Hợp tác quốc tế về năng lượng và thương mại tự do: Nền tảng cho chuyển dịch xanh của Việt Nam

Hội thảo là diễn đàn trao đổi giữa cơ quan quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu về mối liên hệ ngày càng chặt chẽ giữa năng lượng, thương mại tự do và chuyển dịch xanh trong bối cảnh toàn cầu biến động.

Năng lượng trong bối cảnh hội nhập và biến động toàn cầu

Các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đang tác động ngày càng sâu sắc tới ngành năng lượng Việt Nam, đặc biệt khi thế giới bước vào giai đoạn chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ nhằm giảm phát thải khí nhà kính và ứng phó biến đổi khí hậu. Bên cạnh cơ hội mở rộng thị trường, tiếp cận công nghệ và dòng vốn xanh, Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức về tiêu chuẩn kỹ thuật, yêu cầu môi trường và năng lực thực thi chính sách.

Phát biểu tại hội thảo, đại diện Ban Tổ chức cho rằng, khoảng cách giữa các cam kết quốc tế và khả năng triển khai trên thực tế vẫn là một “điểm nghẽn” lớn. Nhiều doanh nghiệp trong nước còn gặp khó khăn trong việc tận dụng ưu đãi từ FTA, tham gia chuỗi cung ứng khu vực và đáp ứng các tiêu chuẩn “xanh” ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế.

An ninh năng lượng – điều kiện tiên quyết của tăng trưởng

Phân tích về an ninh năng lượng trong bối cảnh trật tự toàn cầu thay đổi, ông Đặng Huy Đông, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển, nhấn mạnh: để duy trì mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao, Việt Nam cần tiếp tục thu hút mạnh mẽ nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước vào các lĩnh vực chiến lược như hạ tầng, logistics, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo.

Trong đó, nguồn cung điện ổn định, tin cậy và có giá cả cạnh tranh là điều kiện tiên quyết. Theo ông Đông, những biến động địa chính trị, xu thế phi toàn cầu hóa và tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu đang đặt ra yêu cầu mới cho ngành năng lượng, buộc Việt Nam phải đồng thời giải quyết các bài toán về quy hoạch, vốn, công nghệ và thể chế.

Từ mở rộng năng lượng tái tạo đến “xanh hóa” hệ thống

Một trong những nội dung trọng tâm của hội thảo là chiến lược năng lượng xanh của Việt Nam trong bối cảnh mới. TS. Lê Xuân Nghĩa, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng, cho rằng Việt Nam đang chuyển từ tư duy “mở rộng năng lượng tái tạo” sang cách tiếp cận toàn diện hơn là “xanh hóa hệ thống năng lượng”.

Theo đó, phát triển năng lượng xanh không chỉ là tăng số lượng dự án điện gió, điện mặt trời, mà còn là tối ưu hóa hiệu quả vận hành, giảm phát thải trong toàn bộ vòng đời dự án và bảo đảm sự hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường. Chiến lược này được xem là nền tảng để Việt Nam thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, đồng thời nâng cao an ninh năng lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Năng lượng và thương mại tự do: Động lực kép của phát triển

Từ góc độ chính sách và hội nhập, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, nhấn mạnh rằng năng lượng và thương mại tự do không còn là hai lĩnh vực tách rời, mà đã trở thành động lực kép định hình nền kinh tế toàn cầu. Trong kỷ nguyên mới, các hàng rào thuế quan truyền thống dần được dỡ bỏ, song thay vào đó là các hàng rào kỹ thuật và môi trường ngày càng nghiêm ngặt.

Theo ông Tuấn, “xanh” đang trở thành điều kiện tiên quyết để hàng hóa tham gia thị trường quốc tế. Nếu sản phẩm được sản xuất từ nguồn năng lượng phát thải cao, lợi thế cạnh tranh sẽ nhanh chóng suy giảm, bất kể ưu đãi thuế quan từ FTA. Do đó, chuyển dịch năng lượng không chỉ là yêu cầu môi trường mà còn là vấn đề sống còn đối với năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ba trụ cột hợp tác quốc tế cho chuyển dịch năng lượng

Từ thực tiễn đó, ông Nguyễn Anh Tuấn đề xuất ba trụ cột chính trong chiến lược hợp tác năng lượng của Việt Nam. Thứ nhất là hợp tác về tài chính xanh và chia sẻ rủi ro, trong đó cần phát huy vai trò của các cơ chế tài chính hỗn hợp, sử dụng vốn ưu đãi làm “vốn mồi” để thu hút dòng vốn tư nhân quy mô lớn vào lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Thứ hai là hợp tác về công nghệ và nghiên cứu – phát triển, chuyển từ mô hình mua bán thiết bị sang hợp tác chuyển giao và nội địa hóa công nghệ, đặc biệt trong các lĩnh vực lưới điện thông minh và lưu trữ năng lượng.

Thứ ba là hợp tác về cơ chế chính sách và thị trường, bao gồm hoàn thiện khung pháp lý cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), phát triển thị trường tín chỉ carbon và thúc đẩy kết nối lưới điện khu vực ASEAN nhằm tối ưu hóa nguồn lực và tăng tính linh hoạt của hệ thống điện.

Tăng cường phối hợp để hiện thực hóa cam kết

Các phiên thảo luận tại hội thảo cho thấy, để hiện thực hóa các cam kết quốc tế về năng lượng và môi trường, Việt Nam cần tăng cường sự phối hợp giữa chính sách, thị trường và khoa học công nghệ. Hợp tác công – tư, minh bạch thông tin và nâng cao năng lực của doanh nghiệp trong nước được xem là những yếu tố then chốt để thu hút dòng vốn xanh dài hạn và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng năng lượng khu vực.

Có thể thấy, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và chuyển dịch năng lượng toàn cầu, hợp tác kinh tế quốc tế về năng lượng và thương mại tự do không chỉ mở ra cơ hội phát triển mới cho Việt Nam, mà còn đặt ra yêu cầu đổi mới tư duy và hành động. Với định hướng chiến lược rõ ràng và sự đồng hành của cộng đồng quốc tế, Việt Nam có cơ sở để từng bước xây dựng hệ thống năng lượng xanh, bền vững và có sức cạnh tranh cao trong kỷ nguyên kinh tế xanh.