Làm quản lý trong thời AI không phải để sa thải con người

Năm 2024, nói về làn sóng AI, ông đã chia sẻ về những quan ngại và cả sự hứng khởi trước điều mới mẻ dưới góc nhìn của một nhà quản lý chuyên về ngành cơ sở hạ tầng của Tổng công ty Cấp nước Sài Gòn (SAWACO).

Phóng viên: Xin chào ông Đắng, ông có thể cho biết một số suy tư ban đầu về những thay đổi công nghệ mới trong năm nay không?

Ông Nguyễn Văn Đắng - Phó Tổng Giám đốc SAWACO: Tháng 3/2023, tôi đọc được một bài báo về báo cáo của Goldman Sachs, cho biết sẽ có khoảng 300 triệu việc làm bị mất hoặc thay đổi vì trí tuệ nhân tạo (AI). Công ty tư vấn toàn cầu McKinsey cũng ước tính ít nhất 12 triệu người Mỹ sẽ thay đổi nghề nghiệp hoặc đổi hẳn lĩnh vực làm việc đến năm 2030 vì AI.

Những con số đó báo hiệu làn sóng thay đổi sẽ tràn đến những quốc gia năng động như Việt Nam, vốn có lực lượng làm việc trẻ và nhanh chóng ứng dụng AI vào mọi khâu của công việc mà họ có thể sử dụng. Với tâm thế của người làm chuyên môn và quản lý, tôi thấy những con số này báo hiệu những thay đổi quan trọng trong phương thức làm việc, và đòi hỏi chúng ta không thể chậm chân hay phớt lờ những đổi mới đó.

Biến động này cũng làm tôi nhớ lại vài thập niên trước, người ta còn nghi ngờ khi nói internet sẽ đến với mọi nhà. Còn ngày nay ở Việt Nam có 100 triệu dân nhưng đã có hơn 150 triệu thiết bị di động. Người Việt Nam cho thấy họ sẵn sàng học hỏi, học rất nhanh và thực sự tìm thấy cơ hội ở nền kinh tế internet này.

- Nhiều người trẻ lo lắng AI sẽ làm họ mất việc. Chúng ta cũng thấy điều đó xảy ra ở các nhóm ngành như copywriting, thiết kế, vẽ bản in đơn giản... ông nghĩ gì về sự lo lắng này?

Tôi nghĩ tất cả chúng ta không ai ở ngoài cơn lốc đó, dù tôi là nhà quản lý hay bạn là nhân viên thiết kế. Nếu tôi ngừng lại và bạn ngừng lại, cả hai chúng ta đều sẽ bị đào thải khỏi nền kinh tế AI đang tăng tốc này.

Đầu năm nay tôi có nói chuyện với một bạn làm công việc dịch văn bản kỹ thuật toàn thời gian. Bạn có chia sẻ là cảm thấy sẽ bị cắt giảm sớm, vì trong công ty đã cắt giảm hơn 50% nhân sự, một phần vì kinh tế không tốt, ít khách hàng, nhưng một phần cũng vì công ty đã sử dụng AI để có thể giúp dịch phần nội dung thô có chất lượng khá ổn, nhất là văn bản kỹ thuật, vốn ít các biến tính mà máy thường không hiểu do ngữ cảnh văn bản.

Bạn nhân viên này nói với tôi rằng bạn ấy đang học làm bánh kem, loại bánh có kỹ thuật trang trí phức tạp, cao cấp, và nguyên liệu tốt cho sức khỏe, không chỉ tập trung vào độ ngọt, đường... Người bạn trẻ này giải thích: "AI chắc sẽ thay thế em dịch thuật, nhưng nó không thể thay thế em vào bếp làm bánh được". Tôi nghĩ đó là tâm thế thú vị và đáng ngưỡng mộ, một người lao động có chuyên môn nhưng sẵn sàng chuyển ngành, sẵn sàng học cái mới để ứng phó với tình cảnh kinh tế và công việc của mình. Tuy bạn không chọn sẽ đuổi theo AI, nhưng bạn chọn lĩnh vực mà AI không thể xâm phạm được.

Tất nhiên, không phải ai cũng muốn chuyển từ nghề văn phòng sang việc làm kỹ thuật cần đứng bếp hay chân tay. Có lẽ tôi cũng thấy mình ở tình cảnh lưỡng nan này cũng như rất nhiều người làm văn phòng đã quen công việc và không sẵn sàng với việc thay đổi quá đột ngột. Nhưng theo tôi được biết, ngay cả trong các mảng phân tích chứng khoán, đọc biểu đồ, phân tích dữ liệu, thì phân tích rất chi tiết và thông minh như của AI, vẫn để sót những phần cảm quan quan trọng để giúp ra quyết định lớn, đó là những phần mà AI chưa thế chạm đến được. Vì vậy, nếu người lao động cảm thấy bị đe dọa, thì đây là lúc thích hợp để đặt câu hỏi: bạn sẽ làm gì để AI giúp bạn giỏi hơn, chứ không phải để AI thay thế bạn?

- Ở góc độ nhà quản lý, ông nhìn vai trò của AI thế nào trong các ngành chuyên môn về hạ tầng như ngành nước ông đang làm việc?

Tôi cực kỳ thích thú và vị trí tôi được giao cũng cho phép tôi được tìm hiểu và cập nhật liên tục công nghệ mới trong ngành nước. Các chuyên gia của công ty chúng tôi thường xuyên học và huấn luyện lại cho các phòng ban về kỹ thuật mới trong quản lý thất thoát nước, quản lý tiêu thụ... Đây là những phần cực kỳ quan trọng trong ngành nước, để chống lãng phí nước sạch, và bảo vệ các nguồn nước ngầm.

Là nhà quản lý, tôi nhìn AI như một cánh tay mới, không phải để thay thế cộng sự hay nhân viên của mình, mà để làm cho tốc độ và sức mạnh công việc nhân lên nhiều lần. Thay vì tìm cách sa thải nhân viên chỉ vì AI có thể làm thay việc của người đó, tôi tin rằng nhà quản lý trong thời đại AI cần đặt câu hỏi: chúng ta sẽ ứng dụng AI vào khâu nào của công việc? AI sẽ giúp nhân viên mình làm nhanh và tốt hơn ra sao? AI sẽ được chính thức sử dụng trong quy trình công việc ở chỗ nào, để tốc độ xử lý công việc nhanh hơn nhưng không ra quyết định nhầm lẫn.

Tôi từng đọc trong một chuyên đề về quản lý có thử nghiệm dùng AI làm việc chung với nhân viên ở tổng đài chăm sóc khách hàng. Khi đưa AI vào hỗ trợ nhân viên mới vào, AI giúp các nhân viên mới này trả lời nhanh hơn rất nhiều, khiến họ làm việc thuận lợi hơn ngay từ tuần đầu thử việc. Tuy nhiên, với đa số nhân viên đã có kinh nghiệm, AI lại không giúp họ được nhiều, nhất là trong các tình huống khách hàng đang giận dữ, có nguy cơ trở thành khủng hoảng, hoặc các vấn đề phức tạp đòi hỏi xử lý kỹ. Bài báo đó đã khiến tôi nghĩ rằng, AI có thể được dùng như cánh tay cộng sự đắc lực cho người mới, nhưng người quản lý vẫn cần những nhân viên gạo cội có chuyên môn đủ tốt để xử lý những hoàn cảnh phức tạp trong công việc.

Thay vì tìm cách cắt giảm nhân viên để thành công, người làm quản lý có thể cần phải nghĩ xa hơn, là tối ưu hóa quy trình làm việc để dịch vụ của mình có chất lượng cao vượt trội với những nhân viên biết sử dụng AI trong công việc.

Đó cũng là lý do tôi không "thần thánh" hóa AI, tôi tin nhân sự là con người thật vẫn là nhân tố quyết định ở những mảng phức tạp, đòi hỏi tri thức con người và kinh nghiệm để ra kết quả công việc tốt. Tôi cũng không nghĩ sự háo hức thay thế hay loại bỏ người lao động là phù hợp, vì có thể người quản lý đó đang loại bỏ những nguồn kinh nghiệm vàng mà doanh nghiệp mình đã dày công xây dựng nhiều năm qua với người đồng nghiệp đó.

- Ông có sợ cách nhìn của mình sẽ trở nên lạc hậu trong cơn lốc công nghệ này chứ?

Có, tôi sợ. Tôi rất sợ và vì vậy tôi luôn suy nghĩ làm sao để tăng cường kỹ năng của người làm việc, là chính tôi, là các đồng nghiệp và phòng ban mình cùng làm việc. Khi chính tôi có thể ứng dụng AI trong quản lý, đồng nghiệp tôi có thể xử lý công việc với sự hỗ trợ của AI như công cụ song song, thì chất lượng, độ chính xác và hiệu quả của công việc sẽ tăng hơn nhiều lần, đó chính là thành quả do AI kết hợp với trí tuệ con người tạo nên.

Đồng thời, tôi không sợ và không hoảng loạn trước những hình thiết kế méo mó và sinh viên các trường dùng để "qua mặt" giảng viên, các bài viết luận nôm na, câu cú lủng củng để làm nhanh có điểm mà trên báo thường đăng, hoặc các thầy cô than phiền. Đó là biểu hiện của sự lười biếng tận dụng AI chứ không phải dùng AI như công cụ làm việc, là cánh tay đắc lực của mình. Trong thị trường lao động nào cũng vậy, sự lười biếng có thể qua mặt một số công cụ đo đạc hay cách quản trị, nhưng sẽ sớm bị loại bỏ dù là cách nào.

Chính vì những lý lẽ đó, tôi càng tin người Việt sẽ thành công trong giai đoạn AI phát triển mạnh sắp tới. Người trẻ Việt sẵn sàng học hỏi cách sử dụng, linh hoạt ứng dụng AI trong rất nhiều mảng. Tôi tin vào thế hệ lao động trẻ đầy tri thức đó, trong thời đại chuyển đổi số mà Việt Nam đang theo đuổi này. Đó chính là mùa xuân mà chúng ta nên kỳ vọng thật nhiều.

- Xin cảm ơn ông!