N.V.Q được sinh ra bởi một người mẹ “trẻ con”, nữ sinh lớp 12, và người mẹ ấy không hề mong muốn có em, ba em thì không biết đến sự ra đời của đứa bé. Khi được 1 tuổi, em về ở với ông bà ngoại, để mẹ tiếp tục đi học, rồi đi làm việc xa, lấy chồng khác. Em được ông bà ngoại cưng chiều như một ông vua, lại đi học ở trường của bà ngoại, nên mặc dù em mắc nhiều lỗi nhưng chẳng bao giờ bị phạt như những học sinh khác.
Q là một học sinh thông minh, sáng dạ, khả năng ngôn ngữ tốt, hiểu cuộc sống. Tuy nhiên, em lại là một cậu bé hiếu động, không biết tôn trọng các quy tắc của lớp, của trường. Các bạn cùng lớp không thích chơi cùng vì em thường hay nổi giận và đe dọa các bạn bằng cách sử dụng những lời nói gây tổn thương. Đôi khi em lấy trộm đồ của các bạn, nhưng cũng có lúc lại mang kẹo đi phân phát cho mọi người. Thầy cô và bạn bè đánh giá cậu bé như "con thú hoang", sống bản năng, dễ xúc động, có vẻ từng trải nhưng lại vô kỷ luật. Cậu chẳng quan tâm đến ai nếu như những nhu cầu của mình không được thoả mãn. Đặc biệt, Q thường có ý định tự tử trước khi ngủ, vì “Cháu muốn ngủ mãi mãi, không muốn tỉnh dậy nữa”.
Với trường hợp này, chuyên gia tâm lý đã chọn cách dùng tranh vẽ để tìm hiểu tâm lý của em. Đầu tiên Q vẽ một cái cây tưởng tượng với thái độ hết sức chăm chú và đôi khi tủm tỉm cười. Cậu vẽ cái thân và rễ của cây, sau đó vẽ tán cây với những vòng tròn to, nhỏ hình trái tim và những ngôi nhà. Giữa tán cây, cậu vẽ hai chú chim nhỏ. Mặt trời được vẽ ở góc trên bên trái và những đám mây bay bên trên tán cây. Bên cạnh cái cây, Quang vẽ thêm một con chuồn chuồn với nét vẽ to và đậm. Mặc dù không thích chuồn chuồn, nhưng Q nói rằng: “Chuồn chuồn là một con vật, nó có thể bay được. Nó sống tự do. Cháu rất muốn là con chuồn chuồn ". Về cái cây, Quang nói đó là “Ngôi nhà cây hạnh phúc ". Khi được hỏi : “Cái cây này mọc hướng đi đâu?”, Q nói rằng: “Nó mọc đi khắp nơi, đến với tất cả mọi người. Những ai không có nhà thì có thể đến đó ở”. Quang nói rằng con chuồn chuồn tượng trưng cho hòa bình, con bướm tượng trưng cho sự hạnh phúc và con chim tượng trưng cho sự hòa hợp (không cãi vã). Trên nóc mỗi ngôi nhà đều có một trái tim. Niềm vui được giấu kín trong những trái tim ấy. Nếu ai đó nổi nóng, trái tim liền bé lại và họ không thể ở lại trên cái cây này nữa. Vì thế, tất cả mọi người phải sống hòa thuận với nhau. Trái tim được coi là chiếc chìa khóa để giữ gìn một cuộc sống hòa thuận ở trên cái cây này. Hơn nữa, tán cây được tạo nên bởi ba trái tim lồng vào nhau và lồng với những trái tim ở xung quanh. Nó thể hiện cho giấc mơ mà Q từ lâu mong chờ sẽ trở thành hiện thực mỗi khi chứng kiến cảnh người lớn cãi nhau, cũng như mỗi khi các bạn, thầy cô giáo tranh luận và nhận xét về những lỗi, những hành vi sai trái của cậu.
Trong tranh vẽ người, Q vẽ cô bạn mà cậu chưa bao giờ gặp và cũng không biết sống ở đâu. Em tưởng tượng ra người bạn ấy. Đó là một cô bé có mái tóc dài, mặc một chiếc áo có in dòng chữ "Forever" (mãi mãi). Q khẳng định : "Ngoài bạn ấy ra, cháu chẳng yêu ai cả. Cháu không yêu bố mẹ cháu. Không. Nghìn lần không". Khi yêu cầu vẽ bức tranh về gia đình, Q tiếp tục vẽ bạn gái của mình. Như vậy, trong cả hai bức tranh vẽ người và gia đình, Q đề vẽ cô bạn gái, nhưng với hai hình ảnh khác hẳn nhau. Cô bạn gái ở hình đầu tiên là người mà Q chưa bao giờ gặp, còn trong hình sau, Q nói đó là người bạn mà em biết khi sống cùng ông bà.
Hậu quả của việc thiếu tình thương ba mẹ
Qua phân tích các bức tranh, TS. Trần Thu Hương nhận thấy, cậu bé gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng một hệ thống các giới hạn, các nguyên tắc cần có, hay nói cách khác là thiết lập nên cái “Siêu tôi” của bản thân. Ham muốn “kết dính” với mẹ ở thời thơ ấu được phục hồi khi Q về ở cùng mẹ và ba dượng. Giấc mơ về mẹ trở thành hiện thực, nhưng đứa trẻ lại rơi vào cảm giác hẫng hụt bởi sự khác nhau quá lớn giữa người mẹ thực và người mẹ tưởng tượng: mẹ trong mơ là của mình cậu, nhưng thực tế, cậu phải chia sẻ mẹ với một người đàn ông mà cậu gọi là ba. Mẹ không còn yêu cậu như trước nữa. Xung đột phục hoạt, các xung năng tính dục hướng về mẹ thay vì hướng tới những người khác ngoài gia đình. Chính điều này khiến Q càng trở nên gây hấn với mẹ, ba dượng và những người xung quanh.
Tranh vẽ thực sự trở thành một yếu tố trung gian trong việc thiết lập mối quan hệ lâm sàng giữa nhà tâm lý và đứa trẻ, mô tả những tác động của sự xa cách mẹ sớm, sự thiếu vắng cha và của xung đột trong giáo dục. Đồng thời, công cụ này giúp trẻ lý giải được những huyễn tưởng, những sợ hãi, thế giới tưởng tượng cũng như những tiềm lực nằm sâu trong tầng vô thức của chúng. Nếu trẻ chỉ thể hiện sự khó chịu thông qua hành vi thì nhà tâm lý cần phải lắng nghe được nỗi đâu khổ ấy, dựa vào kỹ thuật phân tích tranh vẽ, kỹ thuật hỏi chuyện lâm sàng thật nhuần nhuyễn – những kỹ thuật vốn còn chưa được quan tâm nhiều ở các nhà tâm lý lâm sàng, học đường Việt Nam.
