Hoàn thiện Luật Sở hữu trí tuệ để thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu

Ngày 27/6, tại TP.HCM, Trường Đại học Luật TP.HCM phối hợp với Cục Sở hữu trí tuệ tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề "Khai thác hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên vươn mình của Việt Nam".

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học, các chủ thể công tác thực tiễn đã trao đổi về các chính sách, cơ chế thí điểm, quy định pháp luật, cũng như các góp ý đề xuất sửa đổi bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ trong thời gian tới.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS. Trần Việt Dũng - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP.HCM - cho biết sau gần 20 năm thi hành, Luật Sở hữu trí tuệ đã chứng minh vai trò then chốt trong hệ thống pháp luật Việt Nam về khoa học và công nghệ. Tuy nhiên, thực tiễn vận hành cũng đã bộc lộ nhiều vấn đề cấp thiết đòi hỏi phải được sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện. Điều này càng trở nên bức thiết hơn khi chúng ta đối mặt với những yêu cầu mới từ các Nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị và Quốc hội là Nghị quyết số 57, Nghị quyết số 193.

"Với tinh thần và định hướng rõ ràng từ các Nghị quyết này, hội thảo được kỳ vọng sẽ là một diễn đàn học thuật uy tín, nơi các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý và các chủ thể liên quan cùng bàn luận về các cơ chế, chính sách thí điểm đặc thù và đề xuất các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện khung pháp lý về sở hữu trí tuệ", PGS.TS. Trần Việt Dũng chia sẻ.

Cần có các quy định về giao quyền sở hữu

Tại hội thảo, PGS.TS. Lê Thị Nam Giang - Viện trưởng Viện Sở hữu trí tuệ, Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo - cho biết trong nhiều năm qua, mỗi năm, Việt Nam đã dành 2% GDP để đầu tư cho hoạt động khoa học và công nghệ. Gần đây, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã yêu cầu bảo đảm bố trí đủ ít nhất 3% ngân sách cho khoa học công nghệ và tiếp tục nâng tỷ lệ lên 2% GDP trong 5 năm tiếp theo.

Cũng theo PGS.TS. Lê Thị Nam Giang, trên thực tế, trong nhiều năm qua, việc ứng dụng kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước vào thực tiễn, đặc biệt vì mục đích thương mại còn gặp nhiều khó khăn, chưa mang lại hiệu quả cao đối với việc phát triển kinh tế - xã hội.

Cụ thể, hằng năm, nguồn ngân sách nhà nước dành cho khoa học công nghệ chiếm khoảng 2% tổng chi ngân sách nhà nước với quan điểm khoa học công nghệ là động lực để phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nhiều kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước không được đưa vào áp dụng trong thực tiễn, đặc biệt là ứng dụng trong hoạt động thương mại.

Theo đó, ThS. Đỗ Thị Hạnh - Trưởng phòng Pháp chế và Chính sách, Cục Sở hữu trí tuệ - cho rằng nhằm tăng cường sự tham gia của khối tư nhân vào hoạt động khoa học và công nghệ, đặc biệt là các doanh nghiệp, cần có các quy định về việc giao quyền sở hữu, sử dụng, quản lý cho trường hợp kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ sử dụng một phần ngân sách nhà nước.

"Quy định này nên theo hướng tổ chức chủ trì thực hiện nhiệm vụ được giao sở hữu, sử dụng, quản lý phần tương ứng với phần đóng góp từ ngân sách nhà nước và tự do thỏa thuận về việc sử dụng kết quả nghiên cứu chung được tạo ra. Điều này đặc biệt quan trọng đối với hoạt động nghiên cứu mang tính rủi ro cao, thường nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước trong các dự án được xem như nguồn tài chính “bảo hiểm rủi ro”. Các dự án có mức độ rủi ro cao - những công trình có thể thất bại, nhưng nếu thành công sẽ tạo ra bước ngoặt", ThS Hạnh chia sẻ.

Nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ có mối quan hệ tương hỗ

Qua góc nhìn từ việc chia sẻ lợi ích và rủi ro trong hợp đồng nghiên cứu và chuyển giao, TS. Nguyễn Phan Khôi - Khoa Luật, Đại học Cần Thơ và TS. Võ Nguyên Hoàng Phúc - Viện Sở hữu trí tuệ khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, Trường Đại học Luật TP.HCM trình bày tham luận thúc đẩy nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ.

Theo TS. Võ Nguyên Hoàng Phúc - Viện Sở hữu trí tuệ khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, Trường Đại học Luật TP.HCM, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ có mối quan hệ tương hỗ, đóng vai trò động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Do đó, để nâng cao hiệu quả quản lý các chương trình, nhiệm vụ khoa học và công nghệ, cần thiết phải quy định rõ ràng cơ chế quản lý, đặc biệt là hoàn thiện hệ thống quản lý để đảm bảo tính công khai, minh bạch trong mọi quy trình và thủ tục. Việc điều tra và công bố công khai kết quả ứng dụng cần đi kèm với cơ chế “thưởng – phạt” phù hợp.

Mặc dù pháp luật đã có quy định về việc không hoàn trả kinh phí nếu nghiên cứu không đạt kết quả mong muốn nhưng đã tuân thủ đúng quy trình, vẫn cần làm rõ nội hàm của “quy trình quản lý và phương pháp nghiên cứu” bao gồm các bước, thủ tục, đánh giá, chủ thể thực hiện và các hành xử tương ứng với từng kết quả cụ thể. Điều này sẽ tránh tình trạng lạm dụng quy định, áp dụng tùy tiện, dẫn đến các nghiên cứu kém hiệu quả, gây lãng phí ngân sách, hoặc ngược lại, tạo ra sự cứng nhắc không cần thiết, làm giảm động lực hợp tác của các nhà khoa học do lo ngại rủi ro quá lớn.

Tham khảo mô hình BK Holdings, Đại học Bách Khoa Hà Nội và bài học kinh nghiệm cho việc thành lập, hoạt động doanh nghiệp spin-off nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình doanh nghiệp spin-off tại Việt Nam, TS. Hứa Thùy Trang - Giám đốc Khối hợp tác doanh nghiệp, Công ty BK Holdings - Đại học Bách Khoa Hà Nội, đề xuất các thay đổi cần thiết để thúc đẩy hoạt động spin-off tại Việt Nam.

Mô hình doanh nghiệp spin-off trong các cơ sở giáo dục đại học là một giải pháp chiến lược nhằm thúc đẩy chuyển giao tri thức, thương mại hóa kết quả nghiên cứu và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia. Việt Nam đã có những bước đi tích cực về chính sách thông qua Nghị quyết 57, Nghị quyết 193, và các văn bản hướng dẫn kèm theo. Tuy nhiên, để mô hình này thật sự phát huy hiệu quả, cần một hành lang pháp lý đồng bộ, cụ thể, khả thi, đi kèm với cơ chế khuyến khích và bảo vệ rủi ro hợp lý.

Theo đó, TS. Hứa Thuỳ Trang cho rằng, để thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp spin-off của các trường đại học nói riêng và hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam nói chung, rất cần “ba nhà” trong hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo - nhà nước, nhà trường và nhà kinh doanh - cùng chung tay, hợp tác và phát triển bền vững.