Có “chửa trâu” không?

Khi nào được xem là thai quá ngày

Thai kỳ bình thường kéo dài trong 280 ngày, tức là 40 tuần, được tính từ ngày kinh cuối cùng. Tuy nhiên, thai đã đủ trưởng thành, sống tốt khi ra khỏi bụng mẹ được tính từ mốc 37 tuần. Từ 37 – 41 tuần là thời gian chờ đợi cho phép để có cuộc chuyển dạ tự nhiên. Khi đã quá 41 tuần mà vẫn chưa có chuyển dạ tự nhiên, thì đã xem là thai quá ngày và cần can thiệp cho có chuyển dạ. Thai hơn 42 tuần gọi là thai già tháng, tình trạng này lại cần can thiệp nhanh hơn nữa.

Để biết được thai non hay già cần biết cách tính ngày dự sanh. Có nhiều cách tính khác nhau. Đơn giản nhất là tính theo ngày kinh, lấy ngày của kỳ kinh cuối cùng, sau đó, ngày cộng 7, tháng trừ 3 là ra ngày dự sanh (ví dụ ngày kinh chót là 14-7, ngày dự sanh sẽ là 21-4 năm sau). Cách này có hiệu quả khi vòng kinh của bà bầu thuộc loại đều đặn và bà bầu nhớ rõ ngày của kỳ kinh cuối. Đã có một nghiên cứu tại Việt Nam tình cờ phát hiện ra với cách tính này thường sai lệch khoảng 2 tuần, có thể do nhiều lý do, vòng kinh không đều, nhớ ngày kinh không chính xác, qui đổi ngày kinh từ ngày âm lịch sang dương lịch không đúng (nhớ ngày kinh bằng ngày âm lịch vẫn là thói quen của khá nhiều phụ nữ Việt nam, dù ngay cả ở vùng thành thị). Cách tính chính xác hơn là dựa vào kết quả siêu âm trong khoảng 3 tháng đầu tiên, tính theo kiểu này có thể có sai lệch vào khoảng 3-5 ngày. Siêu âm trong các tháng muộn hơn sẽ cho kết quả dự sanh sai nhiều hơn, từ 1-3 tuần.

Tính được ngày dự sanh, dù bằng cách nào, thật ra cũng không tính được ngày sinh chính xác, mà chỉ có thể dự đoán khoảng thời gian có thể sanh, từ đó có thể sắp xếp công việc sinh hoạt gia đình sao cho thuận tiện nhất.

Tai sao có thai quá ngày, có nguy cơ gì?

Thai quá ngày có thể do nhiều lý do, cách tính ngày dự sinh không đúng, có thể do tự nhiên, di truyền, cũng có khi vì thai có bệnh lý không gây ra cuộc chuyển dạ được. Đã có quan sát cho thấy ở một số phụ nữ, có lần sinh trước là quá ngày thì lần sau cũng rất dễ lập lại quá ngày, hay khảo sát ở một số vùng bắc âu lại thấy tỷ lệ phụ nữ sinh quá ngày khá cao. Thai có bất thường như vô sọ, thiểu sản tuyến thượng thận thường sẽ kéo dài ngày, có lẽ do sự thay đổi về thần kinh – nội tiết.

Từ những năm 70, đã thấy có bằng chứng cho thấy tỷ lệ chết chu sinh của trẻ sinh già tháng có tăng hơn so với trẻ đủ tháng.

Trẻ sinh già tháng thường có làn da nhăn nheo, hơi xanh, trọng lượng có thể quá mức hay không nhưng thường sẽ gặp cơ thể dài, có vẻ gầy (do giảm mỡ dưới da), tóc – móng mọc dài, vẻ trưởng thành quá mức về thần kinh vận động như mắt mở, có vẻ lo lắng kích động. Càng già tháng, trẻ sẽ có sụt giảm cân.

Thai già tháng thì bánh nhau không còn hoạt động tốt có thể do chất lượng bánh nhau, chất lượng mạch máu, những vùng xơ hóa hay hoại tử ở bánh nhau. Nước ối cũng sụt giảm nhanh từ sau 40 tuần, làm cho hoạt động của mạch máu trong dây rốn gặp khó khăn, từ đó ảnh hưởng đến dinh dưỡng cho thai. Nước ối giảm số lượng nhưng chất lượng có thể ngày càng sệt đi do gia tăng phóng thích phân su vào nước ối. Và do đó, tình trạng hít ối phân xu rất dễ xảy ra khi thai vào chuyển dạ, làm ảnh hưởng hô hấp của trẻ ra đời; là một biến chứng hay gặp của trẻ già tháng. Một số trường hợp thai già tháng vẫn tiếp tục phát triển tốt về trọng lượng sẽ đưa đến một em bé quá khổ có nhiều khả năng phải mổ sanh.

Làm gì khi đã quá ngày

Nhiều người dân còn nghĩ thai quá ngày nằm lâu trong bụng mẹ thì sẽ vẫn tốt, vẫn tăng cân tiếp tục. Thai quá ngày dự sanh có thể dẫn đến chết trong bụng mẹ vì kém dinh dưỡng hoặc chết sau sinh do các biến chứng mà sợ nhất là hít ối có phân xu như đã kể trên. Dân gian, khi đã tới ngày sanh mà chưa sanh hay gọi chửa trâu, ý nói em bé lì lợm, thường hay có lệ xin gạo hàng xóm, mỗi nhà một nắm rồi về nấu cơm cho bà bầu ăn; ý muốn giục em bé mau ra, không thì mẹ đã phải xin gạo thiên hạ mà ăn rồi. Suy nghĩ lẫn tập tục này, đều không tốt cho thai nhi, mà cần can thiệp tích cực hơn khi thai quá ngày dự sanh.

Khi có tình trạng quá ngày dự sanh, điều đầu tiên cần làm là nhân viên chăm sóc sẽ kiểm tra lại xem việc tính ngày dự sanh có gì sai sót. Thật ra, nếu bà mẹ có theo dõi định kỳ thường xuyên tại một cơ quan y tế, đây là việc làm gần như thực hiện trong mỗi lần khám thai, nhằm xác định chính xác tuổi thai trong mỗi lần khám thai để xem thai có phát triển tương ứng với tuổi không. Việc kế tiếp là tổng kiểm tra tình trạng thai nhi xem có việc gì cấp bách cần lấy thai ra ngay hay còn có thể đợi thêm vài ngày. Việc này nhằm chọn cách can thiệp tốt nhất cho mẹ và cho thai. Sau đó, còn có các thử nghiệm đánh giá khả năng chịu đựng của thai, liệu xem thai có chịu nổi cuộc chuyển dạ như bình thường hay không, nhằm chọn cách sanh như bình thường hay can thiệp mổ sanh.

Nếu xác định thai chịu nổi cuộc chuyển dạ, sẽ dùng các thuốc làm mềm cổ tử cung và kích thích cơn gò. Trong trường hợp cổ tử cung bắt đầu hé mở, việc tách màng ối rời khỏi thành tử cung (khác với làm bể màng ối) cũng là cách kích thích chuyển dạ, màng ối khi bị tách ra sẽ tăng tiết prostaglandine, là một hoạt chất gây mềm cổ tử cung và khởi phát cơn gò. Thuốc sử dụng làm khởi phát chuyển dạ, thực chất cũng là một loại prostaglandine, có thể dùng đường uống, đặt hậu môn hay âm đạo, ngậm dưới lưỡi. Kế đến các loại thuốc này là Oxytocin, một hoạt chất do não tiết ra gây nên cơn co tử cung đủ để chuyển dạ. Oxytocin có thể do cơ thể tiết ra khi cuộc chuyển dạ được khởi phát, khi đầu vú được se liên tục lúc thai đã trưởng thành (vì vậy mới có cách kích thích sanh bằng khuyên sản phụ se đầu vú) hay dùng oxytocin ngoại sinh truyền vào cơ thể.

Cuộc chuyển dạ của thai quá ngày cần được theo dõi chặt chẽ hơn vì đa số đây là thai kỳ có nguy cơ, hay phải can thiệp bằng thuốc, cần theo dõi để có liều thuốc tối ưu.

Phòng ngừa

Phòng ngừa thai quá ngày tốt nhất là khám thai định kỳ và có một siêu âm trong khoảng 3 tháng đầu. Đây là cơ sở tốt để xác định tuổi thai chính xác, có can thiệp sớm không để xảy ra đáng tiếc khi thai đã quá ngày dự sanh.