Ngành luật trong thời AI: Mất chỗ đứng hay mở ra một kỷ nguyên mới?

AI thâm nhập ngành luật: Cơ hội hay mối đe dọa?

AI không còn là khái niệm tương lai. Nhiều phần mềm như ROSS Intelligence (trợ lý nghiên cứu pháp lý), DoNotPay (ứng dụng hỗ trợ pháp lý tự động), hay Luminance (AI phân tích hợp đồng) đang thay đổi cách luật sư làm việc ở nhiều nước phát triển. Tại Việt Nam, một số văn phòng luật lớn ở TP.HCM và Hà Nội đã bắt đầu thử nghiệm các công cụ LegalTech để tự động hóa hợp đồng, quản lý hồ sơ và lọc thông tin khách hàng.

Chẳng hạn, một hợp đồng dân sự dài hàng trăm trang có thể được phần mềm AI xử lý chỉ trong vài phút – thay vì hàng giờ như trước đây. Những tiến bộ này không chỉ tiết kiệm thời gian, mà còn giúp giảm thiểu sai sót và nâng cao năng suất làm việc.

Tuy nhiên, AI hỗ trợ chứ không thay thế được luật sư. Bởi lẽ, nghề luật không chỉ dựa vào quy định pháp lý mà còn đòi hỏi sự thấu hiểu con người, hoàn cảnh và đạo lý. AI có thể đề xuất điều khoản, nhưng không thể đàm phán; có thể phân tích dữ liệu, nhưng không thể thuyết phục bồi thẩm đoàn bằng cảm xúc và lập luận nhân văn.

Nhiều chuyên gia pháp lý đồng tình rằng, AI giúp gia tăng hiệu quả, nhưng quyết định cuối cùng – đặc biệt trong các vụ việc liên quan đến đạo đức, nhân quyền hay định chế xã hội – vẫn cần một con người đứng sau, chịu trách nhiệm và lý giải được tính chính danh.

Tái định nghĩa nghề luật trong kỷ nguyên số

Những kỹ năng truyền thống như tra cứu văn bản, sắp xếp chứng cứ, soạn thảo văn bản – vốn từng là thế mạnh của luật sư – nay có thể được máy móc thực hiện nhanh hơn, rẻ hơn. Điều đó khiến ngành luật buộc phải nhìn lại và xác định lại giá trị cốt lõi của mình.

Luật sư trong thời đại mới không còn là người xử lý thông tin, mà là người diễn giải, tư duy chiến lược và ra quyết định có đạo đức. Họ không chỉ biết luật, mà còn phải hiểu công nghệ, dữ liệu và tác động xã hội của mỗi điều khoản. Điều này đặc biệt quan trọng trong các lĩnh vực mới như blockchain, fintech, sở hữu trí tuệ số hay bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Tại các nước phát triển như Mỹ, Anh, Singapore, trường luật đã tích hợp các môn học liên ngành vào chương trình đào tạo: từ luật và dữ liệu lớn, đạo đức AI, đến pháp luật về robot tự hành. Tại Việt Nam, dù bước đi còn chậm, một số cơ sở đào tạo luật đã bắt đầu cập nhật chương trình theo hướng tích hợp công nghệ – một xu thế không thể đảo ngược.

Bên cạnh đó, AI còn mở ra cơ hội để luật sư giải phóng khỏi công việc lặp đi lặp lại, dành thời gian cho những hoạt động mang giá trị cao như tư vấn chiến lược, phát triển khách hàng, xây dựng chính sách pháp lý. Với sự hỗ trợ của công nghệ, luật sư có thể phục vụ khách hàng nhanh hơn, hiệu quả hơn và thậm chí tiếp cận được những nhóm yếu thế mà trước đây chi phí pháp lý khiến họ bị gạt ra bên lề.

Đạo đức pháp lý: Điều máy móc không thể thay thế

Trong bất kỳ bản án nào, không chỉ có lý mà còn có tình. Những vấn đề nhạy cảm như quyền con người, phân biệt đối xử, hay quyền riêng tư đòi hỏi sự đồng cảm và đánh giá đa chiều – điều mà thuật toán chưa thể hiểu thấu.

AI học từ dữ liệu quá khứ, nhưng xã hội lại luôn thay đổi. Nếu các thuật toán được đào tạo từ hàng nghìn bản án cũ – nơi định kiến giới tính, sắc tộc từng tồn tại – liệu chúng có tái sản sinh những sai lệch đó trong các quyết định pháp lý mới?

Thực tế đã cho thấy nhiều trường hợp đáng lo ngại. Ví dụ, phần mềm COMPAS được sử dụng tại Mỹ để đánh giá nguy cơ tái phạm hình sự từng bị cáo buộc thiên vị chủng tộc, gây nên làn sóng phản đối mạnh mẽ từ giới học giả và luật sư nhân quyền.

Ngoài ra, việc sử dụng AI trong ngành luật cũng đặt ra nhiều câu hỏi: Ai chịu trách nhiệm nếu AI gây thiệt hại? Là nhà lập trình, công ty cung cấp hay người sử dụng? Quyền riêng tư có được bảo vệ khi AI thu thập và phân tích khối lượng lớn dữ liệu cá nhân?

Những vấn đề ấy không thể giải quyết nếu thiếu vắng vai trò của luật sư – người hiểu và làm việc vì pháp quyền, công bằng và nhân đạo.

Trường Đại học Luật TP.HCM: Đón đầu kỷ nguyên AI

Không đứng ngoài dòng chảy đổi mới, Trường Đại học Luật TP.HCM – một trong những cơ sở đào tạo luật hàng đầu cả nước – đang chủ động đổi mới chương trình đào tạo để giúp sinh viên không tụt lại sau thế giới.

Nhiều học phần mới đã được tích hợp, như: Pháp luật và công nghệ, Luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, Luật sở hữu trí tuệ trong môi trường số, cùng với các chuyên đề chuyên sâu về AI và đạo đức pháp lý. Nhà trường cũng khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động mô phỏng phiên tòa có yếu tố công nghệ, cuộc thi học thuật liên ngành, kết nối doanh nghiệp LegalTech để rèn luyện tư duy phản biện và kỹ năng số.

Ngoài ra, Trường Đại học Luật TP.HCM còn hợp tác với các tổ chức luật quốc tế để đưa sinh viên tiếp cận với khái niệm luật toàn cầu hóa – nơi mà pháp lý không còn bó buộc trong biên giới quốc gia, mà liên kết với các hiệp định công nghệ, dữ liệu và quyền kỹ thuật số toàn cầu.

Những chuyển đổi này là minh chứng cho thấy ngành luật đang không lùi lại, mà đang tiến bước – một cách thận trọng nhưng đầy quyết tâm.

Ngành luật không mất đi - mà đang tiến hóa

Tóm lại, AI có thể thay đổi cách luật sư làm việc, nhưng không thể thay đổi vì sao nghề luật tồn tại. Khi con người vẫn còn cảm xúc, xã hội vẫn còn xung đột và bất định, thì pháp luật vẫn cần thiết – và người hành nghề luật càng cần thiết hơn.

Ngành luật trong thời AI sẽ không biến mất, nhưng chắc chắn không còn như xưa. Những người làm nghề buộc phải thích nghi, học hỏi và tái cấu trúc chính mình. Giữ vững nghề luật không phải bằng cách kháng cự công nghệ, mà bằng cách hiểu sâu sắc bản chất con người – điều mà không thuật toán nào có thể lập trình.