Đánh giá hạnh kiểm hay đạo đức học sinh?

Hai khái niệm không đồng nhất

Hạnh kiểm và đạo đức là hai khái niệm không đồng nhất. Theo Từ điển tiếng Việt, đạo đức nói tổng quát là những tiêu chuẩn, nguyên tắc được dư luận xã hội thừa nhận, quy định hành vi, quan hệ của con người đối với nhau và đối với xã hội. Đạo đức còn được hiểu là phẩm chất tốt đẹp của con người do tu dưỡng theo những tiêu chuẩn đạo đức mà có. Hạnh kiểm là khái niệm dùng để chỉ phẩm chất, đạo đức biểu hiện trong việc làm, trong cách đối xử với mọi người.

Trong khi đó, kết quả khảo sát nhận thức của giáo viên (GV) về hạnh kiểm HS cho thấy có 85,76% ý kiến cho rằng đánh giá hạnh kiểm HS là đánh giá đạo đức, lối sống của HS. Như vậy, trong nhận thức của GV, hạnh kiểm được xem là đạo đức. Vì thế, trong trường THPT hiện nay, việc đánh giá hạnh kiểm lấy căn cứ là biểu hiện cụ thể về thái độ và hành vi đạo đức.

Có thể thấy, việc nhận thức bản chất khái niệm hạnh kiểm của GV trong mẫu khảo sát hiện nay vẫn chưa rõ ràng. Chính vì vậy, thực tế này đã và đang tạo ra những trở ngại cho việc soạn thảo các văn bản pháp quy, chỉ đạo thực hiện hoạt động đánh giá hạnh kiểm một cách thống nhất và có hiệu quả của GV ở trường THPT. Các ý kiến đều khá tập trung vào các tiêu chí: chấp hành tốt luật pháp, nội quy của nhà trường; trung thực trong học tập, trong cuộc sống; kính trọng cha mẹ, thầy cô, nhân viên nhà trường.

Cũng chính thực trạng và quan niệm trên cho thấy nhiều vấn đề nảy sinh: cần quan niệm rằng đánh giá hạnh kiểm HS tức là “đánh giá việc chấp hành nội quy” chứ không phải là đánh giá con người và nhân cách của HS. Đánh giá hạnh kiểm không nên dựa vào học lực của HS.

Những nhân tố tác động đến quá trình hình thành nhân cách HS

Phần lớn các ý kiến đều cho rằng gia đình và sự phấn đấu của bản thân HS là những yếu tố rất quan trọng tham gia vào quá trình hình thành nhân cách của HS. Đây cũng là một nhận thức mới trong tư duy của GV - đề cao sự phấn đấu của bản thân HS, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của gia đình trong việc hình thành và phát triển nhân cách HS, cụ thể là qua việc rèn luyện hạnh kiểm, tu dưỡng đạo đức.

Mức độ ảnh hưởng của nhà trường đến việc rèn luyện hạnh kiểm tu dưỡng đạo đức cho HS cũng được khảo sát. Kết quả cho thấy hành vi và nhân cách của thầy cô có ảnh hưởng rất lớn đến hạnh kiểm HS. Sự gương mẫu trong lối sống, lối cư xử của thầy cô sẽ định hướng cho thái độ, hành vi của HS trong học tập và trong cách đối xử với mọi người. Tuy nhiên, giờ học môn giáo dục công dân và các môn khoa học xã hội không được đánh giá cao. Trong thực tế, chương trình môn giáo dục công dân được dạy ở cấp THPT chưa có nhiều bài học hướng đến việc giáo dục HS có thái độ và hành vi đúng đắn trong việc rèn luyện đạo đức lối sống.

Mối quan hệ thầy - trò, nội quy của nhà trường, sự giám sát chặt chẽ của giám thị cũng được cho là có ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình rèn luyện hạnh kiểm của HS. Trong nhận thức của GV trung học, ở lứa tuổi này HS vẫn rất cần đến sự giám sát chặt chẽ của người lớn. Một môi trường học tập thân thiện nhưng có kỷ cương, nền nếp sẽ giúp HS hình thành thái độ sống tích cực và có hành vi, thói quen đạo đức.

Trong thực tiễn, Thông tư 58 của Bộ GD&ĐT đưa ra các căn cứ đánh giá, tiêu chuẩn và xếp loại nhưng có sự trùng lắp (giữa căn cứ và tiêu chuẩn) và chưa có độ phân biệt, ranh giới rõ ràng giữa các mức xếp loại (tốt, khá, trung bình, yếu) nên GV rất lúng túng khi vận dụng. Vì lẽ đó, rất nhiều trường THPT tại TP.HCM đã đưa ra các chỉ số và mức độ cụ thể đối với từng loại hạnh kiểm để đảm bảo sự khách quan và công bằng trong đánh giá và xếp loại. Việc làm này dẫn đến sự không thống nhất về đánh giá và xếp loại hạnh kiểm giữa các trường trong thành phố.