Vô sinh & hiếm muộn

Hiếm muộn là gì? vô sinh là gì?

Về mặt từ ngữ, dân gian gọi hai vợ chồng là “vô sinh” nếu họ ở với nhau một thời gian mà không có con. Hiểu một cách nôm na thì “vô sinh” là hết đường sinh con cái, do đó trong y học thích dùng từ “hiếm muộn” hơn, vì nó có nghĩa là còn hy vọng, còn chữa được. Nói một cách khác, y học gọi là vô sinh chỉ khi người vợ không thể có trứng được, hoặc người chồng không thể sản xuất tinh trùng, còn các trường hợp khác thì vẫn có cơ may có con, nên được gọi là hiếm muộn.

Một cặp vợ chồng được xem là hiếm muộn nếu như họ ăn ở với nhau thường xuyên trong vòng 1 - 2 năm, không dùng bất cứ biện pháp tránh thai nào mà không có thai. Thời gian này rút xuống còn 6 tháng nếu như người vợ trên 35 tuổi.

Bị hiếm muộn - vô sinh là do tại người vợ?

Trước đây và ngay cả bây giờ, nhiều người vẫn cho rằng hiếm muộn là do tại người vợ. Người ta thường nghĩ rằng nếu như hai vợ chồng vẫn sinh hoạt bình thường, chồng vẫn có tinh dịch mà nếu họ không có con thì do tại vợ chứ còn gì nữa? Thật ra không phải như vậy. Tinh dịch chỉ là một chất lỏng, trong đó có nước, nhiều chất khác nhau và có hàng triệu triệu con tinh trùng bé li ti mà chỉ nhìn thấy được nhờ kính hiển vi. Điều quan trọng ở đây là phải có tinh trùng chứ không phải chỉ có tinh dịch. Nhiệm vụ của tinh trùng là bơi đến gặp trứng, chui vào trong trứng để làm trứng thụ tinh. Sau khi đã thụ tinh thì trứng sẽ phát triển thành phôi. Phôi này lọt vào trong lòng tử cung để làm tổ, phát triển thành thai, sau 40 tuần, em bé sẽ ra đời. Như vậy, để có con thì cần phải có trứng của vợ và tinh trùng của chồng, nếu chồng không có tinh trùng hay tinh trùng yếu, không thể thụ tinh trứng được thì vợ chồng bị hiếm muộn.

Qua những cuộc khảo sát hàng trăm, trên hàng ngàn cặp vợ chồng, các nhà khoa học đã phát hiện ra cứ 100 cặp vợ chồng bị hiếm muộn thì có 50 cặp là do người vợ bị trục trặc, 30 cặp là do người chồng và 20 cặp là do cả hai người đều có vấn đề. Như vậy, hai vợ chồng bị hiếm muộn thì có thể do vợ, có thể do chồng, hay cũng có thể cả hai.

Làm sao người chồng biết mình bị hiếm muộn?

Có một số trường hợp mà người đàn ông có thể nghĩ mình bị hiếm muộn là khi dương vật bị cong quắp lại nên không giao hợp được, hay khi quan hệ mà không xuất tinh, hoặc khi hai tinh hoàn quá bé hay không có hai tinh hoàn. Còn trong đại đa số các trường hợp khác thì chỉ khi đi xét nghiệm tinh trùng mới biết được có bị hiếm muộn hay không.

Xét nghiệm tinh trùng được y học gọi là tinh dịch đồ hay tinh trùng đồ. Sau khi xét nghiệm, bác sĩ sẽ cho biết người chồng có bị tinh trùng yếu hay không, tức là tinh trùng có số lượng ít quá, có hình dạng bất thường nhiều và bơi kém. Y học không dùng từ tinh trùng yếu mà gọi là “thiểu nhược tinh”. Một số người lại không có con tinh trùng nào trong tinh dịch cả, thì y học gọi là bị “vô tinh”.

Cũng cần nhấn mạnh ở đây là hiếm muộn có thể xảy ra với bất kỳ ai, chứ không phải do số, do trời phạt. Có những người chưa bao giờ có con được thì y học gọi là “hiếm muộn nguyên phát”. Nhưng cũng có những người đã từng có con rồi, sau này muốn có con nữa mà không được thì y học gọi là “hiếm muộn thứ phát”.

Khi đi khám hiếm muộn, bác sĩ sẽ làm gì?

Khi đến bác sĩ, việc đầu tiên là bác sĩ sẽ hỏi người bệnh những chuyện có thể có liên quan đến hiếm muộn như đã từng có thai với ai chưa, có từng bị quai bị lúc trẻ không, đã từng quan hệ tình dục không an toàn không? Bệnh nhân có dùng hoặc tiếp xúc với một số loại thuốc có tác động làm giảm sinh tinh như thuốc kháng ung thư? Các chất độc hại trong môi trường sống cũng có hại cho tinh trùng như thuốc diệt côn trùng, chất glycol ether dùng trong sơn, mực in và keo dán… Sau cùng, rượu, thuốc lá, thuốc kích thích, ma túy cũng có tác động gây hại cho tinh trùng.

Kế tiếp bác sĩ sẽ khám toàn thân và đặc biệt là bộ sinh dục xem có gì bất thường không, hai tinh hoàn lớn hay nhỏ, tĩnh mạch tinh có bị giãn hay không, bệnh nhân có ống dẫn tinh hay không…

Kết thúc buổi khám bệnh, bệnh nhân sẽ được yêu cầu làm một số xét nghiệm mà quan trọng nhất là tinh dịch đồ. Nếu tinh dịch đồ bình thường thì bệnh nhân không phải khám và điều trị thêm gì nữa. Nếu tinh dịch đồ có bất thường, bệnh nhân sẽ được yêu cầu làm thêm các xét nghiệm cao hơn. Đó là định lượng các nội tiết tố sinh dục và các xét nghiệm như siêu âm tổng quát, siêu âm Doppler bộ sinh dục, siêu âm qua trực tràng, xét nghiệm di truyền nhiễm sắc thể, sinh thiết tinh hoàn…

Qua phần thăm khám và xét nghiệm, bác sĩ có thể biết được vì sao bệnh nhân bị hiếm muộn và có phương hướng chữa trị.

Không nên mặc quần lót chật!

Chữa hết bệnh để tinh trùng hồi phục lại, người bệnh có con tự nhiên vẫn là ưu tiên hàng đầu. Đầu tiên chúng ta đề cập đến những trường hợp bệnh nhân bị thiểu nhược tinh. Điều trị cho những người bệnh này có thể bằng thuốc tây hay đông y. Tuy nhiên, cho tới nay vẫn chưa có bằng chứng khoa học chắc chắn là một trong các thứ thuốc trên hay một loại thuốc nào khác có hiệu quả thật sự. Do vậy, có lẽ đơn giản nhất, ít tốn kém hơn và có thể hiệu quả là loại bỏ những chất gây hại cho tinh trùng như thuốc lá, tránh xa các thuốc diệt côn trùng và tránh mặc quần lót chật.

Ngoài thuốc ra, những người có tinh trùng yếu mà bị chứng giãn tĩnh mạch tinh, thì phẫu thuật cột những tĩnh mạch giãn này có thể giúp tinh trùng khỏe lại. Phẫu thuật này do các bác sĩ nam khoa thực hiện. Khoảng 66% bệnh nhân sau khi mổ thì tinh trùng cải thiện tốt và họ có con tự nhiên được.

Nếu các biện pháp trên vẫn không hiệu quả, bệnh nhân vẫn có thể có con bằng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản. Thủ thuật đơn giản đầu tiên là lọc rửa tinh dịch, chọn những tinh trùng khỏe mạnh, đem bơm vào buồng tử cung người vợ ngày trứng rụng (kỹ thuật IUI - Intra Uterine Insemination). Tỷ lệ thành công của kỹ thuật bơm tinh trùng là khoảng 12 - 15%, tức là cứ 100 lần bơm thì có 12 - 15 lần có thai. Nếu tinh trùng quá yếu hay bơm tinh trùng vẫn thất bại, bệnh nhân sẽ được chuyển sang làm “thụ tinh trong ống nghiệm” (IVF - InVitro Fertilization). Khi đó, trứng được trộn với vài trăm con tinh trùng trong một cái dĩa thủy tinh. Khoảng 2 - 3 ngày sau nếu có trứng nào thụ tinh được để thành phôi thì phôi đó được mang cấy vào buồng tử cung người vợ. Gần đây, trong kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm, người ta không để tinh trùng và trứng tự “tìm hiểu” với nhau trong dĩa thủy tinh nữa mà dùng kim cực nhỏ, tiêm thẳng tinh trùng vào trứng, buộc trứng phải thụ tinh (kỹ thuật ICSI, viết tắt từ chữ Intra Cytoplasmic Sperm Injection). Với kỹ thuật này tinh trùng không còn phải mất công bơi đến gặp trứng và chui vào trong trứng nữa, mà các chuyên viên với những thiết bị cực kỳ nhỏ, sẽ chọn lấy một con tinh trùng khỏe mạnh, đem tiêm thẳng nó vào trong trứng. Thành công của kỹ thuật ICSI có thể tới 30% trường hợp.

Nếu tinh dịch không có tinh trùng thì làm sao điều trị?

Bệnh nhân bị vô tinh, tức là trong tinh dịch không có tinh trùng thì có thể do tinh hoàn không sản xuất ra tinh trùng hoặc tinh hoàn vẫn sản xuất ra tinh trùng nhưng đoạn đường tinh trùng đi qua bị tắc. Nếu tinh hoàn vẫn sản xuất tinh trùng thì bệnh nhân vẫn có nhiều khả năng có con được bằng phẫu thuật nối thông lại đường dẫn tinh, tức là nối 2 đầu ống dẫn tinh lại với nhau hay nối ống dẫn tinh vào mào tinh. Những người đã triệt sản rồi, sau này lại muốn có con thì phẫu thuật nối lại hai đầu ống dẫn tinh có thể thành công tới trên 90% trường hợp, điểm cần lưu ý là thời gian cột ống dẫn tinh càng lâu thì khả năng nối thành công càng kém. Phẫu thuật nối ống dẫn tinh với thân mào tinh cho tỷ lệ thành công vào khoảng 70 - 90%, còn phẫu thuật nối ống dẫn tinh với đầu mào tinh cho tỷ lệ thành công thấp hơn.

Trong trường hợp ống dẫn tinh bị tắc sâu tại chỗ đổ vào niệu đạo thì phẫu thuật cắt đốt nội soi ụ núi có thể giúp ống dẫn tinh thông thương lại, bệnh nhân có tinh trùng trở lại trong 60% trường hợp.

Nếu phẫu thuật nối thất bại, hay nếu ống dẫn tinh tắc nhiều chỗ, không thể nối được thì bệnh nhân vẫn có thể có con nhờ thụ tinh trong ống nghiệm ICSI. Những người không có ống dẫn tinh bẩm sinh cũng không thể thực hiện phẫu thuật nối được thì cần kỹ thuật ICSI để có con. Điểm đặc biệt của kỹ thuật ICSI trên những người này là tinh trùng không có trong tinh dịch nên cần được hút ra từ trong mào tinh hay trong tinh hoàn bằng các kỹ thuật có tên gọi là MESA, PESA, TESE hay TESA.

Nếu tinh hoàn không tạo ra tinh trùng nữa thì y học vẫn có khả năng chữa được, trừ khi mô tinh hoàn chỉ toàn là các tế bào xơ teo thì y học mới bó tay. Các trường hợp tuy qua sinh thiết tinh hoàn ghi nhận mô tinh hoàn không sinh tinh nữa, nhưng nếu tinh hoàn còn quá trình sinh tinh nửa chừng hay thậm chí trong hội chứng tế bào Sertoli đơn thuần, vi phẫu thuật có thể giúp tìm một vài tinh trùng còn sót trong mô tinh hoàn. Các tinh trùng này được trữ lạnh và có thể dùng để thụ tinh trong ống nghiệm. Trong trường hợp mô tinh hoàn không sinh tinh do hậu quả của bệnh giãn tĩnh mạch thừng tinh nặng và kéo dài thì phẫu thuật cột tĩnh mạch tinh giãn có thể giúp tinh hoàn hồi phục lại, thậm chí bệnh nhân có thể có con tự nhiên mà không cần sinh sản hỗ trợ. Tại Bệnh viện Bình Dân, có những trường hợp không có tinh trùng trong tinh dịch, sinh thiết tinh hoàn cũng không có tinh trùng mà mô tinh hoàn chỉ sinh tinh nửa chừng, sau mổ 1 - 2 năm bệnh nhân có tinh trùng trở lại, và có con tự nhiên. Một trường hợp hội chứng tế bào Sertoli đơn thuần, bệnh nhân có tinh trùng trở lại sau phẫu thuật cột tĩnh mạch tinh giãn vi phẫu.

Phòng tránh hiếm muộn nam bằng cách nào?

Có bệnh không thể phòng được như không có ống dẫn tinh bẩm sinh hai bên. May mắn là nhờ có kỹ thuật ICSI nên người bệnh có thể có con được.

Có những bệnh có thể phòng được như lao sinh dục, quai bị. Cha mẹ nên cho trẻ đi chích ngừa lao, quai bị đầy đủ khi còn nhỏ. Còn nếu lỡ bị quai bị khi lớn thì nhanh chóng đến ngay cơ sở có ngân hàng tinh trùng để trữ tinh trùng. Tuy nhiên không phải ai bị quai bị cũng bị vô sinh, chỉ có 30% bệnh nhân quai bị là bị teo cả hai tinh hoàn.

Kế đến là việc quan hệ tình dục an toàn để không mắc phải bệnh viêm nhiễm trùng tinh hoàn, mào tinh, ống dẫn tinh và đường niệu đạo vì sẽ dễ bị tắc đường dẫn tinh. Nếu lỡ bị viêm tinh hoàn, mào tinh thì bệnh nhân cần sớm sử dụng kháng viêm và kháng sinh trong 3 tuần, thì có thể không bị tắc mào tinh - ống dẫn tinh sau này.

Ngoài ra, không hút thuốc lá, tránh tiếp xúc trực tiếp thuốc trừ sâu... cũng là những biện pháp giúp tránh bị hiếm muộn.

Nếu bị hiếm muộn nam thì đi chữa tại đâu?

Hiếm muộn nam được chữa tại các khoa nam hay khoa tiết niệu như tại Bệnh viện Bình Dân, đó là những chuyên khoa về bộ sinh dục nam. Tại Bệnh viện Bình Dân chúng tôi thực hiện các phẫu thuật như cột tĩnh mạch tinh giãn, nối ống dẫn tinh, nối ống dẫn tinh với mào tinh, trích tinh trùng từ mào tinh hay từ tinh hoàn.

Ngoài ra, trong trường hợp các biện pháp phẫu thuật không kết quả, hay khi bệnh nhân e ngại phẫu thuật, những cặp vợ chồng bị hiếm muộn nam cũng có thể có con bằng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như lọc rửa và bơm tinh trùng vào tử cung, làm thụ tinh trong ống nghiệm, được thực hiện tại các trung tâm sản phụ khoa.

Tóm lại, nam giới cũng có thể bị hiếm muộn như nữ giới, với tỷ lệ ngang nhau 50:50, và ai cũng có thể bị hiếm muộn. Chủng ngừa lao, quai bị khi còn nhỏ, cũng như không hút thuốc lá, không để mắc các bệnh hoa liễu là những biện pháp hữu hiệu để tránh bị hiếm muộn. Còn nếu lỡ bị hiếm muộn thì nên đi chữa sớm tại các cơ sở chuyên khoa. Chữa hết bệnh, để có con tự nhiên và chi phí thấp luôn luôn là ưu tiên hàng đầu. Ngay cả khi không có tinh trùng trong tinh dịch thì y học ngày nay vẫn có thể chữa khỏi bệnh, giúp người chồng có con tự nhiên. O