Vĩnh biệt Giáo sư Đặng Lương Mô – Người tiên phong lĩnh vực vi mạch và bán dẫn Việt Nam

Sinh năm 1936 tại Hải Phòng, trưởng thành tại Sài Gòn, và rạng danh nơi đất khách Nhật Bản, cuộc đời của Giáo sư Đặng Lương Mô là hành trình bền bỉ của một người mang trong mình khát vọng trí tuệ không biên giới, nhưng trái tim luôn hướng về tổ quốc. Khi giành được học bổng du học ngành điện tử tại Nhật Bản ở tuổi 21 – một thời điểm mà rất ít người Việt Nam có cơ hội bước ra thế giới – ông đã không chỉ theo đuổi tri thức mà còn khẳng định bản lĩnh khoa học Việt Nam trên đất khách. Từ tốt nghiệp xuất sắc tại Đại học Tokyo đến tiến sĩ khoa học, rồi trở thành chuyên viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Toshiba và giáo sư Đại học Hosei (Tokyo), ông ghi dấu ấn mạnh mẽ trong lĩnh vực công nghệ vi mạch – lĩnh vực được coi là nền tảng của cách mạng công nghiệp hiện đại.

Thế nhưng, điều khiến ông trở nên đặc biệt không chỉ là thành tựu quốc tế mà là quyết định trở về. Khi hội nghị “Cải tổ giáo dục đại học” năm 1994 mở ra cơ hội kết nối tri thức Việt kiều với đất nước, ông đã không ngần ngại bước vào hành trình trở về dài hơi, không phải bằng lời hứa, mà bằng hành động cụ thể.

Chỉ vài năm sau, vào năm 1997, ông mở khóa giảng đầu tiên về thiết kế vi mạch tại Trường Đại học Bách khoa TP.HCM – sự kiện mang tính đặt nền móng cho ngành này tại Việt Nam. Nhưng ông không dừng lại ở bài giảng. Với tầm nhìn xa và uy tín khoa học, ông đã kết nối với Đại học Hosei để mở ra chương trình học bổng tu nghiệp dài hạn cho cán bộ trẻ Việt Nam. Trong hơn 25 năm, gần 50 người đã được đào tạo, không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn mang theo một niềm tin: người Việt có thể làm chủ công nghệ cao.

Một trong những thành tựu đặc biệt mang dấu ấn của ông là vận động thành lập Phòng thí nghiệm thiết kế và mô phỏng vi mạch đầu tiên tại Việt Nam – nơi công nghệ FPGA tiên tiến lần đầu được ứng dụng và lan tỏa. Nhưng có lẽ, “đứa con tinh thần” lớn nhất của ông chính là Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Thiết kế Vi mạch (ICDREC) thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM. Từ con số 0, với những giấc mơ tưởng như xa vời, ông cùng các cộng sự đã làm nên kỳ tích: chế tạo thành công những con chip đầu tiên “made in Vietnam” như SIGMAK3, VN801 và SG8V1 – minh chứng hùng hồn cho tiềm lực công nghệ nội địa.

Giáo sư Đặng Lương Mô không chỉ mở phòng thí nghiệm, mà còn mở ngành học. Ông đề xuất và trực tiếp điều hành chương trình sau đại học về thiết kế vi mạch đầu tiên tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – ĐHQG TP.HCM. Hành trình mời giảng viên, xây dựng giáo trình, tuyển sinh, giảng dạy… đều có dấu chân ông. Từ khóa đầu tiên năm 2007 đến nay, chương trình đã đào tạo hàng trăm học viên, trong đó nhiều người trở thành giảng viên đại học, kỹ sư đầu ngành.

Hơn 300 công trình nghiên cứu, hơn 10 bằng phát minh, hàng chục thế hệ học trò, hàng trăm chương trình hợp tác khoa học – những con số ấy không đủ để nói hết những gì Giáo sư Mô để lại. Nhưng có một điều không thể đo đếm được: đó là ngọn lửa yêu nước lặng thầm mà ông đã truyền lại.

Không ồn ào, không sân khấu, ông sống đúng với phẩm chất của một nhà khoa học chân chính: khiêm nhường, tận tụy, kiên định. Những ai từng gặp ông – từ đồng nghiệp, sinh viên đến các nhà quản lý – đều không thể quên hình ảnh một người thầy tóc bạc, giọng nói nhẹ nhàng nhưng quyết liệt, người luôn mang theo nỗi trăn trở: Làm sao để Việt Nam không tụt lại phía sau trong thời đại số? Làm sao để có đủ nhân lực làm chủ ngành công nghệ lõi?

Thậm chí trong những năm tháng cuối đời, khi sức khỏe đã yếu, Giáo sư Mô vẫn có mặt tại các hội nghị khoa học, các cuộc họp tư vấn giáo dục. Năm 2018, ông xúc động phát biểu tại hội nghị “Kiều bào góp ý về chương trình nâng cao chất lượng giáo dục đại học, cao đẳng trên địa bàn TP.HCM” – khẳng định rằng dù tuổi đã cao, ông vẫn còn khát vọng cống hiến.

Giáo sư Đặng Lương Mô là một trong những người Việt đầu tiên vẽ lại bản đồ vi mạch Việt Nam – một bản đồ mà trước ông là khoảng trống. Ông không chỉ đặt những viên gạch đầu tiên cho ngành công nghiệp vi mạch, mà còn xây dựng một hệ sinh thái khoa học với tầm nhìn xa, kết nối quốc tế, và lòng yêu nước sâu sắc.

Ông là biểu tượng của một thế hệ trí thức lớn lên trong khói lửa chiến tranh, đi ra thế giới bằng tri thức, và trở về với tình yêu không điều kiện dành cho quê hương.

Sự ra đi của ông để lại khoảng trống lớn trong lòng những người làm khoa học. Nhưng những gì ông để lại – từ công trình, công nghệ đến con người – sẽ tiếp tục sinh sôi, như chính mạch sống vi mô mà ông dành cả đời vun đắp.