Sưu tập tem - Thú chơi, nghệ thuật và khoa học

Những cánh tem bưu chính xinh xắn, ngoài công năng là những “con cò” mang thư bay khắp bốn phương trời, qua những hình ảnh thể hiện trên tem, rõ ràng đó là một thứ văn hóa phẩm đặc biệt, rất đặc sắc, đem các dân tộc, các quốc gia xích lại gần nhau, hiểu biết nhau hơn.

Từ sự ra đời của con tem đầu tiên…

Con tem đầu tiên trên thế giới ra đời chính thức vào ngày 6/5/1840 tại Anh quốc, do nhà cải cách bưu chính Rowland Hill phát minh, mang hình ảnh chân dung Nữ hoàng Victoria.

Con tem đó vừa thể hiện quyền uy của quốc gia, vừa thể hiện sự nghiêm túc của một chứng khoán có giá bằng tiền mặt do nhà nước phát hành. Mục đích chính của việc ra đời con tem đầu tiên này là giải quyết vấn đề cước phí.

Sau đó, lần lượt các quốc gia trên thế giới phát hành tem của mình, như: Brazil sử dụng tem vào năm 1843; Mỹ và Mauritius vào năm 1847; Pháp, Bỉ và Bavaria vào năm 1849; Áo, Tây Ban Nha và Thụy Sĩ vào năm 1850; Đức và Đan Mạch vào năm 1852…

Do nhu cầu của bưu chính, cần thiết phải có nhiều loại tem khác nhau để phù hợp với giá cước các phương tiện vận tải, vì thế hình thức của con tem ngày càng thay đổi và nội dung của nó không còn hạn chế như trước đây.

Nhiều quốc gia muốn giới thiệu đất nước của mình, muốn chuyển tải những nét đẹp văn hóa của dân tộc đến bạn bè thế giới thông qua những con tem bé nhỏ, nên những chi tiết trên tem từ cận cảnh đến viễn cảnh đều có một ý nghĩa chủ định.

Đó là những hình tượng tiêu biểu, biểu hiện sinh động đời sống văn hóa xã hội của mỗi quốc gia. Chính vì vậy, tem trở thành một sản phẩm văn hóa đặc biệt, là một bách khoa về hình ảnh, một tư liệu đặc biệt của mỗi dân tộc, là dấu vết, là những sự kiện hiếm hoi trong lịch sử nhân loại.

Đến việc hình thành thú chơi tem

Sưu tập tem là một thú chơi tao nhã, mà người xưa trân trọng gọi đó là “nghệ thuật bưu hoa”. Ngay sau khi 1 năm con tem đầu tiên trên thế giới ra đời, phong trào sưu tập tem đã xuất hiện tại Anh (1841) và nhanh chóng lan rộng ra khắp thế giới.

Vì những hình ảnh trên tem vừa sinh động về hình thức, vừa phong phú về nội dung và kỹ thuật ấn loát công phu nên đã cuốn hút một số người sưu tập, ban đầu chủ yếu là để chơi, để thư giãn.

Sau dần mới “ngộ” ra nhiều thứ, rồi đam mê trở thành sở trường, phát triển thành phong trào, thành hiệp hội, hoạt động có tính chất chuyên nghiệp và chính thức thành loại hình nghệ thuật. Tính đến nay, trên thế giới đã có hàng trăm triệu người chơi tem.

Theo đó, Liên đoàn Tem chơi Quốc tế (FIP) được thành lập ngày 26/6/1926 tại Paris (Pháp); Liên đoàn Tem Châu Á - Thái Bình Dương (FIAP) được thành lập ngày 14/9/1974 tại Singapore.

Hội Tem Việt Nam được thành lập từ ngày 30/12/1960, đến nay có trên 30 hội tem các tỉnh, với hơn 250 câu lạc sưu tập tem, khoảng 30.000 người yêu thích sưu tập tem, trong đó có gần 10.000 hội viên chính thức, họ hứng thú say mê và kiên trì sưu tập.

Thú chơi tem - Nghệ thuật và khoa học

Khi đã chơi tem là bước vào thế giới mênh mông đa màu sắc và đa văn hóa. Nó thật sự trở thành một thú chơi đậm nét trí tuệ, giàu tính khoa học và nghệ thuật, mang lại cho người chơi tình bằng hữu, sự đoàn kết thân thiện với nhau.

Tính nghệ thuật ở sưu tập tem trước hết thể hiện ở con tem. Bởi lẽ, mỗi chiếc tem chính là một tác phẩm hội họa được thu nhỏ, nó phản ánh hết sức trung thực và phong phú về thế giới xung quanh cả về tri thức khoa học tự nhiên lẫn khoa học xã hội.

Sự hấp dẫn của hình ảnh tem làm cho người chơi tem đi sâu và tìm hiểu, suy nghĩ đến chủ đề tư tưởng và họ “tái tạo” nghệ thuật theo tính sáng tạo của mình. Tính sáng tạo là một đặc trưng cơ bản của nghệ thuật và nó mang lại cho người chơi sự thích thú đến độ đam mê.

Mặt khác, tính nghệ thuật còn thể hiện ở cảm xúc của người sưu tập. Thông qua những con tem, người sưu tập phát hiện ra mình yêu quý, cái đẹp, cái cao cả, phát hiện ra những cảm xúc: vui vẻ, sảng khoái, làm cho đời sống tinh thần thêm phong phú.

Con tem, ngoài giá trị nghệ thuật, còn đòi hỏi tính khoa học cao, phải chứa đựng một định lượng thông tin nhất định cũng như sự khái quát và độ chính xác cao. Người chơi tem cần có tính kiên trì và làm việc khoa học, sắp xếp các loại tem và các bưu phẩm một cách ngăn nắp, có hệ thống theo trình tự thời gian.

Giống như việc nghiên cứu khoa học, bao giờ cũng phải giới hạn đối tượng nghiên cứu, người chơi tem cũng giới hạn cho mình một chuyên đề sưu tập để theo đuổi và khám phá. Khi đã trở thành một bộ sưu tập hoàn chỉnh, tính khoa học và nghệ thuật lại càng được nâng cao.

Nhà sưu tập có thể sáng tạo, tìm tòi những cái độc đáo nhưng phải phụ thuộc vào những tiêu chuẩn, quy định của cuộc thi, cuộc triển lãm, như tiêu chuẩn về số lượng tem, chất lượng tem chơi, bố cục, nội dung... Tính chặt chẽ và thuyết phục là một đòi hỏi của khoa học và rất cần cho một bộ sưu tập tem chuyên đề.

Như một nghệ sĩ tài hoa, nhà sưu tập tem không đơn thuần chỉ là tích lũy, tìm tem mà nó là cả một quá trình sáng tạo, khám phá tri thức và tính tư tưởng.

Thế mới rõ những giá trị to lớn của nhân loại lại ẩn chứa trong những chiếc tem nhỏ bé, như lời Tổng thống Ấn Độ Shri K.D Narayanan đã từng nói: “Con tem nhỏ nói lên những câu chuyện lớn về mọi mặt của cuộc sống con người - mỹ thuật, khoa học, văn hóa, lịch sử và tự nhiên. Nó kích thích tính ham hiểu biết và nâng cao khả năng sáng tạo của con người”.

Chào đón năm mới 2025, Bộ Thông tin và Truyền thông phát hành bộ tem "Tết Ất Tỵ". Bộ tem gồm 2 mẫu tem và 1 blốc, với giá mặt 4.000 đồng, 15.000 đồng và 15.000 đồng.

Bộ tem giới thiệu linh vật của năm là loài Rắn - hình tượng khá phổ biến và có sức ảnh hưởng lớn trong dòng chảy văn hóa Việt Nam, tượng trưng cho sự tinh anh, thông thái, trường thọ và tái sinh. Hai mẫu tem thể hiện cặp rắn mặc áo hoa Xuân đang chúc Tết nhau.

Nền tem là hình ảnh cách điệu của mây núi, sông nước là những nơi mà loài rắn sinh sống. Mẫu blốc thể hiện một gia đình rắn đoàn viên và hạnh phúc. Nền blốc là những cành hoa rực rỡ của mùa xuân. Đám mây hình khánh và dải lụa tượng trưng cho bình an, hạnh phúc soi bóng dưới mặt nước.

Bộ tem "Tết Ất Tỵ" này còn giới thiệu phong tục câu đối với những lời chúc Tết bình an, may mắn, một nét đẹp đón năm mới, khi mọi người, mọi nhà gặp gỡ đều trao nhau những lời chúc: "Chúc mừng năm mới", "Vạn sự như ý", "An khang thịnh vượng", "Phát lộc phát tài"...

Bộ tem do họa sĩ Nguyễn Quang Vinh thiết kế, có khuôn khổ tem 37 x 37 (mm), khuôn khổ blốc: 80 x 80 (mm) được cung ứng trên mạng lưới bưu chính từ ngày 1/12/2024 đến ngày 30/6/2026 như một sứ giả gửi những lời chúc Năm mới an lành, tốt đẹp tới mọi người, mọi nhà.