ĐÁP: Mẫu vật bạn hỏi là dây Tầm phổng (Cardiospermum halicacabum L.), thuộc họ Nhãn (Sapindaceae), còn có tên là Xoan leo (vì có lá hơi giống lá Xoan), Chùm phổng, dây Lồng đèn (vì có trái giống lồng đèn trái ấu); tiếng Anh: Balloon-vine. Dây leo nhỏ, leo nhờ vòi quấn. Lá có lá bẹ; phiến 2 lần kép, thùy có răng to, không lông, lục tươi. Chùm hoa trắng nhỏ, ngũ phân; tiểu nhụy 8; noãn sào có vòi nhụy chẻ ba. Trái nang to, có trái bì rất mỏng, phồng to như lồng đèn trái ấu, bên trong trống rỗng (Tầm phổng), khi chín màu nâu, bên trong 3 buồng chứa 3 hột tròn, cỡ 2 - 3 mm.

Cây mọc hoang ở ruộng, rào, bờ bụi, xuất xứ từ Florida đến Peru; hái trái quanh năm, nên trồng làm cảnh và làm thuốc.

Thân, lá chứa saponin, quebraquitol, sinh tố, khoáng chất. Vị đắng, cay, tính mát, tác dụng tiêu thủng, trị đau nhức, giải độc, tiêu viêm, mát huyết. Rễ gây ra mồ hôi, lợi tiểu, khai vị, nhuận tràng, điều kinh. Có nơi dùng trị đái tháo đường, nhiễm trùng đường tiểu, ho gà, với liều 15 - 30 g dây lá mang hoa quả (tươi thì 40 - 60 g), sắc uống. Dùng ngoài: dây, lá giã đắp trị rắn cắn, té trặc, viêm da, nhọt mủ.

Rễ phát hãn (làm ra mồ hôi), lợi tiểu, lợi kinh, xổ; lá đắp trị tê thấp, thống phong, sưng chân; trị nọc rắn. Trích tinh cây làm bền màng của lysosome và ngừa rỉ dịch do enzym (có thể bảo vệ tế bào, giúp lành mạch lươn). Ở Ấn Độ, lá đắp sưng, bướu; nước vắt trị đau tai. Trị nhiễm trùng đường tiểu. (Ch. Abst. 1980, Ayensu).

Bài thuốc

- Cảm lạnh: Tầm phổng 30 g, thêm rau Dệu 30 g, củ Sả 5 g, Bạc hà (Húng cây, hoặc Kinh giới 20 g), vỏ Quýt 8 g. Sắc uống trong ngày.

- Quai bị (viêm tuyến nước bọt): Tầm phổng 40 g, Kim ngân hoa 30 g, rau Giấp cá 40 g sắc uống.

- Ho gà: Tầm phổng 30 g, vỏ rễ Dâu tằm 30 g, Cam thảo 8 g, lá Chanh 16 g, Gừng tươi 5 lát, rau Tần dày lá (Húng chanh) 30 g. Sắc uống ngày 1 thang trong 3 ngày. Trẻ con giảm liều còn 1/2, 1/3 hoặc 1/4 tùy theo tuổi, thêm Mật ong vào nước sắc cho dễ uống.

- Viêm gan vàng da, nước tiểu vàng:

Dây Tầm phổng 40 g

Kim ngân hoa 20 g

Cây Chó đẻ 40 g

Rau má 40 g

Nấu sắc uống ngày 1 thang, dùng trong 5 - 7 ngày.