Bệ phóng cho “tầm nhìn thế kỷ” của báo chí Việt Nam

Trong đêm công bố và trao Giải báo chí toàn quốc về xây dựng Đảng mang tên “Búa liềm vàng” lần thứ IX hồi tháng 1/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Báo chí phải vươn mình cùng dân tộc”.

Thời gian qua, nhiều định hướng lớn về quy hoạch, tổ chức lại hệ thống báo chí đã được đặt ra, với mục tiêu xây dựng những mô hình báo chí đa phương tiện chủ lực với phương châm tinh-gọn-mạnh, đồng hành cùng sự phát triển, hội nhập sâu rộng của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Sứ mệnh 100 năm xuất sắc

Các nhà lý luận về báo chí khẳng định trong 100 năm kể từ khi hình thành, báo chí cách mạng Việt Nam đã mang lại những thành quả to lớn. Trước tiên là vai trò đấu tranh giành lấy độc lập dân tộc; tiếp theo là vai trò tái kiến thiết, thúc đẩy phát triển đất nước. Từ việc sát cánh cùng dân tộc giành được độc lập năm 1945, tiếp tục chiến đấu cho đến ngày thống nhất đất nước năm 1975, đồng hành cùng Đổi mới năm 1986, tiếp đến bắt đầu hội nhập mạnh mẽ những năm 2010 và đến nay là hội nhập sâu rộng và toàn diện.

Trên hành trình ấy, có thể thấy báo chí Việt để lại những dấu ấn lớn. Một là đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, truyền thông chính sách của Nhà nước, song song việc đấu tranh phản bác các luận điện xuyên tạc, thù địch. Hai là tham gia góp ý, phản biện, hiến kế xây dựng chính sách kinh tế - xã hội, dân sinh. Ba là tuyên truyền, quảng bá hình ảnh của người dân, doanh nghiệp, của Đất nước đến với công chúng trong nước và quốc tế, qua đó thu hút bạn bè thế giới tìm đến Việt Nam và mở đường cho người Việt, hàng Việt bước ra sân chơi nước ngoài.

Báo chí cũng đồng hành mạnh mẽ trong vai trò cầu nối giữa chính quyền và người dân, doanh nghiệp; phản ánh, phơi bày những hiện tượng xấu, tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, phối hợp các cơ quan chức năng xử lý các sai phạm, góp phần đảm bảo an ninh trật tự và an toàn xã hội. Báo chí cũng không quên chia sẻ nhiều câu chuyện hay, hình ảnh đẹp, gương người tốt để lan tỏa tinh thần nhân văn, tạo nhiều cảm hứng tích cực để nhân dân cảm nhận xung quanh còn rất nhiều điều tốt đẹp - “Nếu cuộc đời này toàn chuyện xấu xa/ Tại sao cây táo lại ra hoa”.

Cuối cùng và cũng rất quan trọng, báo chí đã đồng hành cùng biết bao phận người yếu thế. Từ câu chuyện của những cụ ông, cụ bà được hướng dẫn, kết nối với các cơ quan nhà nước để được cấp giấy khai sinh, căn cước, đến chuyện báo chí giúp phản ánh, minh oan cho nhiều phận người vướng vào lao lý. Báo chí giúp người dân tiếp cận các nguồn lực xã hội, chương trình thiện nguyện, dự án phát triển về y tế, văn hóa, giáo dục… Tất cả đều là những câu chuyện dân sinh, ý nghĩa.

Báo chí bước vào giai đoạn đặc biệt

Đúng cột mốc 100 năm, nền báo chí Việt Nam đang trước thềm kỷ nguyên mới với rất nhiều những kế hoạch lớn. Điển hình, “Bộ tứ trụ cột” bao gồm bốn Nghị quyết quan trọng của Trung ương, đó là: Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 59-NQ/TW, Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW. Những nghị quyết này được coi là nền tảng đưa đất nước Việt Nam phát triển trong giai đoạn mới, như lời của Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhận xét.

Bên cạnh đó, đất nước cũng đang bước vào giai đoạn hệ trọng khi Chính phủ chỉ đạo quyết liệt tinh gọn, sắp xếp bộ máy, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp, sẽ chính thức đi vào hoạt động từ ngày 1/7 tới đây.

Trong bối cảnh ấy, báo chí cũng “vào cuộc”, và nói như ông Nguyễn Trọng Nghĩa, trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, tại cuộc gặp gỡ báo chí TP.HCM hôm 16/6 vừa qua: Chúng ta đang ở ngưỡng cửa chuyển mình, báo chí cũng vậy… Trước sứ mệnh 100 năm tới, báo chí cần khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, đoàn kết dân tộc, đồng thời không thể chậm trễ việc đổi mới

Báo chí cũng phải tinh giản, đổi mới, tái cấu trúc, thay đổi từ tư duy, chiến lược, giải pháp đến quyết tâm hành động nếu muốn theo kịp thời đại, thực hiện tốt các nhiệm vụ chính trị lẫn các nhiệm vụ khác. Thực tế cho thấy chỉ trong thập niên qua, diện mạo báo chí quốc tế và Việt Nam thay đổi mạnh mẽ qua từng năm, đặc biệt là khi trí tuệ nhân tạo (AI) chính thức trở thành những “cơn lốc” chứ không còn là một khái niệm mơ hồ như nhiều thập niên trước. Các công nghệ AI, điện toán đám mây, dữ liệu lớn và Internet vạn vật hiện diện mạnh mẽ trong nghề báo, từ chuyện tác nghiệp, biên tập, sản xuất tin bài đến quy trình vận hành tọa soạn, hoạt động quảng cáo, chương trình sau mặt báo, tương tác người dùng…

Chính vì thế, việc sửa đổi Luật Báo chí năm 2016 là rất quan trọng, nếu không muốn nói là cấp thiết. Việc này sẽ định hình tương lai báo chí trong nhiều năm tới, cũng có thể là trong suốt 100 năm tiếp theo.

Chuyện của 100 năm tiếp theo?

Với dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đang được công chúng, chuyên gia, lãnh đạo các cơ quan báo chí quan tâm, thảo luận, rất nhiều người đồng thuận việc điều chỉnh nhiều nội dung quan trọng. Ví dụ như luật mở rộng, đa dạng hóa nguồn thu cho báo chí, bao gồm: Nguồn thu do cơ quan chủ quản báo chí cấp; thu từ bán báo, bán quyền xem các các sản phẩm báo chí, quảng cáo, trao đổi, mua bán bản quyền nội dung; thu từ hoạt động kinh doanh, dịch vụ của cơ quan báo chí và thu từ tài trợ hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong nước và ngoài nước… Điều này giúp các cơ quan báo chí có thể mở rộng hệ sinh thái kinh tế báo chí, tạo nguồn lực phát triển.

Hay như, lần đầu tiên, dự thảo luật quy định rõ: phóng viên, biên tập viên chưa được cấp thẻ nhà báo khi đến cơ quan, tổ chức để tác nghiệp chỉ cần xuất trình giấy giới thiệu do chính cơ quan báo chí quản lý cấp. Điều này tạo điều kiện cho người làm báo dễ dàng tiếp cận thông tin hơn, ít bị “làm khó” hơn.

Một điểm mới của dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) là lần đầu tiên luật bổ sung quy định về hai mô hình tổ chức mới: Tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện và Tổ hợp báo chí của địa phương. Cụ thể, tổ hợp báo chí chủ lực là mô hình tích hợp nhiều loại hình báo chí, có thể bao gồm cả cơ quan báo chí và doanh nghiệp trực thuộc hoặc góp vốn. Các tổ hợp này được hưởng cơ chế đặc thù về tài chính và nhân sự, nhằm tăng tính linh hoạt và hiệu quả trong vận hành. Trong khi đó, tổ hợp báo chí của địa phương có cấu trúc tương tự nhưng hoạt động chủ yếu trong phạm vi địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

Một điểm mới của dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) là lần đầu tiên luật bổ sung quy định về hai mô hình tổ chức mới: Tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện và Tổ hợp báo chí của địa phương. Cụ thể, tổ hợp báo chí chủ lực là mô hình tích hợp nhiều loại hình báo chí, có thể bao gồm cả cơ quan báo chí và doanh nghiệp trực thuộc hoặc góp vốn. Các tổ hợp này được hưởng cơ chế đặc thù về tài chính và nhân sự, nhằm tăng tính linh hoạt và hiệu quả trong vận hành. Trong khi đó, tổ hợp báo chí của địa phương có cấu trúc tương tự nhưng hoạt động chủ yếu trong phạm vi địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

Hai mô hình này sẽ mở đường cho nhiều cơ quan báo chí phát triển, nhưng nhiều chuyên gia cũng cho rằng cần điều chỉnh, làm rõ hơn hai cơ chế này. Thực tiễn ở Việt Nam cho thấy có những cơ quan báo chí địa phương nhưng có lịch sử lâu đời, thương hiệu mạnh, ảnh hưởng lớn đến công chúng vượt xa khỏi địa phận hành chính địa phương. Ví dụ, tại TP.HCM hay Hà Nội hoặc một số tỉnh thành khác có hệ thống báo chí địa phương rất mạnh, tầm ảnh hưởng ở khắp cả nước.

Những siêu đô thị như TP.HCM, Hà Nội hay một số tỉnh thành khác sau sáp nhập chắc chắn gánh vác những trọng trách rất lớn về tăng trưởng kinh tế - xã hội và nhiều chỉ tiêu khác. Việc thu hút nhân tài, nguồn lực trong và ngoài nước; việc tìm kiếm sự đồng thuận của công chúng; hay việc tranh luận, phản biện, thậm chí là phản bác các quan điểm sai trái, độc hại là rất cần thiết. Đặt nhiệm vụ của những địa phương này trong bối cảnh “rất mở” của Internet và mạng xã hội sẽ thấy việc tạo ra những mô hình đặc thù, xứng tầm để báo chí làm tốt nhiệm vụ đồng hành cùng chính quyền địa phương và cả nước là rất quan trọng.

Như vậy, Luật Báo chí (sửa đổi) cần lưu đóng những khía hở: cho phép báo chí địa phương có cơ chế đặc thủ khi họp tổ chức lại; cho phép các cơ quan báo chí đã tự chủ và hiệu quả tiếp tục duy trì mô hình linh hoạt; và nhất là, mở ra những mô hình thí điểm như tổ hợp báo chí truyền thông đa phương tiện ở những trung tâm lớn.

Làm được điều đó, trong 100 năm tới, việc các cơ quan báo chí Việt Nam vươn tầm thành những “thế lực” truyền thông mạnh mẽ xứng tầm khu vực và thế giới là điều hoàn toàn khả dĩ. Trong kỷ nguyên mới, nhờ những nghị quyết, cơ chế, chính sách vượt trội và xứng tầm, Việt Nam kỳ vọng phát triển hàng triệu doanh nghiệp, với hàng chục doanh nghiệp vươn tầm thế giới. Báo chí cũng vậy, sẽ có những cơ quan báo chí - truyền thông vươn tầm thế giới nhờ những cơ chế vượt trội, xứng tầm: Tại sao không?