Kinh nghiệm bảo vệ vườn dừa trước sự tàn phá của sâu đầu đen

Tình trạng dịch bệnh bùng phát nhanh chóng tại các tỉnh trồng dừa Đồng Bằng Sông Cửu Long từ diện tích nhỏ ban đầu đến con số đáng báo động hiện nay, cho thấy ngành dừa Việt Nam đang đứng trước một mối đe dọa vô cùng nghiêm trọng.

Tình hình sâu đầu đen ở Thái Lan “cuộc chiến kéo dài”.

Được xem là “kẻ thù khét tiếng” của cây dừa, sâu đầu đen được phát hiện lần đầu tiên vào giữa thế kỷ 19 ở Ấn Độ và Sri Lanka. Thái Lan đã phải đối mặt với sự tàn phá của sâu đầu đen trên cây dừa từ cuối năm 2007. Bắt đầu tại tỉnh Prachuap Khiri Khan với vỏn vẹn 50 rai (8ha), dịch bệnh sau đó lan rộng ra nhiều tỉnh khác. Tỉnh Prachuap Khiri Khan, vốn là vùng trồng dừa trọng điểm của “xứ sở chùa vàng” đã chịu thiệt hại nặng nề nhất với diện tích nhiễm bệnh cao nhất lên tới 90.819 rai (khoảng 14.531 ha) vào năm 2013.

Mặc dù chính quyền và nông dân đã nỗ lực triển khai nhiều biện pháp phòng trừ, bao gồm cả biện pháp sinh học và hóa học, nhưng dịch bệnh vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp. Năm 2017, diện tích dừa bị ảnh hưởng bởi sâu đầu đen và các loại sâu bệnh khác tại Prachuap Khiri Khan đã lên tới 195.858 rai (khoảng 31.337 ha), gây thiệt hại cho hơn 17.000 hộ nông dân. Đặc biệt, hậu quả kép từ dịch bệnh và hạn hán đã khiến hơn 300.000 rai dừa (tương đương khoảng 48.000 ha) bị tàn phá, sản lượng sụt giảm nghiêm trọng, không đủ đáp ứng nhu cầu thị trường. Điều này đã đẩy giá dừa quả xuống mức thấp kỷ lục, chỉ còn 6-7 baht/quả (4.300-5.000 VNĐ), trong khi dừa đưa vào chế biến chỉ còn 15 baht/kg (hơn 10.000 VNĐ), gây khó khăn lớn cho người nông dân. Tình trạng thiếu hụt nguồn cung trong nước còn dẫn đến tình trạng nhập lậu dừa từ các nước láng giềng.

Những nỗ lực phòng trừ đã mang lại kết quả tích cực, nhưng sâu đầu đen vẫn chưa hoàn toàn bị đẩy lùi. Tính đến năm 2024, dịch bệnh vẫn hiện diện tại 29 tỉnh trên khắp Thái Lan, với tổng diện tích nhiễm bệnh 17.080 rai (khoảng 2.733 ha). Con số này, dù đã giảm đáng kể so với thời kỳ đỉnh điểm, vẫn là lời nhắc nhở về sự cần thiết phải duy trì cảnh giác và tiếp tục triển khai các biện pháp phòng trừ một cách liên tục. Sâu đầu đen vẫn là một mối đe dọa thường trực đối với ngành dừa Thái Lan, đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng nghỉ từ cả chính quyền và người nông dân.

Nhu cầu cấp bách về hành động

Sự bùng phát của sâu đầu đen tại Bến Tre, lan rộng từ 2,4 ha năm 2020 lên hơn 1.000 ha và tiếp tục diễn biến phức tạp trong năm 2024, gióng lên hồi chuông cảnh báo cho ngành dừa Việt Nam về mối đe dọa nghiêm trọng từ dịch hại này. Tình hình này cho thấy sự cần thiết phải có một chiến lược phòng trừ toàn diện và hiệu quả hơn.

Kinh nghiệm từ Thái Lan cho thấy, một chiến lược phòng trừ sâu đầu đen thành công cần sự kết hợp chặt chẽ giữa nhiều biện pháp. Thái Lan đã triển khai một dự án quy mô lớn với 5 biện pháp chính, bao gồm:

• Giám sát chặt chẽ: Việc theo dõi sát sao tình hình dịch bệnh giúp phát hiện sớm các ổ dịch và ngăn chặn sự lây lan.
• Nâng cao nhận thức cộng đồng: Nông dân cần được trang bị kiến thức về sâu đầu đen, cách nhận biết, vòng đời và các biện pháp phòng trừ hiệu quả.
• Cảnh báo nguy hiểm kịp thời: Thông tin về dịch bệnh cần được truyền đạt nhanh chóng và chính xác đến nông dân để họ có thể chủ động ứng phó.
• Kiểm soát và phòng trừ: Sử dụng kết hợp các biện pháp sinh học, hóa học và thủ công để kiểm soát và tiêu diệt sâu bệnh.
• Hỗ trợ nông dân: Cung cấp hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và vật tư cho nông dân để họ có thể thực hiện các biện pháp phòng trừ một cách hiệu quả.

Thái Lan không chỉ dừng lại ở các biện pháp cơ bản, mà còn chủ động áp dụng các giải pháp sáng tạo như tiêm thuốc trừ sâu cho cây dừa cao, khuyến khích trồng giống dừa kháng sâu bệnh và đặc biệt, chú trọng hỗ trợ thế hệ nông dân trẻ - những người sẽ kế thừa và phát triển ngành dừa trong tương lai.

Tại Việt Nam, việc triển khai phóng thích ong ký sinh và khuyến cáo hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật cho thấy chúng ta đang đi đúng hướng trong việc ưu tiên các biện pháp sinh học, thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tối ưu, cần có một chiến lược phòng trừ sâu đầu đen tổng thể và bài bản hơn, học hỏi từ kinh nghiệm của Thái Lan, đa dạng hóa các biện pháp sinh học và mở rộng quy mô áp dụng trên diện rộng.

Bên cạnh đó, việc hỗ trợ nông dân tiếp cận các giải pháp tiên tiến, khuyến khích trồng giống dừa kháng sâu bệnh và đào tạo thế hệ nông dân mới cũng là những yếu tố quan trọng, góp phần xây dựng một ngành dừa bền vững.

Bài học của Thái Lan trong việc kiểm soát sâu đầu đen cho thấy sự vào cuộc của cả hệ thống, từ cấp quản lý đến người nông dân, là yếu tố quyết định. Sự chủ động, sáng tạo và hợp tác chặt chẽ giữa các bên sẽ giúp chúng ta không chỉ vượt qua thách thức hiện tại mà còn xây dựng một ngành dừa Việt Nam bền vững, hiện đại và phát triển. Đây chính là cơ hội để chúng ta chuyển hóa khó khăn thành động lực, hướng tới một tương lai tươi sáng cho ngành dừa.