Bạo lực tinh thần từ mặt trái của mạng xã hội

Nhà nghiên cứu Mai Thị Mai, Trung tâm nghiên cứu tâm lý học và giáo dục học, Viện khoa học giáo dục Việt Nam đã nghiên cứu về thực trạng, hậu quả, nguyên nhân của bạo lực tinh thần nhìn từ mặt trái của các trang mạng xã hội, từ đó đề xuất một số giải pháp hạn chế tình trạng đó, góp một tiếng nói vào việc giảm thiểu vấn nạn bạo lực học đường hiện nay. 

Tội ác mềm của một thế giới ảo

Theo nhà nghiên cứu Mai Thị Mai, mạng xã hội nhiều khi cung cấp thông tin chưa được kiểm chứng nên rất dễ làm nhiễu loạn thông tin, vàng thau lẫn lộn, mập mờ trong các chuẩn giá trị. Mọi người đều được đọc và chia sẻ thông tin mà chưa biết thực hư, vô tình gây ra những rắc rối, ảnh hưởng xấu tới cá nhân người trong cuộc. Những lời nói, những bình luận trên mạng là ảo, tuy nhiên tổn thương mang lại là có thật. Đó là tội ác mềm của một thế giới ảo.

Bạo lực tinh thần trên các trang mạng xã hội được thể hiện dưới nhiều mức độ khác nhau: mức độ nhẹ là sự sung sướng, hả hê trước nỗi đau, bi kịch, sai lầm của người khác. Niềm vui ấy có thể ngấm ngầm, có thể công khai nhưng đều thể hiện sự ích kỷ. Mức độ cao hơn là sự sỉ nhục, miệt thị, chà đạp lên danh dự, lòng tự trọng, làm cho người khác luôn cảm thấy không an toàn. Biểu hiện cụ thể là hành vi nói xấu, bôi nhọ, chửi rủa người khác hoặc bắt người khác phải chứng kiến cảnh bạo lực. Đây là hình thức phổ biến nhất. Mức độ cao nhất của bạo lực tinh thần trên mạng là sự đe dọa, khủng bố người khác. 

Thủ phạm tạo nên bạo lực tinh thần trên mạng là những kẻ lười biếng, lừa đảo, "anh hùng bàn phím", những trolling (đầu gấu trên mạng). Họ thường đưa ra các bình luận cố tình khiêu khích, tấn công một số thành viên trong cộng đồng mạng. Mục đích của troll là chọc tức nạn nhân, tạo niềm vui cho bản thân. Troll xuất hiện ở khắp mọi nơi, từ ý kiến trên YouTube tới các trò chơi trực tuyến video, những bài viết, những lời bình luận mang tính kích động, nội dung lăng mạ thô tục.

Bên cạnh đó, cũng có trường hợp cư dân mạng vô tình trở thành thủ phạm của nạn bạo lực tinh thần. Không phải ai cũng thông minh khi dùng mạng xã hội. Đó là trường hợp cư dân mạng bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông mà ấn nút like, comment thiếu thiện chí, share thông tin vô tội vạ, tạo thành áp lực tinh thần cho các nạn nhân. Đám đông đang dần trở nên vô cảm trước những bất công hay nỗi đau của người khác. Trong rất nhiều tình huống, học sinh đứng xem và cầm điện thoại ra quay clip như một phản xạ bình thường khi chứng kiến một học sinh bị cả nhóm bạn đánh hội đồng. Họ cứ nghĩ rằng mình vô can trong những chuyện này, nhưng thực ra, chính mỗi người khi tham gia cộng đồng mạng với những cú like, share đã vô tình góp phần tạo nên làn sóng bạo lực mà bản thân họ không hề nghĩ tới.

Nạn nhân của những trò bạo lực tinh thần trên mạng thường là những người nổi tiếng và những người mắc sai lầm trong cuộc sống. Với một số người nổi tiếng, scandal gần như là một phần không thể thiếu được trong sự nghiệp của họ (cả cố tình - vô tình). Nhiều scandal được tạo ra để hủy hoại sự nghiệp của những người khác. Với tốc độ lan truyền của thông tin quá lớn trên các trang mạng, scandal đó đã trở thành một điểm đen trong sự nghiệp của họ. 

Nạn nhân phổ biến hơn của nạn bạo hành trên mạng là những người mắc sai lầm trong cuộc sống, chủ yếu là giới trẻ. Những trận đánh nhau trong lớp học, quan hệ tình dục nơi công cộng, hình ảnh khỏa thân khi chat sex… có thể vừa xảy ra đã bị tung lên mạng với tốc độ lan truyền chóng mặt. Nạn nhân, cũng là thủ phạm của nạn bạo lực tinh thần trên mạng còn là cư dân mạng. Những hình ảnh, ngôn ngữ bạo lực đã trực tiếp tác động tới cư dân mạng, thấm dần, thấm dần để một ngày có thể sẽ trở thành ngôn ngữ và hành động của chính họ.

Hậu quả ở mức độ nhẹ của bạo lực tinh thần trên mạng là khiến cho nạn nhân tổn thương tinh thần, căng thẳng, chán nản, lo sợ khi tiếp xúc với người khác, tự tạo vỏ bọc cho mình, trở nên nhút nhát, sợ hãi cuộc sống và suy sụp, trầm cảm. Nhiều khi họ rơi vào trạng thái stress do phải gồng mình lên cho phù hợp với hình ảnh bản thân đã được tạo dựng, tô vẽ trên mạng. Đối với những người nổi tiếng, những thông tin lệch lạc, thiếu trung thực và thiếu thiện chí trên mạng đã ảnh hưởng không nhỏ tới sự nghiệp và đời tư của họ.

Từ bạo lực tinh thần trên thế giới ảo, có thể dẫn tới bạo lực thể xác trong đời thực - một cái giá quá đắt của thế giới ảo. Không trực tiếp làm chết người song thủ phạm lại truy lùng, dồn đuổi các nạn nhân của mình vào tận chân tường, buộc những người này phải tự tìm đến cái chết.

Không chỉ từ phía nạn nhân mà ngay cả những người có hành vi gây hại cũng phải chịu hậu quả từ bạo lực tinh thần trên mạng. Mức độ nặng là sự trừng phạt của pháp luật. Mức độ nhẹ hơn là sự kiểm điểm, phê bình, cảnh cáo trong nhà trường (nếu thủ phạm là học sinh, sinh viên). Kể cả trường hợp thủ phạm không bị trừng phạt thì tòa án lương tâm cũng sẽ khiến họ bị dằn vặt. Mặt khác, những hành vi bạo lực trên mạng rất có thể sẽ là mẫu để sau này những người chứng kiến có hành vi bạo lực tương tự trong tương lai. Có thể nhận thấy rằng, khi cuộc sống kỹ thuật số lấn át cả cá tính của con người, thế hệ trẻ sẽ dễ bị tổn thương và gặp nguy hiểm nhiều hơn.

Giải pháp hạn chế vấn nạn bạo lực tinh thần trên mạng xã hội

Theo nhà nghiên cứu Mai Thị Mai, để hạn chế vấn nạn bạo lực tinh thần trên mạng, cần áp dụng đồng bộ các biện pháp. 

Các cơ quan chức năng cần siết chặt sự quản lý đối với các trang mạng xã hội, dịch vụ internet. Cần những quy định pháp luật cụ thể về quyền và nghĩa vụ của chủ thể cung cấp thông tin, chủ thể tiếp nhận thông tin trên mạng như: ký kết các thỏa thuận về đấu tranh chống tệ nạn, phong tỏa tội phạm internet... Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện quyền tự do ngôn luận của cá nhân. Cần có hình thức phạt cụ thể, nghiêm khắc với những trường hợp bạo hành tinh thần qua mạng. Theo quy định mới ban hành của Bộ GD-ĐT trong công tác học sinh, sinh viên, những hành vi bình luận, chia sẻ bài viết dung tục, bạo lực - nhẹ thì bị khiển trách, nặng thì buộc thôi học hoặc xử lý theo pháp luật.

Tăng cường giáo dục văn hóa ứng xử trong môi trường mạng, giúp mạng xã hội thực hiện tốt vai trò gắn kết cộng đồng và sức lan tỏa tình người. Không thể dùng bạo lực để đối xử với bạo lực tinh thần trên mạng. Trái lại, thái độ lịch thiệp, ngôn ngữ đúng mực, sự phân tích sâu sắc, có lý có tình sẽ góp phần định hướng dư luận đúng, hạ nhiệt những cảm xúc đang bị kích động, giúp cộng đồng mạng bình tĩnh hơn trong nhìn nhận, đánh giá các sự kiện, thông tin.

Người sử dụng mạng cần tỉnh táo, thông minh, lọc thông tin khi tiếp nhận, cân nhắc lựa chọn để đưa lên mạng.

Nhà trường cần tăng cường giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cho học sinh đồng thời tạo ra một sân chơi lành mạnh với các hoạt động ngoại khóa, thể thao, văn nghệ thu hút sự hứng thú của học sinh. Những sân chơi bổ ích và hấp dẫn sẽ giúp học sinh thoát khỏi việc mất quá nhiều vào thời gian trên mạng với những trò chơi bạo lực, những trang web vô bổ, thay thế niềm vui “xấu xí” bằng niềm vui lành mạnh, tách khỏi đám đông vô danh trên mạng, đứng độc lập với cái tôi, nhân cách và bản lĩnh riêng trong đời thực. Cần chú trọng hơn nữa việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh để các em có kỹ năng giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập cũng như trong cuộc sống, hướng dẫn cho học sinh tham gia sử dụng blog, mạng xã hội, các trang web cá nhân theo các quy định của pháp luật. 

Các bậc cha mẹ cần dành nhiều thời gian để tìm hiểu và nắm bắt sự thay đổi trong tâm sinh lý của con cái, từ đó kịp thời điều chỉnh suy nghĩ và hành vi của các em; tìm hiểu và nâng cao nhận thức của mình về bạo lực tinh thần trên mạng để có thể giúp cho con em mình phòng tránh tốt hơn; kịp thời phát hiện và ngăn chặn những biểu hiện, hành vi không lành mạnh do ảnh hưởng từ những nội dung độc hại trên mạng. Đồng thời, cần chọn lọc kênh thông tin lành mạnh, bổ ích để hướng dẫn cho con em nên xem, đọc và chơi gì; giải thích rõ tại sao không nên và dẫn chứng những tác hại của các loại thông tin xấu, chứ không đơn thuần là cấm mà không giải thích, phân tích cặn kẽ; cần giới hạn cho con cái thời gian sử dụng mạng, nội dung các trang mạng được phép truy cập.

Giáo dục văn hóa mạng, các bài học về cư xử đúng mực trên mạng xã hội cho học sinh, xây dựng hệ thống mạng lưới tư vấn học đường, các tổ chức hỗ trợ online cho nạn nhân bị bạo lực tinh thần trong mọi hoàn cảnh.