Chuyển 400.000 xe xăng sang xe điện: TP.HCM tiên phong trong giao thông xanh

Theo ông Lê Thanh Hải - Giám đốc Trung tâm Tư vấn ứng dụng kinh tế, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, chương trình chuyển đổi xe xăng sang xe điện sẽ được thực hiện với lộ trình rõ ràng.

Chuyển đổi trong 2 năm

Từ năm 2023 đến nay, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM đã cùng các đối tác có những hoạt động khảo sát, tổ chức hội thảo, thí điểm cho vay chuyển đổi xe máy điện cho riêng tài xế công nghệ và giao hàng. Từ đó, Thành phố định hình dần bức tranh thiết kế chính sách một cách khả thi và đồng bộ.

Năm 2023, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM đã khảo sát hơn 400 tài xế đang hoạt động trên các nền tảng Grab, Be và Gojek. Kết quả cho thấy mỗi ngày, một tài xế di chuyển trung bình 80 - 120 km, cao gấp 3 - 4 lần nhu cầu đi lại cá nhân hằng ngày. Vì vậy, để giảm phát thải một cách hiệu quả, cần tập trung vào các nhóm đối tượng sử dụng phương tiện có mức phát thải cao và tỉ trọng lớn như nhóm này.

Bên cạnh đó, kết quả khảo sát mẫu hơn 400 tài xế công nghệ năm 2023 cho thấy một tài xế công nghệ tốn kém chi phí nhiên liệu (xăng) ước tính khoảng từ 70.000 - 100.000 đồng/ngày cho quãng đường di chuyển 80 - 120km/ngày. Trong khi hiện tại, tài xế xe 2 điện của Xanh SM chỉ tốn chưa đến 20.000 đồng chi phí sạc điện mỗi ngày.

"Nếu tính thêm chi phí thay nhớt, thuê hoặc khấu hao pin, chi phí khi phải quay về nhà hoặc tìm nơi sạc, một tài xế sử dụng xe máy điện có thể tiết kiệm 40.000 - 60.000 đồng mỗi ngày, tương đương khoảng 1 triệu đồng/tháng", ông Hải nói.

Theo kế hoạch, vào tháng 6/2025, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM sẽ tổ chức hội thảo tham vấn, lấy ý kiến các chuyên gia, nhà khoa học, cơ quan quản lý nhà nước và đại diện cộng đồng nhằm hoàn thiện đề án chuyển đổi phương tiện. Đến tháng 7/2025, đề án cùng với tờ trình đề xuất chính sách sẽ được trình UBND TP.HCM thẩm định và gửi kiến nghị đến Trung ương. Nếu được thông qua, các chính sách hỗ trợ và khuyến khích chuyển đổi phương tiện sẽ chính thức được triển khai từ tháng 1/2026.

Theo ông Lê Thanh Hải, nếu tất cả các đề xuất chính sách khuyến khích, hỗ trợ được chấp nhận, nhóm nghiên cứu dự kiến trong 2 năm có thể cơ bản chuyển đổi được trên 80% tài xế công nghệ và giao hàng 2 bánh sang xe điện.

Sau đó, TP.HCM và Trung ương sẽ tiếp tục có những biện pháp hạn quyết liệt để chế xe xăng nói chung và có thể có lộ trình cấm hẳn xe xăng tham gia kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách và giao hàng.

Giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi phương tiện cá nhân, cần ưu tiên nghiên cứu và xây dựng chính sách hỗ trợ người dân sử dụng phương tiện giao thông công cộng, như xe buýt, taxi, xe công nghệ 2 bánh và các phương tiện phi cơ giới.

Kiến nghị miễn thuế VAT 2 năm

Ông Lê Thanh Hải cho biết dự thảo đề án của Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM đề xuất nhiều chính sách hỗ trợ từ phía thành phố dành cho cả tài xế xe công nghệ, giao hàng lẫn người dân có nhu cầu mua xe máy điện. Theo đó, cá nhân kinh doanh được Nhà nước hỗ trợ lãi suất 2%/năm khi vay vốn để thực hiện các dự án xanh.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân sản xuất và kinh doanh xe máy điện được Nhà nước hỗ trợ lãi suất 2%/năm khi vay vốn để thực hiện các dự án xanh, tuần hoàn và áp dụng khung tiêu chuẩn môi trường, xã hội, quản trị (ESG).

Ngoài ra, TP.HCM định hướng hỗ trợ tạo điều kiện phát triển các trạm sạc sử dụng năng lượng tái tạo, chú trọng giải pháp sử dụng năng lượng mặt trời nạp nhiên liệu cho pin điện tại các địa điểm đổi pin, cung cấp pin sạc dự phòng cho tài xế công nghệ và giao hàng.

Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM cũng kiến nghị TP.HCM có kiến nghị Trung ương miễn lệ phí trước bạ cho xe điện mới đăng ký lần đầu trong 2 năm. Thậm chí, có thể miễn luôn thuế VAT cho tài xế công nghệ trong vòng 2 năm.

Cơ hội giảm phát thải đến nguồn thu từ tín chỉ carbon

Theo ThS Lê Trung Tính - Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô hành khách TP.HCM, việc TP.HCM đi đầu trong chuyển đổi xanh là hướng đi đáng khích lệ. Theo cam kết tại COP26 và Quyết định 786/QĐ-TTg, đến năm 2025 mới yêu cầu xe buýt sử dụng điện, đến 2030 áp dụng cho taxi, còn xe tải và xe máy sẽ chuyển đổi sau năm 2030 đến 2050.

Tình trạng ô nhiễm môi trường tại TP.HCM hiện khá nghiêm trọng, đặc biệt do lượng xe gắn máy lên đến 400.000 – 500.000 chiếc, góp phần lớn vào khí thải đô thị. Ông Tính cho rằng việc chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe điện là khả thi, TP.HCM có thể tự lực mà không nhất thiết phải học hỏi nước ngoài.

Tuy nhiên, nếu tham khảo mô hình quốc tế, TP.HCM thể cân nhắc mô hình "Giành lại bầu trời xanh" của TP Bắc Kinh (Trung Quốc), sau nhiều năm chuyển đổi chưa đạt mục tiêu, họ đã cho tăng mức trợ cấp bằng tiền mặt lên gấp 2 lần, cụ thể là 2.700 USD/ người.

Bên cạnh đó, tại Na Uy, Nhà nước đã mạnh dạn miễn giảm các loại thuế cho các nhà sản xuất; đồng thời mạnh tay hơn, họ đã trợ cấp tiền mặt cho người dân mua xe điện; miễn thêm các loại phí cầu, đường bộ và cả phí đậu, đỗ xe trong các thành phố đô thị….

Để thúc đẩy nhóm đối tượng này thật sự thích xe điện và không tái sử dụng xe xăng, theo ông Tính, TP.HCM cần nhanh chóng đẩy mạnh công tác xây dựng cơ sở hạ tầng như các trạm sạc điện càng nhiều, càng tốt. Hoặc nếu mạnh dạn hơn nữa, TP.HCM có thể ban hành bổ sung các chính sách hỗ trợ đích thực. Chẳng hạn như những hộ nghèo chưa đủ điều kiện tham gia các đề án để chuyển đổi hiện hữu, Thành phố sẽ trợ cấp cho mỗi đầu xe chuyển đổi bằng tiền mặt: 500 - 1.000 USD /người/ xe.

Theo chuyên gia kinh tế Trần Anh Tùng - Trưởng ngành Quản trị kinh doanh, khoa Quản trị kinh doanh Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP.HCM, nếu như đề án chuyển đổi 400.000 xe xăng sang xe điện thành công, TP.HCM có nhiều cơ hội về thị trường tín chỉ carbon. Về mặt tài chính, lượng giảm phát thải đạt khoảng 270.000 tấn CO₂/năm. Với mức giá trung bình trên thị trường tự nguyện là 5-15 USD/tấn (ICAP, 2024), TP.HCM có thể tạo ra nguồn thu từ 1,35 đến 4 triệu USD/năm.

"Nếu kịch bản này thành công chúng ta có thể nghĩ đến một phần ngân sách ổn định từ nguồn tài chính "carbon finance" (tài chính carbon - PV) cho ngân sách thành phố hoặc các dự án giao thông bền vững", ông Trần Anh Tùng chia sẻ.