TP.HCM chuyển 400.000 xe máy xăng sang điện: Cơ hội bán tín chỉ carbon

Phóng viên Tạp chí Khoa học phổ thông đã có cuộc trao đổi với chuyên gia kinh tế Trần Anh Tùng - Trưởng ngành Quản trị kinh doanh, khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TP.HCM - về cơ hội của tín chỉ carbon xe điện, nếu đề án triển khai thành công và hiệu quả.

Có thể giảm phát thải khoảng 270.000 tấn CO2/năm

Phóng viên: Ngành xe điện của Việt Nam đang tăng trưởng ấn tượng, đâu là cơ hội để Việt Nam tham gia thị trường tín chỉ carbon, thưa ông?

Có thể nói, ngành xe điện Việt Nam đang chứng kiến sự tăng trưởng ấn tượng. Năm 2024, doanh số xe điện đạt khoảng 97.000 chiếc, chiếm 17,6% tổng doanh số ô tô, tăng mạnh so với 8,6% năm 2023 và 2,2% năm 2022.

Theo dự báo, doanh số xe điện tại Việt Nam sẽ đạt 65.000 xe vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm khoảng 26% trong giai đoạn 2023 - 2032. Các hãng xe điện lớn như Tesla đã tận dụng tín chỉ carbon để tăng doanh thu. VinFast, hãng xe điện hàng đầu Việt Nam hoàn toàn nên xem xét tham gia thị trường tín chỉ carbon quốc tế, mở ra cơ hội tăng trưởng doanh thu và thúc đẩy phát triển bền vững.

Việc phát triển tín chỉ carbon trong ngành xe điện tại Việt Nam không chỉ là đem về nguồn lợi triệu USD, tỉ USD cho doanh nghiệp mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy chuyển đổi xanh.

Dự án thí điểm của Selex Motors, triển khai 90.000 xe máy điện trong giai đoạn 2024 - 2028, dự kiến giảm khoảng 43.000 tấn CO2 mỗi năm. Việt Nam đặt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 và đang xây dựng thị trường tín chỉ carbon, dự kiến thí điểm từ năm 2025 và vận hành sàn giao dịch vào năm 2028. Việc tham gia thị trường này không chỉ tạo nguồn thu mới cho doanh nghiệp mà còn khuyến khích đầu tư vào công nghệ sạch, nâng cao năng lực cạnh tranh và góp phần thực hiện các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu.

Hiện TP.HCM đang xây dựng đề án cho việc chuyển đổi thành công 400.000 xe máy xăng sang xe điện, theo ông điều này sẽ có tác động như thế nào đến tổng lượng phát thải khí nhà kính tại TP.HCM?

Có thể nói, với Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozon cùng với Kế hoạch phát triển thị trường carbon của Bộ Tài nguyên và Môi trường, TP.HCM có thể đi đầu trong việc đăng ký các dự án MRV (đo đạc, báo cáo và xác minh) để chứng nhận tín chỉ và giao dịch.

Con số 400.000 xe máy xăng sang xe điện có thể giúp giảm khoảng 270.000 tấn CO2 mỗi năm, ước tính dựa trên mức phát thải trung bình 0,67 tấn CO2/năm/xe máy xăng. Đây là cơ sở để TP.HCM hình thành chương trình tín chỉ carbon tự nguyện, khai thác thị trường carbon quốc tế.

Như vậy, đâu là cơ hội của TP.HCM cho việc bán tín chỉ carbon trong lĩnh vực xe điện, thưa ông?

Nếu như đề án chuyển đổi này thành công, về mặt tài chính, lượng giảm phát thải đạt khoảng 270.000 tấn CO2/năm, với mức giá trung bình trên thị trường tự nguyện là 5-15 USD/tấn (ICAP, 2024). TP.HCM có thể tạo ra nguồn thu từ 1,35 đến 4 triệu USD/năm. Đây là kịch bản có thể coi là lý tưởng còn thực tế triển khai chắc chắn phải thấp hơn dao động tầm 20% dự báo.

Và nếu như kịch bản này thành công chúng ta có thể nghĩ đến một phần ngân sách ổn định từ nguồn tài chính carbon (carbon finance) cho ngân sách thành phố hoặc các dự án giao thông bền vững.

Bên cạnh đó, quy mô và tiềm năng phát thải giảm có thể đo lường được. Theo Bộ Tài Nguyên và Môi trường, mỗi xe máy xăng ở Việt Nam trung bình phát thải khoảng 0,67 tấn CO2/năm. Dựa theo các trường hợp tại Kenya, Ấn Độ và Colombia, TP.HCM có thể xây dựng dự án theo tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực tín chỉ carbon như Verra (VCS) hoặc Gold Standard, đặc biệt theo hướng “Chương trình di chuyển bằng điện” (Electric Mobility Program).

Về mặt tài chính, giá trung bình tín chỉ carbon tự nguyện dao động 5-15 USD/tCO2 (BloombergNEF, 2024). Nếu bán được tín chỉ cho các công ty phát thải lớn hoặc theo mô hình trao đổi carbon nội địa, TP.HCM có thể thu về thấp nhất là 1,34 triệu USD/năm ở mức giá 5 USD/tCO2, hoặc cao nhất là 4,02 triệu USD/năm ở mức giá 15 USD/tCO2.

Nguồn tài chính từ việc bán chứng chỉ carbon có thể tạo thành nguồn quỹ duy trì bền vững cho TP.HCM. Cụ thể, số tiền này có thể dùng để trợ giá xe điện, xây trạm sạc, hoặc quỹ đổi pin miễn phí 3 năm đầu cho người dân chuyển đổi.

Ngoài ra, TP.HCM có thể trở thành địa phương tiên phong thử nghiệm cơ chế giao dịch carbon khi thị trường trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính (ETS - Emission Trading System) nội địa hình thành sau 2027 theo lộ trình của Bộ Tài nguyên và Môi trường đề ra trước đó.

Khuyến khích đầu tư vào công nghệ tái chế pin tại chỗ

Vấn đề pin thải của xe điện sau này sẽ có nhiều phát sinh về môi trường, cần tính hướng xử lý lâu dài ra sao?

Vấn đề pin thải có thể thấy là mấu chốt nhất trong chuyển đổi vì Pin lithium-ion có tuổi thọ trung bình 5-7 năm. Với tốc độ tăng trưởng hiện nay, đến 2030 Việt Nam có thể thải ra 30.000-40.000 tấn pin đã qua sử dụng. Vì vậy nên khuyến khích đầu tư vào công nghệ tái chế pin tại chỗ đồng thời xây dựng cơ chế “trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” (EPR).

Ông đánh giá như thế nào về tiềm năng lâu dài của việc điện hóa toàn bộ hệ thống giao thông tại TP.HCM?

Tiềm năng dài hạn của việc điện hóa toàn bộ giao thông tại TP.HCM không chỉ giúp giảm phát thải khí nhà kính mà còn cải thiện chất lượng không khí đô thị, vốn đang vượt ngưỡng cho phép.

Về khía cạnh tác động môi trường và kinh tế, theo Viện nghiên cứu phát triển TP.HCM, Thành phố có lượng phương tiện giao thông lớn - chủ yếu dùng nhiên liệu hóa thạch nên phát thải cao, tiềm năng để chuyển đổi xanh. Tính đến cuối 2023, địa phương có 10 triệu phương tiện giao thông, gồm hơn 7,6 triệu xe máy, 700.000 ôtô và trên 2 triệu phương tiện của người dân từ khu vực khác di chuyển vào. Ước tính khoảng 40% trong số 35 triệu tấn carbon phát thải hằng năm của địa phương đến từ giao thông. Nếu thay thế 100% phương tiện bằng xe điện trong 20 năm tới, TP.HCM có thể giảm phát thải đến hàng chục triệu tấn carbon mỗi năm.

Về khía cạnh lợi ích hạ tầng và chiến lược quốc gia, TP.HCM có thể triển khai thí điểm hệ sinh thái giao thông điện hóa toàn diện bao gồm xe buýt điện, từ đó làm tiền đề đồng thời để phát triển các trạm sạc do EVN và VinFast đầu tư.

Cuối cùng, tiến đến tích hợp với hệ thống năng lượng thông minh, điện hóa giao thông còn mở ra tiềm năng “Vehicle-to-grid” (V2G) dùng pin xe để lưu trữ và tái phân phối điện. Giao thông thông minh kết hợp với AI và dữ liệu lớn có thể giúp quản lý lưu lượng - giảm ùn tắc - giảm tiêu hao nhiên liệu.

Sau xe máy điện cho tài xế, TP.HCM nên tính đến đối tượng nào tiếp theo, thưa ông?

Sau xe máy điện cho tài xế, TP.HCM nên đẩy mạnh xe buýt công cộng và đội ngũ shipper. Mỗi xe buýt có thể thay thế hơn 30 xe cá nhân. Thêm vào đó, hơn 100.000 shipper đang hoạt động tại TP.HCM có thể là đối tượng dễ tiếp cận chuyển đổi, hỗ trợ bằng mô hình thuê pin/thuê xe theo giờ. Theo đó, có thể giảm nhanh phát thải và giảm tiếng ồn đô thị.

Xin cảm ơn ông!