầu tư cho R&D từ khu vực doanh nghiệp vẫn còn thấp. Thành phố cần có chính sách khuyến khích mạnh mẽ hơn để doanh nghiệp tham gia đầu tư cho nghiên cứu, đồng thời phát triển các quỹ đầu tư mạo hiểm và quỹ hạt giống (seed fund) nhằm hỗ trợ các ý tưởng và dự án tiềm năng từ giai đoạn đầu.

Nếu tháo gỡ được ba "nút thắt" này, tôi tin rằng khoa học và công nghệ không chỉ là động lực, mà còn trở thành "đòn bẩy" chiến lược giúp TP.HCM phát triển bền vững, vươn tầm khu vực và thế giới.

Khát vọng xây dựng Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia tại TP.HCM

Một trong những thách thức lớn hiện nay là làm sao để các kết quả nghiên cứu khoa học, công nghệ cao không chỉ nằm trên giấy mà được ứng dụng vào thực tiễn, phục vụ đời sống người dân và doanh nghiệp. Ông đánh giá TP.HCM đã giải quyết bài toán này ra sao, và cần phải làm gì để đi xa hơn?

Đúng vậy, một trong những thách thức lớn nhất của chúng ta là làm thế nào để đưa kết quả nghiên cứu ra khỏi phòng thí nghiệm, đi vào đời sống, trở thành giá trị thực tế. TP.HCM thời gian qua đã có nhiều bước đi tích cực: phát triển các chương trình ươm tạo và tăng tốc khởi nghiệp, hình thành mô hình doanh nghiệp spin-off từ trường đại học, đồng thời kết nối các nhóm nghiên cứu với doanh nghiệp và chính quyền địa phương. Nhờ đó, nhiều sản phẩm công nghệ - từ AI, công nghệ sinh học đến vật liệu xanh - đã được thương mại hóa, thay vì chỉ dừng lại ở công bố học thuật.

Tuy nhiên, để đi xa hơn, ĐHQG TP.HCM đang phối hợp cùng Thành phố triển khai đề án hình thành Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia đặt tại Khu đô thị ĐHQG TP.HCM, phường Đông Hòa, TP.HCM, với tổng diện tích hơn 46.500m2 sàn.

Trung tâm này sẽ là hạt nhân kết nối các trung tâm đổi mới sáng tạo của ĐHQG TP.HCM, của TP.HCM và các tỉnh trong vùng Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long, đồng thời liên thông với các trung tâm đổi mới sáng tạo của khu vực và thế giới như Singapore, Hàn Quốc, Hoa Kỳ… Mục tiêu của Trung tâm tập trung vào ba điểm then chốt:

1. Chia sẻ nguồn lực - bao gồm con người (người học, chuyên gia, nhóm nghiên cứu mạnh làm chủ công nghệ chiến lược của ĐHQG TP.HCM) và hạ tầng thiết bị dùng chung (phòng thí nghiệm công nghệ sinh học, vi mạch bán dẫn, trung tâm dữ liệu lớn…) được đầu tư đồng bộ, hiện đại, có khả năng thu hút doanh nghiệp, tập đoàn lớn cũng như đào tạo nhân lực chất lượng cao.

2. Gắn nghiên cứu với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp và địa phương, thúc đẩy chuyển đổi số và nâng cao năng suất lao động.

3. Thụ hưởng chính sách ưu đãi theo tinh thần Nghị quyết 98/2023/QH15, tạo điều kiện cho hoạt động đổi mới sáng tạo phát triển mạnh mẽ và linh hoạt.

Bên cạnh đó, Trung tâm còn kết nối với Học viện Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (Bộ KH&CN), các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo và đề xuất hoạt động theo Nghị định 97/2025/NĐ-CP ban hành ngày 5/5/2025, về cơ chế, chính sách ưu đãi đối với Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC). Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để Trung tâm tiếp cận các nguồn lực tài chính, quỹ đầu tư quốc gia và quốc tế, qua đó tăng cường kết nối và hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp sáng tạo của khu vực phía Nam.

Về tầm nhìn dài hạn, để TP.HCM vươn lên trở thành trung tâm khoa học - công nghệ của khu vực và thế giới, theo ông, Thành phố cần những đột phá gì về thể chế, nguồn lực và cách làm? Ông kỳ vọng thế nào vào vai trò của đội ngũ trí thức, nhà khoa học và doanh nhân công nghệ trong hành trình này?

Theo tôi, để TP.HCM thật sự trở thành trung tâm khoa học - công nghệ của khu vực, cần ba đột phá lớn:

Một là về thể chế: Thành phố cần hành lang pháp lý thông thoáng, cho phép thử nghiệm cơ chế sandbox, triển khai nhanh các chính sách đặc thù theo Nghị quyết 98, tạo không gian cho đổi mới và thử nghiệm sáng tạo.

Hai là về nguồn lực: Cần tập trung đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, năng lượng sạch, công nghệ sinh học, vật liệu mới; đồng thời huy động mạnh mẽ nguồn lực xã hội, phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm, thúc đẩy hợp tác công - tư trong nghiên cứu và ứng dụng.

Ba là về cách làm: Phải dựa trên liên kết, phát huy sức mạnh của mô hình “ba nhà” - Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp, đồng thời mở rộng kết nối với các trung tâm khoa học - công nghệ lớn trong khu vực và thế giới.

Tôi đặc biệt đặt niềm tin vào đội ngũ trí thức, nhà khoa học, các cơ sở giáo dục - đào tạo và doanh nhân công nghệ. Họ là lực lượng tiên phong tạo ra tri thức, công nghệ mới và đào tạo nhân lực chất lượng cao. Nếu có môi trường thuận lợi và cơ chế khuyến khích đủ mạnh, tôi tin rằng họ sẽ là “đầu tàu” đưa TP.HCM bứt phá, khẳng định vị thế trung tâm đổi mới sáng tạo tầm khu vực và quốc tế.

Xin trân trọng cảm ơn ông!