Báo chí kỷ nguyên AI: Giữ giá trị cốt lõi, khai phá sức mạnh mới

Công nghệ mới không chỉ thay đổi cách con người tiếp cận thông tin, mà còn đang định hình lại toàn bộ quy trình sản xuất, phân phối và tương tác với công chúng. Trong bối cảnh ấy, báo chí Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp thiết: vừa giữ vững giá trị cốt lõi vừa chủ động khai phá sức mạnh công nghệ để phát triển bền vững.

Đây là tinh thần chủ đạo được lan tỏa tại Hội thảo khoa học quốc tế “Báo chí – truyền thông trong bối cảnh AI phát triển”, do Học viện Báo chí và Tuyên truyền phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hàn Quốc (KOICA) tổ chức. Hội thảo có sự tham gia của nhiều chuyên gia, học giả, nhà lãnh đạo đến từ Việt Nam và Hàn Quốc, mang đến một cái nhìn đa chiều về thách thức, cơ hội và hướng đi mới cho ngành báo chí trong kỷ nguyên số.

Làm báo trong thời đại AI: Cơ hội và thách thức song hành

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Lê Hải Bình – Ủy viên Dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nhấn mạnh, sự phát triển nhanh chóng của AI đang làm thay đổi căn bản cách thức tiếp cận, sản xuất và truyền tải thông tin. Các công cụ như mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), công nghệ deepfake, giọng nói nhân tạo… đang tái cấu trúc toàn bộ chuỗi giá trị báo chí – truyền thông.

“AI mang đến tiềm năng to lớn trong việc tối ưu hóa quy trình làm báo, giúp rút ngắn thời gian sản xuất tin bài, cá nhân hóa nội dung phục vụ độc giả và tăng hiệu quả phân tích dữ liệu để nắm bắt xu hướng dư luận”, Thứ trưởng Lê Hải Bình nhận định.

Tuy nhiên, cùng với cơ hội là những thách thức chưa từng có. Việc các nội dung do AI tạo ra ngày càng phổ biến, khó kiểm soát nguồn gốc và thiếu kiểm chứng, khiến báo chí đối mặt với nguy cơ bị lu mờ trong ma trận thông tin giả. Điều này đặt ra câu hỏi lớn về đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm của người làm báo, vai trò của cơ quan quản lý, và cả nhận thức của công chúng.

Thứ trưởng Lê Hải Bình cho rằng, trước tốc độ phát triển như vũ bão của AI, nhiều quy định pháp luật, tiêu chuẩn nghề nghiệp và cơ chế quản lý hiện hành đang trở nên lạc hậu. Do đó, ông đề xuất cách tiếp cận toàn diện và linh hoạt hơn trong công tác quản lý báo chí – truyền thông, với sự tham gia đồng bộ của Nhà nước, các cơ quan báo chí và cơ sở đào tạo.

Ba định hướng chiến lược được Thứ trưởng Lê Hải Bình đề xuất bao gồm: hoàn thiện khung pháp lý về AI trong lĩnh vực báo chí; hỗ trợ tòa soạn ứng dụng công nghệ số vào hoạt động nghiệp vụ; và đặc biệt là nâng cao năng lực số cho đội ngũ người làm báo.

“Những nhà báo thời đại số không chỉ cần biết sử dụng AI mà còn phải biết kiểm soát nó”, ông Bình nhấn mạnh.

Ứng dụng AI có trách nhiệm: Từ phòng học tới tòa soạn

Từ góc độ giáo dục và nghiên cứu, PGS.TS Dương Trung Ý – Phó Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, việc làm chủ AI cần được định hướng rõ ràng, gắn liền với mục tiêu phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ông đề nghị Học viện Báo chí và Tuyên truyền cần đánh giá toàn diện các thách thức do AI đặt ra, từ đó đổi mới chương trình đào tạo, nâng cao năng lực giảng dạy và thúc đẩy nghiên cứu chuyên sâu.

Cùng quan điểm, PGS.TS Phạm Minh Sơn – Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhấn mạnh, AI là một lực lượng chuyển đổi mạnh mẽ của thời đại. Tuy nhiên, việc ứng dụng AI vào báo chí không thể tùy tiện, mà cần có trách nhiệm, đạo đức và chiến lược dài hạn.

“Chủ đề hội thảo lần này có tính cốt lõi và chiến lược đối với sự tồn vong và phát triển bền vững của các cơ quan báo chí. Nghiên cứu, làm chủ và ứng dụng AI một cách có trách nhiệm không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc để thích ứng và đổi mới trong kỷ nguyên số”, ông Sơn khẳng định.

AI không thể thay thế đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp

Ở góc nhìn công nghệ, PGS.TS Đinh Thị Thu Hằng – Viện trưởng Viện Báo chí – Truyền thông cho biết, AI và các công nghệ mới như Blockchain, thực tế mở rộng (xR) đang trở thành công cụ không thể thiếu trong ngành công nghiệp nội dung số.

Tuy nhiên, bà Hằng lưu ý: “AI dù hiện đại đến đâu cũng chỉ là công cụ. Chúng không có đạo đức như con người”.

PGS.TS Đinh Thị Thu Hằng khuyến nghị các cơ quan báo chí cần xây dựng chiến lược chuyển đổi số cụ thể, đầu tư hạ tầng, nâng cao năng lực nhân sự và đặc biệt chú trọng vấn đề an toàn thông tin. Song song đó là việc hoàn thiện hành lang pháp lý về ứng dụng AI trong báo chí để tránh bị lợi dụng, xuyên tạc hay vi phạm đạo đức truyền thông.

Cũng tại hội thảo, ông Nguyễn Hoàng Nhật – Phó Trưởng ban Nhân Dân điện tử đưa ra nhận định đáng chú ý, các chatbot AI như ChatGPT đang trở thành “đối thủ nguy hiểm hơn cả Google hay Facebook”. Theo ông, việc người dùng chuyển hành vi tìm kiếm và tiêu thụ thông tin sang các nền tảng AI là một tín hiệu cảnh báo cho báo chí truyền thống.

“Trước đây, để phân tích một văn bản phức tạp như Nghị quyết 68, phóng viên phải mất vài ngày. Nay, chỉ cần một buổi chiều là có thể hoàn thành sơ đồ tư duy, bài viết và cả podcast nhờ công cụ AI”, ông Nhật chia sẻ.

Tuy nhiên, ông Nhật cũng nhấn mạnh: “AI chỉ là công cụ hỗ trợ. Nhà báo vẫn là người ‘chốt chặn cuối cùng’, chịu trách nhiệm toàn diện về nội dung đưa ra công chúng”.