Tại sao một bài báo khoa học bị từ chối khi công bố quốc tế?

Trong bài này, tôi trình bày một số kinh nghiệm về cách viết một bài báo khoa học. Một bài được viết hoàn chỉnh có cơ may công bố cao hơn bài sơ sài và cẩu thả. Thế nào là một bài báo tốt ? Theo tôi, đó là một bài báo đáp ứng hai tiêu chuẩn: đơn giản và trong sáng. Để đạt được hai tiêu chuẩn đó, bài báo khoa học thường được viết theo một mô hình chuẩn, mà theo đó, thông tin và dữ liệu được trình bày theo trình tự như sau: dẫn nhập, phương pháp, kết quả, và bàn luận, còn gọi là cấu trúc IMRAD. Phần dẫn nhập nói cho độc giả biết "Tại sao tác giả làm nghiên cứu đó”, tầm quan trọng của bài báo trong bối cảnh của câu hỏi nghiên cứu, và tính nguyên thủy của công trình nghiên cứu. Phần phương pháp phải trả lời câu hỏi "tác giả đã làm gì", bằng cách cung cấp đầy đủ chi tiết về qui trình và phương pháp nghiên cứu để các nhà nghiên cứu khác có thể lặp lại nghiên cứu ở một mẫu khác, hay không gian khác. Phần kết quả phải trả lời câu hỏi "tác giả đã phát hiện điều gì", bằng cách mô tả những kết quả đạt được. Phần kết quả là nơi tác giả trình bày dữ liệu thật quan sát được, chứ không diễn giải số liệu hay suy luận. Trong phần bàn luận, tác giả phải trả lời câu hỏi “những kết quả này có nghĩa gì” và có lẽ "còn những khoảng trống tri thức nào cần phải lấp vào". Tác giả cần phải giải thích kết quả nghiên cứu tương quan với các nghiên cứu trước, hay bằng cách thêm thông tin từ các nguồn khác được đề cập trong phần dẫn nhập, hoặc có thể giới thiệu các nguồn thông tin mới khác.

Như là một qui luật, phần lớn những bài báo khoa học bị tập san từ chối công bố, và tập san có uy tín càng cao tỉ lệ từ chối càng cao. Những tập san danh tiếng như Nature, Science, New England Journal of Medicine từ chối khoảng 90 đến 97% những bài báo nộp cho họ. Mặc dù nguyên nhân từ chối chưa được nghiên cứu một cách có hệ thống, nhưng dữ liệu trong y văn cho thấy những nguyên nhân phổ biến nhất là: phân tích không đầy đủ hay không thích hợp; diễn giải quá đáng; dữ liệu không đầy đủ; cỡ mẫu nhỏ hay lệch lạc; bài báo khó đọc; vấn đề không được phát biểu rõ ràng; dữ liệu thiếu chính xác; tổng quan không đầy đủ hay lạc hậu; dữ liệu trình bày không đầy đủ; khiếm khuyết trong các bảng số liệu và biểu đồ. Một số lý do từ chối khác bao gồm: cấu trúc bài báo không thích hợp cho tập san, không chịu theo chỉ dẫn của tập san, sai sót tiếng Anh, và đạo văn. Thật vậy, theo kinh nghiệm của tôi, nhiều bài báo khoa học của tác giả Việt Nam bị các tập san từ chối phần lớn là do cách diễn đạt tiếng Anh chưa chuẩn, hay bài báo sai cấu trúc. Những nguyên nhân này cũng phù hợp với sự thật là tỷ lệ từ chối bài báo của các tác giả mà tiếng Anh không phải là tiếng mẹ đẻ cao hơn các bài báo của tác giả nói tiếng Anh.

Biết những nguyên nhân từ chối trên sẽ giúp cho các nhà khoa học Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam nâng cao khả năng đư­ợc công bố trên các tập san quốc tế. Theo đó, có 10 nguyên lý để nâng cao khả năng xuất bản của một bài báo khoa học: (1) cấu trúc bài báo một cách thích hợp; (2) phát biểu câu hỏi nghiên cứu rõ ràng; (3) giải thích phương pháp và qui trình nghiên cứu một cách có hệ thống; (4) mô tả kết quả và phương pháp ăn khớp nhau; (5) bàn luận gọn gàng và khúc chiết; (6) giải thích tại sao công trình nghiên cứu quan trọng; (7) tránh diễn giải kết quả ra ngoài phạm vi kết quả cho phép; (8) giải thích những giới hạn của nghiên cứu; (9) bàn đến những kết quả bất ngờ; (10) tuân theo đề nghị của các chuyên gia bình duyệt sau khi bài báo đã được bình duyệt. Làm theo những lời khuyên này cũng có nghĩa là giải quyết hầu hết những nguyên nhân mà bài báo khoa học bị từ chối.

Một bài báo khoa học tốt có thể cung cấp chứng cứ đáng tin cậy cho các quyết sách công cộng. Viết một bài báo khoa học có thể được công bố vừa dễ mà cũng vừa khó. Dễ vì qui trình suy nghĩ và những lao động tri thức cần thiết để làm nghiên cứu cũng chính là qui trình suy nghĩ và lao động tri thức cần thiết để viết một bài báo, và đó cũng chính là lí do tại sao bài báo khoa học phải được viết song song với tiến trình nghiên cứu. Tuy nhiên, đối với một số nhà khoa học Việt Nam, viết một bài báo hay là một điều khó, vì họ chưa quen với các thông lệ của các tập san khoa học và chưa quen với tiếng Anh trong khoa học.