Với tên khoa học là 1,3,5-triazin-2,4,6-triamin (C3H6N6) và còn được gọi là cyanurotriamid, cyanurotriamin hay cyanuramid, melamin là một hợp chất hữu cơ, thường hay được phối hợp với formaldehyd để sản xuất ra melamin resin (nhựa), một polymer tổng hợp có tính chống cháy và chịu nhiệt. Cần phân biệt melamin với melanin (hắc tố), một sắc tố màu đen hiện diện trong da và lông tóc.
Nhận biết sữa bò và sữa bột có chứa melamin Cách kiểm tra sữa bột có chứa melamin: - Dùng nước nóng pha sữa với lượng đặc hơn bình thường, lắc thật đều đến khi không thấy đóng cục, sau đó bỏ vào tủ lạnh, chờ khi sữa lặn giảm nhiệt. - Chuẩn bị một tấm vải đen và cái ly không. Lót vải lên miệng ly để làm màng lọc. - Sữa bò đã nguội đổ trên vải đen để lọc. Nếu lọc ra những thể rắn trắng, thì dùng nước sạch dội vài lần, loại đi các chất khác hòa tan. Nếu sau khi dội rửa phát hiện có tinh thể màu trắng, có thể đổ những tinh thể này vào trong nước sạch, nếu lắng đọng dưới đáy, có thể đó là melamin. Phương pháp này tuy không thể phát hiện melamin vi lượng, nhưng ít ra có thể “gác cửa” được! Cách kiểm tra đơn giản tại nhà: Dùng 200 ml sữa đậu nành tươi (làm tại chỗ, không mua dạng gói thành phẩm bán trong siêu thị), 200 ml sữa bò, sữa bột đã pha. Đổ 100 ml sữa đậu nành tươi vào nồi để nấu, pha vào sữa bò (hay sữa bột đã pha) 100 ml theo tỷ lệ 1:1. Sau khi nấu sôi lên, dùng mũi ngửi ngay, nếu không có mùi lạ (mùi hóa chất), thì yên tâm dùng loại sữa này. CẨM HỒNG
Tổng hợp và sản xuất
Melamin được tổng hợp lần đầu tiên bởi Liebig năm 1834 bằng việc chuyển đổi calcium cyanamid thành dicyandiamid rồi làm nóng trên nhiệt độ nóng chảy.
Tuy nhiên, ngày nay ngành công nghiệp chủ yếu sử dụng urê [(NH2)2CO] để sản xuất melamin theo phản ứng: 6(NH2)2CO -> C3H6N6 + 6NH3 + 3CO2. Việc làm kết tinh và rửa sạch melamin làm phát sinh một lượng lớn nước thải có thể trở thành một nguồn ô nhiễm nếu cho chảy trực tiếp vào môi trường. Để dễ xử lý nước thải này, người ta cô đặc nó thành một chất rắn có chứa khoảng 70% melamin và 3% oxytriazin (ammelin, ammelide và acid cyanuric).
Công dụng và sử dụng
Melamin được kết hợp với formaldehyd để sản xuất ra nhựa (resin) melamin, một chất dẻo rất bền nhiệt, và “bọt biển” melamin (dùng làm vật dụng lau rửa). Các sản phẩm tiêu dùng bao gồm các mặt quầy, vật liệu xây dựng, bảng viết (chùi khô), vật dụng nội thất, keo dán và chất chống cháy. Melamin là một thành phần quan trọng trong phẩm màu vàng Pigment Yellow 150, dùng cho mực và chất dẻo. Melamin cũng được dùng làm ra phân bón. Dẫn chất melamin của arsenic là một thuốc nhiều tiềm năng chống lại bệnh nhiễm ký sinh trùng Trypanosoma ở châu Phi. Melamin cũng từng được sử dụng như là một nguồn nitrogen không phải protein cho đàn bò (1958 - 1978) nhưng sau đó bị loại bỏ vì ít hiệu quả (so với urê và hạt bông).
Độc tính
Cho tới nay người ta nắm biết rất ít về độc tính của melamin với con người, nhưng các khảo sát trên động vật cho thấy melamin không được chuyển hóa trong cơ thể chuột và được thải ra nguyên vẹn (trong nước tiểu và phân).
- Độc tính cấp: năm 1945, một khảo sát trên chuột, thỏ và chó cho thấy melamin “không có tác dụng độc đáng kể”. Nhưng đến thập niên 1980, các nhà nghiên cứu Liên Xô cho biết cyanurat melamin (muối melamin của acid cyanuric, thường dùng làm chất chống cháy) có thể độc hơn melamin hoặc acid cyanuric đơn thuần. Một khảo sát sau này kết luận rằng hỗn hợp melamin và acid cyanuric gây suy thận cấp cho mèo.
- Độc tính mạn: nhiễm melamin lâu dài qua đường ăn uống có thể dẫn đến tổn thương hệ sinh sản, sỏi thận hay bàng quang, có thể dẫn đến ung thư bàng quang. Một khảo sát năm 1953 cho thấy những con chó được cho ăn 3% melamin trong một năm có những thay đổi tiết niệu sau đây: giảm tỷ trọng, tăng bài xuất, tiểu ra tinh thể melamin, protein và máu. Một cuộc điều tra vào tháng 10/2007 ở Đại học Michigan cho thấy các tinh thể cyanurat melamin khó tan có tiềm năng gây độc mạn tính.
Các diễn biến mới
- 2004: có ít nhất 13 nhũ nhi bị tử vong vì suy dinh dưỡng và gần 200 bé đổ bệnh sau khi được nuôi bằng sữa bột “dỏm” sản xuất ở tỉnh An Huy (miền đông Trung Quốc).
- 2007: vào mùa xuân, thức ăn cho vật nuôi bị nhiễm làm chết khoảng 4.500 mèo và chó ở Mỹ: cơn bộc phát này bắt nguồn từ những lô hàng gluten (nhựa) lúa mì và protein gạo cô đặc từ Trung Quốc có trộn melamin và acid cyanuric, hai hóa chất rẻ tiền giàu nitrogen. Vì test định lượng protein thường dùng cho thức ăn động vật
chỉ đo lượng nitrogen, các hóa chất này được bổ sung vào (thay thế) những tố chất thực phẩm đắt tiền hơn nhiều mà không bị phát hiện. Các con vật có thể dung nạp được những lượng nhỏ hóa chất, nhưng với liều cao thì chúng gây hại, và còn nguy hiểm hơn khi phối hợp với nhau, tạo nên các tinh thể trong nước tiểu, với tiềm năng gây tử vong do tổn thương thận. Các chất tạp nhiễm này cũng tìm được lối vào dây chuyền thực phẩm của người vì một số thức ăn vật cảnh cũng được dùng cho gà và heo, và gluten lúa mì được dùng nuôi cá và gia súc. Ở đây, các nồng độ liên hệ là rất thấp; nhưng theo nhà dinh dưỡng học Marion Nestle (trong cuốn sách mới xuất bản: Pet food politics: The chinhuahua in the coal mine), thực phẩm vật cảnh chẳng qua là một bộ phận của hệ thống cung ứng thực phẩm trong đó vấn đề về nhiễm tạp chất và những khiếm khuyết trong quản lý là hiển nhiên. Trong tác phẩm của Nestle, các nhà nghiên cứu đã vạch ra điều sai trái là “những người hùng”, còn nhân vật phản diện là các nhà quản lý và các ông chủ của những công ty thực phẩm không muốn nhìn thẳng vào tính chất vụ việc và thu hồi sản phẩm của họ - như trường hợp của Menu Foods, nhà cung ứng phần lớn thực phẩm dỏm ở Mỹ thông qua một hợp đồng với nhiều công ty lớn; để giảm giá thành (và tăng lợi nhuận), họ đặt mua gluten lúa mì từ Trung Quốc, và nguồn thực phẩm bị nhiễm đã đi vào hàng tá sản phẩm khác nhau làm tại các nhà máy của họ. Vụ việc đã dẫn đến một cuộc truy quét lớn ở Trung Quốc trong đó chính quyền huy động tới 33.000 nhân viên thực hiện 10 triệu cuộc thanh tra để rồi ra lệnh đóng cửa 150.000 công ty thực phẩm không có giấy phép. Zheng Xiaoyu, người đứng đầu cơ quan điều hòa thực dược phẩm của nhà nước, bị truy tố tội nhận hối lộ và đã bị tử hình.Chẩn đoán sạn thận ở các trẻ em đã dùng sữa có melamin
- 2008: xì căng đan sữa bột. Tháng 9/2008, Công ty Sanlu (mà tập đoàn Fonterra của New Zealand sở hữu một phần) thu hồi toàn bộ sản phẩm sữa bột của họ, với 22 mặt hàng phát hiện có chứa melamin đã khiến cho 6.200 trẻ nhỏ đổ bệnh. Melamin cũng được tìm thấy trong các sản phẩm của các Công ty Yili và Mengniu. Ngày 12/9/2008, Tân hoa xã chính thức loan tin chất melamin hiện diện trong sữa công thức dùng cho trẻ nhỏ; ở nhiều nhũ nhi, chất này đã làm phát sinh những cục sỏi thận to tới 1 cm. Bộ y tế TQ xác nhận có hai trẻ nhỏ bị chết và 59 phải nhập viện tại một tỉnh ở tây bắc TQ. Những con số tương tự được ghi nhận ở nhiều nơi khác. Ngày 13/9/2008, quốc hội Trung Quốc đã công bố sáu quyết định: kiểm tra toàn diện đối với các doanh nghiệp sản xuất sữa bột trẻ em trên toàn quốc, khởi động đối phó tai nạn an toàn thực phẩm nghiêm trọng quốc gia cấp một, tăng cường công tác chữa trị y tế, kịp thời công bố thông tin liên quan đến sự kiện này, nhanh chóng điều tra sự thật và xử lý theo pháp luật, tổng kết tỉ mỉ bài học kinh nghiệm. Ngày 15/9/2008: Bộ y tế loan báo có 1.253 nhũ nhi bị bệnh sau khi uống sữa công thức bị nhiễm melamin, với 340 trẻ phải nhập viện và 53 trong tình trạng nguy kịch; một bé trai 5 tháng tuổi và một bé gái 8 tháng bị chết lần lượt vào ngày 1/5 và 22/7/2008. Ngày 17/9/2008, văn phòng thông tin quốc vụ viện Trung Quốc đã công bố thông tin số trẻ mắc các chứng liên quan đến hiện tượng vôi hóa cơ quan tiết niệu và sạn thận do uống sữa bột nhiễm melamin đã lên đến 6.244 trường hợp, trong đó có 3 trẻ tử vong.
Sau khi bắt giữ 19 người và thẩm vấn 78 người khác, ngày 17/9/2008, cảnh sát Trung Quốc đã bắt giữ bà Điền Văn Hóa, cựu chủ tịch Tập đoàn Sanlu (Tam Lộc). Thị trưởng thành phố Thạch Gia Trang Kỳ Chuẩn Đường cùng bốn quan chức địa phương làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp và kiểm soát chất lượng cũng bị cách chức. Đến 18/9/2008, người ta đã xác nhận có 4 trẻ bị tử vong do bị nhiễm melamin từ sữa bột, cộng với nhiều ca chẩn đoán là suy thận cấp. Các giới chức ước tính có khoảng 20% công ty được kiểm tra ở Trung Quốc có bán sản phẩm bị nhiễm melamin...
Sự kiện sữa bột nhiễm melamin của Trung Quốc trong những ngày qua đã gây chấn động không chỉ ở thị trường Trung Quốc mà lan ra toàn cầu.
Cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) lại yêu cầu người dân không mua các sản phẩm sữa nhập khẩu từ Trung Quốc, đồng thời cơ quan này đã tăng cường kiểm soát tình hình nhập khẩu sản phẩm chiết xuất từ sữa bò tươi có nguồn gốc từ Trung Quốc và các nước châu Á khác. Ủy ban châu Âu cũng đã ra lệnh kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu sản phẩm sữa tại các cửa khẩu do quan ngại sữa từ Trung Quốc sẽ vào EU thông qua nước thứ ba. Tập đoàn thực phẩm khổng lồ Marudai Food Co. của Nhật tuyên bố sẽ thu hồi những sản phẩm dùng nguyên liệu sữa tươi nhập từ Tung Quốc. Kể từ ngày 19/9/2008, Malaysia cấm nhập sản phẩm sữa có nguồn gốc từ Trung Quốc...
Theo dự báo, con số trẻ tử vong và mắc các chứng sỏi thận do uống sữa nhiễm melamin sẽ còn tăng, bởi vì không chỉ do một công ty Sanlu sản xuất mà còn khoảng 69 nhãn sữa do 22 công ty khác ở Trung Quốc sản xuất cũng chứa hàm lượng melamin vượt quá mức quy định của Bộ y tế.
P. ANH VIỆT - MAI PHƯƠNG
Ngày 22/9/2008, đoàn kiểm tra chuyên ngành vệ sinh an toàn thực phẩm Sở y tế TP.HCM đã kiểm tra hoạt động kinh doanh của Công ty TNHH Kim Ấn (182/19 Bis Lê Văn Sỹ, P.10, Q. Phú Nhuận, TP.HCM), tiến hành niêm phong lô sữa nhãn hiệu Yili có xuất xứ từ Trung Quốc do công ty nhập khẩu từ ngày 19/8/2008. Số hàng bị niêm phong gồm 1.081 thùng sữa Yili (12 hộp/thùng), yêu cầu công ty khẩn cấp thu hồi số sữa Yili đang lưu hành trên thị trường (379 thùng). Đoàn đã lấy mẫu sữa này để kiểm nghiệm tìm melamin. Cùng ngày, thứ trưởng Bộ y tế Cao Minh Quang đã có công điện khẩn gửi chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố đề nghị chỉ đạo các cơ quan chức năng kiểm tra ngay nguồn cung ứng các sản phẩm, nguyên liệu sữa trên thị trường của các cơ sở sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu tại địa phương, trong đó đặc biệt chú trọng đến loại có nguồn gốc từ Trung Quốc.
Bộ y tế Việt Nam đã đề nghị thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng danh sách các công ty sữa Trung Quốc có mẫu sữa nhiễm melamine gồm: Tập đoàn San Lu Thạch Gia Trang, Công ty bơ sữa Xiongmao Thượng Hải, Công ty kinh doanh lương thực Shengyuan Thanh Đảo, Tập đoàn bơ sữa Jiangxi Guangming Ying Xiong Giang Tây, Tập đoàn bơ sữa Bao Jihui Min, Công ty sữa bò Mengniu Nội Mông, Công ty liên doanh Trung - Au duo Jia Duo Thiên Tân, Công ty Yashili Quảng Đông, Công ty bơ sữa Hunan Peiyi Hồ Nam, Công ty bơ sữa Qining Hắc Long Giang, Công ty bơ sữa Jinbimin Thâm Quyến, Công ty sản phẩm dinh dưỡng trẻ sơ sinh Shiyi Quảng Châu, Xưởng sản xuất bơ sữa Jinding Quảng Châu, Tập đoàn thực nghiệm Yili Nội Mông, Công ty sản phẩm dinh dưỡng Aomeiduo Yên Thái, Công ty khoa học công nghệ dinh dưỡng Suokang Thanh Đảo, Công ty bơ sữa Baiyue Tây An, Công ty bơ sữa Leilei Yên Thái, Công ty bơ sữa Baoanli Thượng Hải, Công ty bơ sữa Chenguan Phú Đĩnh.
Bộ y tế cũng yêu cầu đình chỉ lưu hành tất cả các sản phẩm, nguyên liệu sữa không có nguồn gốc, xuất xứ, không nhãn mác, bao bì... Các sở y tế phối hợp với các đơn vị kỹ thuật lấy mẫu định tính melamin trong sản phẩm, nguyên liệu sữa và báo cáo ngay về bộ sau khi có kết quả kiểm nghiệm.
Sở y tế TP.HCM đã có công văn báo cáo Bộ y tế vụ sữa Yili ở Công ty Kim Ấn, đồng thời kiến nghị UBND TP.HCM chỉ đạo hải quan TP cung cấp danh sách sản phẩm sữa nhập có xuất xứ TQ.
QUỲNH TRÂN
