Nhiều học sinh chưa kiểm soát tốt cơn giận dữ
Theo ThS. Lê Thị Ngọc Thương, giận dữ là một quá trình tâm lý, có cường độ mạnh, tốc độ nhanh, gây ra những xáo trộn tức thời của các hoạt động sinh lý cơ thể. Giận dữ làm cho chủ thể có khuynh hướng phản ứng qua các biểu hiện bên ngoài và các hành động, nhằm tạo ra sự tác động để nguyên nhân gây ra cơn giận không xảy ra nữa. Chính vì vậy, giận dữ thường làm giảm khả năng kiểm soát các quá trình tâm lý và hành vi. Khi không kiểm soát được cảm xúc này, “nóng giận mất khôn” xảy ra dẫn đến đánh mất bản thân mình hay gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ân hận, hối tiếc, sai lầm, thất bại,…
Tổng mẫu khảo sát gồm 360 học sinh (148 nam và 212 nữ) ở hai khối lớp 10 và 11 tại bốn trường THPT (hai trường công lập, 2 trường dân lập). Chỉ có 7 trên 35 giải pháp là thuộc mức khá cao được học sinh sử dụng nhiều nhất, theo thứ tự từ cao nhất đến thấp nhất là: “dành thời gian nghỉ ngơi để thoải mái đầu óc”, “tập trung vào những việc khác (học bài, đi chơi, nghe nhạc,...) để quên đi cảm xúc giận dữ”, “tâm sự cảm xúc của mình cho bạn thân”, “hít thở sâu để bình tĩnh”, “kìm nén những hành vi hoặc những biểu hiện của cảm xúc”, “nghĩ đến những điều dễ chịu để quên đi cơn giận”, “tự động viên bản thân vượt qua cảm xúc giận dữ”. Đặc biệt, học sinh thường “tâm sự cảm xúc của mình cho bạn thân” ở mức khá cao. Có thể thấy, bạn bè chi phối mạnh mẽ đến cảm xúc của lứa tuổi này. Các em tin bạn hơn hẳn người khác. Có điều đáng lo ngại là khi có tình huống nảy sinh cảm xúc giận dữ giữa bạn bè với nhau, học sinh lại ít đối mặt với đối tượng gây ra cơn giận theo hướng hòa bình và cũng ít nhờ đến cầu nối để hòa giải.
Tóm lại, khả năng kiểm soát cảm xúc giận dữ của học sinh ở một số trường THPT chỉ ở mức trung bình, riêng trong từng nhóm biểu hiện cảm xúc thì khả năng kiểm soát của học sinh còn dao động, chưa ổn định, chưa biết sử dụng giải pháp kiểm soát nó.
Biện pháp kiểm soát giận dữ
ThS. Lê Thị Ngọc Thương gợi ý các bước để giúp học sinh kiểm soát cảm xúc giận dữ như sau:
- Hiểu về cảm xúc giận dữ: Hiểu ở đây có nghĩa là cá nhân tự nhận ra những thay đổi trong cảm xúc của mình. Ví dụ từ hành vi bình thường chuyển sang hành vi giận dữ. Cá nhân sẽ tích cực lắng nghe cảm xúc của bản thân như liệt kê hay nghĩ về những cảm xúc gì mà mình chưa giải tỏa được, nguyên nhân nảy sinh cảm xúc đó, mức độ biểu hiện của bản thân, thời gian ra sao,..… Nếu không có khả năng này thì học sinh có thể tìm kiếm người hỗ trợ giúp mình, như chuyên viên tham vấn học đường.
- Lập kế hoạch kiểm soát cảm xúc giận dữ cho bản thân: đây là một điều không đơn giản, đòi bản bản thân phải tích cực. Học sinh cần đặt ra những mục tiêu để thay đổi cảm xúc khi phát hiện ra một cảm xúc nào mà bản thân không chế ngự được. Mục tiêu cụ thể có thể là những điều như kiểm soát hơi thở, biểu cảm trên gương mặt, âm lượng giọng nói,... Những mục tiêu này đạt được từ từ và đòi hỏi chủ thể phải kiên trì, phải đối diện với cảm xúc một cách tích cực thì mới đạt được mục đích cao hơn.
- Vận dụng cách hỗ trợ việc giải tỏa cảm xúc: có thể là thư giãn, dành thời gian nghỉ ngơi, làm những điều bản thân yêu thích, hít thở sâu và tưởng tượng đến những hình ảnh dễ chịu có thể làm dịu những xúc cảm giận dữ, sợ hãi, xấu hổ xuống.
- Học cách sử dụng cảm xúc để giải quyết vấn đề: Đối phó với việc kiểm soát cảm xúc của bản thân, nhiều người tự trách, buồn, đau khổ, khóc, than vãn hoặc có xu hướng trừng phạt, ứng phó với người gây hấn. Tuy nhiên, quan trọng nhất vẫn là sử dụng cảm xúc đó như thế nào. Chẳng hạn như thay đổi cách suy nghĩ về cảm xúc giận dữ. Chẳng hạn như cách suy nghĩ làm bản thân thấy nhẹ nhàng là phải nhìn nhận những cảm xúc này là một phần tất yếu của cuộc sống. Chúng ta có thể giải quyết nó, bộc lộ nó một cách tự nhiên, không tổn hại cho bản thân và người khác. Hoặc thay đổi môi trường cũng có nghĩ là làm dịu đi thời gian giận, để suy nghĩ tốt hơn. Một người có nhiều tình huống dẫn đến cảm xúc, vì vậy khó mà trong thời gian ngắn có thể hình dung ra cách giải quyết hoặc bộc lộ cảm xúc một cách tích cực. Vì vậy thời gian cũng như môi trường được thay đổi cũng góp phần giúp chúng ta quên đi, xoa dịu đi, vơi đi cơn giận đang tồn tại.
- Đối mặt với đối tượng gây ra cảm xúc giận dữ: Nhiều học sinh tự suy nghĩ về cảm xúc giận dữ và cứ nhìn về người gây ra cảm xúc đó mà không dám đối diện thực tế. Do đó, hãy can đảm chấp nhận cảm xúc giận dữ đang tồn tại trong bản thân và nên gặp, trò chuyện với người đó trên tinh thần không gây hấn, thiện chí. Ví dụ như hiểu lầm, lỗi do vô ý,… gây ra giận dữ, sẽ được giải tỏa giữa bạn bè với nhau khi nói chuyện bình tĩnh hơn.
- Thảo luận, tìm kiếm sự hỗ trợ cảm xúc từ người khác: Nhiều chủ thể chỉ có thể hình dung được hậu quả của cơn giận của mình sau khi nó xảy ra rồi và không phải ai cũng có khả năng phân tích cảm xúc của mình một cách thỏa đáng, khách quan để từ đó tìm ra giải pháp giải tỏa. Vì vậy, việc chủ thể cùng với người khác thảo luận, trò chuyện về cảm xúc đã diễn ra cũng là cách thích hợp nhằm tìm kiếm biện pháp kiểm soát.
