Chớ xem thường!

Theo TS. Nguyễn Thị Mỹ Châu, khoa tâm lý tâm thần, Trường ĐH y khoa Phạm Ngọc Thạch TP.HCM, RLTƯ (adjustment disorder - rối loạn điều chỉnh) là rối loạn về mặt cảm xúc khi phải đối mặt với các yếu tố sang chấn (stressor) như khó khăn về tài chính, bệnh tật, cha mẹ ly dị, mất người thân, về hưu, khó khăn trong quan hệ giao tiếp… Nếu không giải quyết được các yếu tố sang chấn sẽ dẫn đến RLTƯ mãn tính nguy hiểm. Ngược lại, người biết chấp nhận được hoàn cảnh (từ các yếu tố sang chấn) thì dễ dàng điều chỉnh được RLTƯ. Ở Mỹ, tỷ lệ người bị RLTƯ từ 2 - 8% dân số. Mọi lứa tuổi đều có thể bị RLTƯ nhưng thường gặp nhất ở trẻ vị thành niên. Trẻ em nam và nữ có tỷ lệ RLTƯ bằng nhau, thường gặp do các vấn đề xảy ra nơi trường học (môi trường học mới, áp lực học tập…), cha mẹ ly dị hoặc bản thân nghiện ma túy. Đối với người trưởng thành, yếu tố sang chấn thường là các vấn đề trong hôn nhân, ly dị, chuyển đến môi trường sống mới, dậy thì và tỷ lệ ở độ tuổi này là nữ luôn gấp đôi nam.

TS. Châu khẳng định yếu tố sang chấn tác động trực tiếp lên con người. Mức độ nặng của các yếu tố sang chấn không luôn luôn song hành với độ nặng của RLTƯ mà mức độ nặng của yếu tố sang chấn bao gồm cả độ, lượng, thời gian, môi trường và hoàn cảnh của cá nhân… RLTƯ khởi phát từ một hoặc nhiều yếu tố sang chấn. Yếu tố sang chấn có thể đơn thân hoặc phức hợp, có thể chỉ ảnh hưởng lên một người hoặc cả gia đình, cả quần thể. Sự bất hòa trong gia đình hay sự cố gì đó liên quan đến một cá nhân trong gia đình có thể sinh ra RLTƯ ảnh hưởng đến cả một gia đình. Chẳng hạn người cha (trụ cột của gia đình) bị bệnh phải điều trị lâu ngày dẫn đến mất việc làm, ảnh hưởng đến đời sống kinh tế của các thành viên. Một số giai đoạn phát triển trong cuộc đời con người cũng thường bị RLTƯ như bắt đầu đi học, rời khỏi gia đình, kết hôn, làm cha mẹ, thất bại trong nghề nghiệp, về hưu...

Những cách điều trị hiệu quả

Để hạn chế RLTƯ đối với trẻ, các bậc cha mẹ cần quan tâm đến môi trường nuôi dạy. Hãy là một bà mẹ tốt vừa phải (không nuông chiều những đòi hỏi của con một cách quá mức) là cơ hội để tạo nên cơ chế phòng thủ cho trẻ. Nuôi dạy trẻ đúng cách, khen chê đúng mực thì bản thân trẻ sẽ biết tự phòng vệ, đủ sức vượt qua những trở ngại một cách dễ dàng. Có thể chẩn đoán RLTƯ tại gia qua một số triệu chứng như trầm cảm, lo âu, rối loạn hành vi… (trốn học, tụ tập đánh nhau, chạy xe lạng lách...) và một số triệu chứng có thể không khởi đầu ngay.

Tùy theo bản chất của sang chấn mà điều trị cho từng cá nhân hoặc điều trị theo nhóm. Khi RLTƯ quá nặng có thể dùng thuốc để cá nhân đó dễ dàng “lướt” qua. Có nhiều cách kiểm soát và điều trị RLTƯ nhưng theo TS Châu, cách tốt và hiệu quả nhất là làm sao chấp nhận được yếu tố sang chấn và kiểm soát stress. Người mắc RLTƯ nếu sớm thích nghi với các tác nhân kích thích, từ đó tạo cho mình một cơ chế phòng vệ bằng cách dựa vào suy nghĩ, dự đoán, thăm dò, kế hoạch hóa hành động. Dựa vào cảm xúc để làm giảm bớt căng thẳng bằng cách chế ngự, loại bỏ tính bi quan, tích cực hóa, hợp lý hóa, lý tưởng hóa. Và một cách để tránh RLTƯ là thiết lập khoảng cách, tránh xa căng thẳng bằng cách trốn chạy, tránh né, phủ nhận và hài hước. Liệu pháp hữu hiệu trong điều trị RLTƯ theo TS. Châu là giải tỏa căng thẳng tích tụ bằng cách đàm thoại, giãi bày, tham vấn, tự huấn luyện, tìm cách kiểm soát stress. Chế độ nghỉ ngơi, ăn uống và sinh hoạt lành mạnh cũng là cách để kiểm soát các yếu tố sang chấn và sẽ không mắc RLTƯ.

Hình thức trị liệu trong thời gian ngắn cho người bệnh RLTƯ là can thiệp khủng hoảng với các kỹ thuật: nâng đỡ, cải thiện môi trường, nhập viện... Những bài tập thư giãn đơn giản sẽ giúp cơ thể và tâm trí nghỉ ngơi là biện pháp đẩy lùi RLTƯ. Theo đó, mỗi ngày cần dành từ 15 - 30 phút nơi không gian yên tĩnh, thoáng mát với các bài tập nhắm mắt tưởng tượng để cơ thể thả lỏng, tập trung hít sâu, thở thật chậm và từ từ mở mắt.