Khung pháp lý về Trung tâm Tài chính Quốc tế: Kinh nghiệm nước ngoài và tham khảo cho TP.HCM

Phát biểu khai mạc, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu nhấn mạnh, việc xây dựng Trung tâm Tài chính Quốc tế (TCQT) là định hướng lớn của Đảng và Nhà nước nhằm nâng cao vị thế Việt Nam trên bản đồ tài chính toàn cầu. Nghị quyết 222/2025/QH15 vừa được Quốc hội ban hành, có hiệu lực từ ngày 01/9, đã mở ra cơ sở pháp lý quan trọng để triển khai. Theo đó, TP.HCM và Đà Nẵng được Thủ tướng chỉ đạo chuẩn bị điều kiện cần thiết cho việc xây dựng TTTCQT.

Phát biểu tại hội thảo, TS Lê Trường Sơn - Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TP Hồ Chí Minh cho rằng ,đây là diễn đàn học thuật quan trọng để nhìn lại mô hình thành công trên thế giới, chỉ ra khó khăn, đồng thời đề xuất giải pháp nhằm hiện thực hóa Nghị quyết 20/2025 của của Quốc hội khóa XV.

Theo ông, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, các TTTCQT không chỉ huy động vốn mà còn thúc đẩy đổi mới sáng tạo, quản trị rủi ro và kết nối toàn cầu. Với lợi thế cửa ngõ Đông Nam Á, TP.HCM hoàn toàn có thể trở thành TTTCQT nếu có khung pháp lý và cơ chế vận hành hiện đại.

Hội thảo thu hút 43 tham luận, trong đó 33 bài được tuyển chọn đăng kỷ yếu và 8 bài trình bày trực tiếp, với sự tham gia của nhiều chuyên gia trong và ngoài nước. TS Sơn tin tưởng, các ý kiến tại sự kiện sẽ cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để TP.HCM sớm hình thành TTTCQT hiện đại, hội nhập và bền vững.

Kinh nghiệm từ quốc tế

Tại hội thảo, các chuyên gia từ Pháp, Hàn Quốc, Singapore, Dubai… chia sẻ kinh nghiệm phát triển TTTCQT tại các quốc gia này. Nhiều mô hình thành công cho thấy, khung pháp lý minh bạch, cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, cùng chính sách thu hút đầu tư hấp dẫn là những yếu tố then chốt.

Ông Richard D. McClellan, Phó Chủ tịch Hội đồng Tư vấn Trung tâm Tài chính Quốc tế Việt Nam (Đà Nẵng) đánh giá cao việc tổ chức hội thảo trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh xây dựng TTTCQT. Theo ông, từ năm 2024 Chính phủ đã ban hành nhiều quyết định quan trọng, trong đó có các chính sách liên quan đến thuế, phí, bất động sản, định cư, thẩm quyền giải quyết tranh chấp và thí điểm kiểm soát đầu tư. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả, các quy định này cần tiếp tục được nghiên cứu, hoàn thiện và thử nghiệm.

Ông cho rằng Việt Nam đang áp dụng cơ chế “ba bên” gồm TTTCQT, tòa án quốc tế và các cơ quan trong nước, giúp bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư minh bạch, hiệu quả. Những yếu tố như chính sách ưu đãi rõ ràng, việc áp dụng luật quốc tế, sử dụng tiếng Anh và công nghệ tài chính hiện đại sẽ là nền tảng quan trọng để tạo môi trường đầu tư hấp dẫn.

Đặc biệt, ông nhấn mạnh việc xây dựng lòng tin lâu dài với nhà đầu tư cần dựa trên tính minh bạch và sự nhất quán trong chính sách, đồng thời gợi mở Việt Nam có thể học hỏi từ các mô hình thành công tại Dubai, Singapore, Hong Kong. Theo ông, TP.HCM và Đà Nẵng cần chủ động chuẩn bị cơ chế, nguồn nhân lực từ sớm thay vì chờ tới khi vận hành mới triển khai.

Ông Olivier Vigna, Phó Tổng Giám đốc Điều hành, Bộ phận Vận động và Quan hệ Công chúng Paris Europlace (Pháp), nhấn mạnh tính hấp dẫn của một TTTCQT phải dựa trên quy mô thị trường tiêu dùng và dân số. Việt Nam với dân số trẻ, nền kinh tế năng động và tốc độ tăng trưởng GDP cao là yếu tố quan trọng để thu hút các định chế tài chính lớn.

Theo ông, Việt Nam cần có thêm chính sách thu hút dòng vốn dài hạn, quản lý tài sản, vốn cổ phần tư nhân; đồng thời chú trọng quy mô và tính thanh khoản của thị trường chứng khoán, phát triển thị trường lao động đủ lớn và sâu. Yếu tố năng suất lao động, chất lượng đại học, môi trường sống (nhà ở, trường học) cũng cần được quan tâm để hấp dẫn nhà đầu tư chiến lược dài hạn.

Từ kinh nghiệm Pháp, ông Olivier nhấn mạnh Việt Nam cần thường xuyên điều chỉnh chính sách để duy trì lợi thế cạnh tranh, tạo hệ sinh thái lớn hơn, tham vấn doanh nghiệp tư nhân và ưu tiên các nhà đầu tư chiến lược.

Chia sẻ từ kinh nghiệm Hàn Quốc, ông Michael Chin, Thành viên Hội đồng quản trị Line Man Wongnai, cho biết việc xây dựng TTTCQT phải dựa trên một khung pháp lý rõ ràng, nhất quán, bảo đảm khả năng thu hồi lợi nhuận cho nhà đầu tư. Hàn Quốc đã thành công nhờ thiết lập khuôn khổ pháp lý cho các dịch vụ tài chính ba trụ cột: chứng khoán, ngân hàng, tín dụng, đồng thời đảm bảo cạnh tranh công bằng.

Ông nhấn mạnh Việt Nam cũng cần chú trọng bảo vệ nhà đầu tư cá nhân, tăng cường giám sát thực thi các quy định, và phát huy lợi thế nhân lực công nghệ tài chính (fintech). Cùng với đó, định hướng phát triển kinh tế xanh và tài chính xanh sẽ là xu thế tất yếu.

Khung pháp lý - Nền tảng quyết định thành công của TTTCQT

GS.TS. Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam trình bày tham luận về Khung pháp luật về trung tâm tài chính quốc tế kinh nghiệm nước ngoài và một số hàm ý cho trung tâm tài chính quốc tế TP.HCM.

Ông cho rằng, minh bạch trong luật áp dụng, quản trị phù hợp với thông lệ quốc tế, cơ chế tài phán độc lập là nền tảng để một trung tâm tài chính vận hành hiệu quả và thu hút niềm tin của giới đầu tư.

Theo ông, trong khi các điều kiện địa chính trị, kinh tế hay quy mô phát triển chỉ mang tính cần thiết, thì khung pháp lý mới là yếu tố quyết định để “đại bàng đến làm tổ”. Cấu trúc này cần đảm bảo bốn trụ cột: mô hình quản trị phù hợp, luật áp dụng rõ ràng, gắn kết với tài chính quốc tế, và cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch, kịp thời.

Từ so sánh ba mô hình Dubai, Astana và Thượng Hải, GS Hạnh chỉ ra điểm chung đây đều là những trung tâm mới nổi, phát triển nhanh; nhận được sự quan tâm đặc biệt của lãnh đạo cấp cao; và mỗi trung tâm đều cung cấp những kinh nghiệm quý giá có thể tham khảo cho Việt Nam trong việc hình thành IFC tại TP.HCM và Đà Nẵng.

Vị chuyên gia cũng chỉ ra sự khác biệt: Dubai và Astana được phép ban hành luật riêng, có tòa án độc lập và áp dụng luật mẫu quốc tế trong trọng tài; trong khi Thượng Hải vẫn phụ thuộc vào hệ thống pháp luật trong nước, khiến tính độc lập hạn chế. Ông lưu ý, để vận hành hiệu quả, các TTTCQT thường mất hàng chục năm chuẩn bị sau khi có nghị quyết thành lập.

Đối với Việt Nam, ông cho rằng hiện vẫn còn nhiều khoảng trống pháp lý như chưa có mô hình quản trị đạt chuẩn quốc tế, chưa xác định rõ vị trí của TTTCQT trong hệ thống tài chính – tư pháp, và thiếu cơ chế tòa án, trọng tài đủ độc lập. Nếu áp dụng trực tiếp luật quốc gia hiện hành, TTTCQT sẽ dễ gặp chồng chéo trong các lĩnh vực như đất đai, thuế hay chứng khoán.

GS Hạnh đặt ra những câu hỏi then chốt: TTTCQT sẽ có tòa án chuyên biệt hay chỉ là một bộ phận của TAND TP.HCM? Trung tâm trọng tài sẽ trực thuộc Bộ Tư pháp hay TTTCQT? Cơ chế tố tụng sẽ được thiết kế ra sao? Nếu không giải quyết triệt để, đây sẽ là những “nút thắt” kìm hãm sự vận hành của TTTCQT trong tương lai.

Ông khẳng định, Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi mô hình Cambridge với các nguyên lý cốt lõi: tính minh bạch, tự do hợp đồng và cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả. “Chỉ khi đó, TP.HCM và Đà Nẵng mới có thể trở thành trung tâm tài chính quốc tế thực sự, thay vì chỉ là IFC trên giấy”, GS Hạnh nhấn mạnh.

Theo các đại biểu, TP.HCM với vai trò trung tâm kinh tế hàng đầu cả nước, có nhiều lợi thế để trở thành TTTCQT nếu được trang bị khung pháp lý rõ ràng, cơ chế quản trị linh hoạt và môi trường đầu tư cởi mở. Việc xây dựng TTTCQT không chỉ nhằm huy động nguồn vốn quốc tế mà còn là động lực thúc đẩy đổi mới thể chế, nâng cao năng lực cạnh tranh và tăng cường hội nhập toàn cầu.

Hội thảo là dịp để các nhà hoạch định chính sách, giới nghiên cứu và chuyên gia quốc tế cùng thảo luận, tham khảo mô hình thành công trên thế giới, từ đó đưa ra các đề xuất thiết thực cho Việt Nam. Kết quả của hội thảo được kỳ vọng sẽ góp phần hoàn thiện khung pháp lý, hỗ trợ TP.HCM trong lộ trình xây dựng Trung tâm Tài chính Quốc tế, tạo bước đột phá cho sự phát triển tài chính - kinh tế đất nước