Tận dụng hạn bà chằn trong sản xuất và du lịch

Đang mưa nhiều, bỗng nhiên khô hạn

Hạn bà chằn là cách gọi dân gian của các đợt khô hạn ngắn xảy ra vào mùa mưa ở đồng bằng sông Cửu Long và cũng đã được chính thức dùng trong ngành khoa học khí tượng thủy văn, để chỉ sự hạn hán xảy ra trong mùa mưa, không có mưa trong nhiều ngày và cái nắng lại gay gắt hơn. Khi có hạn bà chằn xảy ra, nhiệt độ tại khu vực tăng trung bình 2 - 3°C so với trước đó. Do độ ẩm trong không khí khá cao từ 70 - 80%, thời tiết lúc này khá oi bức. Điển hình như vào giữa tháng 6/2009, nhiệt độ ở TP.HCM luôn trên 35°C, trời ít mưa, nắng nóng gay gắt. Ngoài ra, một số nơi của các tỉnh Bình Dương, Đồng Nai, Bình Phước thường có kèm theo các hiện tượng thời tiết đặc biệt như sấm sét, dông mạnh vào cuối ngày. Tiêu biểu vào đầu tháng 5/2009, 2 đợt lốc xoáy diễn ra trên địa bàn tỉnh Đồng Nai đã gây chết người, hư hỏng nhà, gãy đổ cây cối và hư hỏng một số tuyến dây điện.

Tác hại nguy hiểm của hạn không chỉ nắng nóng, tăng bốc thoát hơi nước làm cây lúa héo, mà còn gây nên xì phèn làm úng thối gốc lúa, đặc biệt phổ biến ở đồng bằng sông Cửu Long.

Các tài liệu tổng hợp trước đây đã cho thấy, đợt hạn bà chằn có ảnh hưởng dữ dội nhất đến sản xuất trong tỉnh Vĩnh Long là vào năm 1992, có 16.000 ha bị hạn, trong đó có 231 ha bị thiệt hại nặng. Tại Cà Mau, nơi thực hiện chuyển dịch cơ cấu sản xuất từ 1 vụ lúa mùa kém hiệu quả sang luân canh 2 vụ với hình thức canh tác tôm - lúa, trồng lúa trên đất nuôi tôm, hạn bà chằn đã gây nhiều khó khăn cho sản xuất. Huyện U Minh (Cà Mau) vào tháng 8/2014, đợt hạn bà chằn kéo dài nửa tháng, khiến mạ gieo tháng trước còn non xảy ra hiện tượng vàng lá, mạ bị thiệt hại nhiều, kinh phí gieo giống tăng lên. Khâu rửa mặn ở các đầm nuôi tôm cũng gặp khó khăn, nhiều hộ nông dân đã tháo nước phơi đầm gần một tháng trước, gặp đúng thời điểm nắng nóng do hạn bà chằn gây ra nên không hứng được nước mưa, làm đất khô hạn nứt nẻ, có hiện tượng xì phèn không tốt cho lúa phát triển. Đi đôi với những đợt hạn là tình trạng kiệt nước sông (thấp nhất là vào tháng 5, tháng 6).

Tận dụng hạn bà chằn phục vụ sản xuất và du lịch

ThS. Hoàng Thị Kiều Oanh cho rằng, hạn bà chằn cũng đem lại một số lợi ích nhất định cho hoạt động sản xuất và sinh hoạt, đặc biệt là hoạt động sản xuất nông nghiệp phụ thuộc nhiều vào yếu tố thời tiết. Đối với hoạt động sản xuất, đặc biệt là nông nghiệp, những đợt không mưa kéo dài 10 - 15 ngày là điều kiện thuận lợi cho hoạt động thu hoạch, phơi sấy sản phẩm. Ở đồng bằng sông Cửu Long, người dân canh tác 3 vụ lúa liên tục trong năm, áp dụng trồng lúa cao sản ngắn ngày sau 3 tháng xuống giống có thể thu hoạch, gồm có vụ mùa, vụ hè thu, vụ thu đông. Vụ hè thu thông thường bắt đầu gieo cấy vào tháng 5, thu hoạch vào cuối tháng 9, đầu tháng 10. Nếu hạn bà chằn xảy ra vào cuối tháng 9 thì thuận lợi cho việc thu hoạch lúa hè thu, gặt và phơi thóc. Tương tự như vậy, Đông Nam bộ cũng có 2 mùa vụ là vụ màu thứ nhất, vụ màu thứ hai (thu đông), khi hạn bà chằn xảy ra vào mùa mưa, người dân vừa thu hoạch vụ màu đầu tiên và làm đất ngay để trồng vụ màu hai, cây phát triển khi mưa trở lại. Lúc đó, đồng ruộng khô ráo giúp nông dân thu hoạch lúa nhanh, giảm hao hụt, phơi lúa nhanh hơn và còn tiện cho việc phơi rơm ngoài đồng để đốt đồng chuẩn bị sạ vụ thu đông, hoặc tiện để đem rơm về trồng nấm rơm.

Ở những nơi trồng rau màu, cây công nghiệp ngắn ngày như mè, đậu, khoai lang... nông dân có thể lợi dụng hạn bà chằn để làm cỏ, giải phóng đất, vệ sinh liếp rẫy, diệt chuột hoặc thu hoạch, làm đất ngay cho vụ tiếp theo. Xuống giống vào lúc trời không mưa, cây trồng sẽ phát triển tốt khi trời mưa trở lại. Như vậy, để hạn chế mặt tiêu cực và phát huy thuận lợi của hạn bà chằn cho hoạt động sản xuất, Nam bộ cần xây dựng một cơ cấu cây trồng hợp lý, gieo trồng những giống cao sản ngắn ngày cho thu hoạch nhanh, cải thiện thủy lợi, cho phép lợi dụng hạn bà chằn tại một số địa phương ở Nam bộ.

Đối với du lịch, mùa mưa vẫn có sức thu hút với du khách, ở Tây Nam bộ là mùa nước nổi, du khách đến vào mùa này sẽ có cơ hội chứng kiến những cánh đồng nước mênh mông, không phân biệt được đâu là bờ đâu là ruộng, xa xa những người dân đang giăng câu, thả lưới. Đặc sản mùa này thì vô số kể: lẩu chua cá lóc đồng, cá trê nướng chấm nước mắm gừng, cá rô kho tộ, ếch nướng mọi, mắm cá linh, bông điên điển, cá sặt nướng... Hạn bà chằn tạo ra những ngày có khí hậu khô ráo ngay trong mùa mưa, rất thuận lợi cho hoạt động du lịch. Hơn nữa, thời gian diễn ra đợt hạn tập trung vào ba tháng 6, 7, 8 là thời gian nghỉ hè, du khách có thể tận dụng thời gian 5 - 6 ngày không mưa để đi nghỉ dưỡng tại các bãi biển, hoặc du lịch tham quan.