Nhà báo Trần Trọng Dũng: 'Nhà báo không chỉ cần viết tốt, mà còn cần hiểu ngôn ngữ thị giác'
Nhà báo ngày nay không chỉ cần viết tốt, mà còn cần hiểu ngôn ngữ thị giác, biết làm việc nhóm đa kỹ năng và có khả năng phối hợp trong một quy trình sản xuất nội dung đa nền tảng.
Đây là nội dung được nhà báo Trần Trọng Dũng - Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam - nhấn mạnh tại tọa đàm "Tư duy hình ảnh cho báo chí đa phương tiện trong bối cảnh mới" do Trung tâm Bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí thuộc Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức tại TP.HCM, chiều 24/12.
Chương trình có sự tham dự của lãnh đạo các cơ quan báo chí, các chuyên gia, phóng viên và biên tập viên đang công tác tại các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương khu vực phía Nam.
Vấn đề không chỉ là công nghệ, mà là tư duy kể chuyện bằng hình ảnh
Phát biểu tại tọa đàm, nhà báo Trần Trọng Dũng - Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam - cho rằng trong giai đoạn hiện nay, cách công chúng tiếp nhận thông tin đã có những thay đổi sâu sắc. Hình ảnh, video, đồ họa, dữ liệu trực quan và các sản phẩm đa phương tiện ngày càng trở thành "ngôn ngữ chung" của truyền thông hiện đại.
Báo chí không chỉ cạnh tranh về tốc độ đưa tin, mà quan trọng hơn là cạnh tranh bằng cách kể chuyện, bằng khả năng trực quan hóa thông tin và tạo ra trải nghiệm thị giác có giá trị, thuyết phục đối với công chúng.
Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội, các nền tảng video ngắn và các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo nên một môi trường truyền thông có mức độ cạnh tranh rất cao, nơi hình ảnh đóng vai trò quyết định trong việc thu hút sự chú ý và lan tỏa thông tin.
"Nếu không đổi mới tư duy sản xuất nội dung, đặc biệt là tư duy hình ảnh, chúng ta sẽ rất khó giữ được vị trí và uy tín của báo chí chính thống trên không gian số".
Nhà báo Trần Trọng Dũng - Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam.
Thực tiễn hoạt động báo chí cho thấy, bên cạnh nhiều sản phẩm có chất lượng tốt, vẫn còn không ít cơ quan báo chí gặp lúng túng trong khai thác và sử dụng hình ảnh.
Ở một số tác phẩm, hình ảnh vẫn dừng lại ở vai trò minh họa; video chưa có kịch bản thị giác rõ ràng; đồ họa và dữ liệu trực quan chưa được đầu tư đúng mức; sự phối hợp giữa phóng viên, biên tập viên và bộ phận kỹ thuật đôi khi chưa thật sự nhịp nhàng. Trong khi đó, nhiều sản phẩm truyền thông trên nền tảng số lại tận dụng rất tốt yếu tố hình ảnh để tạo sức lan tỏa, dù nội dung chưa hẳn sâu sắc.
Theo ông Dũng, vấn đề không chỉ nằm ở công cụ hay công nghệ, mà cốt lõi là ở tư duy - tư duy kể chuyện bằng hình ảnh, tư duy tổ chức sản xuất nội dung đa phương tiện ngay từ khâu đề tài, tuyến bài. Thêm vào đó, quá trình chuyển đổi số và xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ đang đặt ra những yêu cầu mới đối với đội ngũ người làm báo.
"Nhà báo hôm nay không chỉ cần viết tốt, mà còn cần hiểu ngôn ngữ thị giác, biết làm việc nhóm đa kỹ năng và có khả năng phối hợp trong một quy trình sản xuất nội dung đa nền tảng. Đây vừa là yêu cầu tất yếu của nghề nghiệp, vừa là thách thức đối với công tác đào tạo, bồi dưỡng báo chí hiện nay", ông Dũng chia sẻ.
Ảnh báo chí phải tuân thủ tính trung thực
Chia sẻ về cách ứng dụng AI trong sản xuất hình ảnh báo chí, biên tập viên Ngô Huy Hoàng - Báo Thiếu niên Tiền phong và Nhi đồng - nhận định khác với ảnh thương mại và nghệ thuật, ảnh báo chí có những chuẩn mực riêng, bắt buộc những người làm báo phải tuân thủ tính trung thực.
Nhiều nhà báo và tòa soạn đã theo đuổi những tiêu chuẩn mới theo xu hướng về việc sử dụng hình ảnh như: ảnh phải sắc nét, sáng đẹp, rực rỡ, nhân vật trong ảnh nuột nà, nhẵn bóng, phần hậu cảnh sạch sẽ…
Trong sự cạnh tranh có phần khắc nghiệt của truyền thông hiện đại và bối cảnh sự phát triển của kinh tế báo chí chi phối sự tồn tại của các tòa soạn như hiện nay.
"Sự hòa trộn giữa ảnh báo chí, ảnh thương mại và ảnh nghệ thuật trong các tác phẩm báo chí đôi khi làm người làm nhiếp ảnh báo chí quên mất ranh giới của mình bằng cách dùng AI can thiệp quá sâu vào nội dung của tác phẩm. Điều này phần nào còn vi phạm về đạo đức của người làm báo", biên tập viên Ngô Huy Hoàng bộc bạch.
Ông Huy Hoàng cho biết, ông từng nhận một số phản ánh về các bài báo dùng ảnh AI tạo, khiến tác phẩm trông thiếu tính chân thực, khó tạo sự tin tưởng để người xem nhấp vào bài viết.
Do đó, người làm báo không nên dùng AI can thiệp quá sâu vào nội dung của tác phẩm, chỉ sử dụng ở chừng mực vừa đủ cho nhóm ảnh chân dung - ảnh bìa - ảnh đại diện để cân chỉnh màu sắc, bố cục sáng - rõ hơn. Đối với những ảnh tin, ảnh phóng sự chủ đề chính luận, thời sự, cuộc sống, điều tra, tuyệt đối không dùng AI can thiệp vào nội dung và bản chất thông điệp của hình ảnh để đảm bảo sự trung thực, khách quan cao nhất.
Còn với những ảnh mang tính thương mại, hoặc ảnh quảng cáo lồng ghép cần có sự can thiệp sâu của AI thì nên có sự sắp xếp theo nhóm riêng hoặc có sự chú thích rõ ràng, tránh gây hiểu lầm và phản ứng của độc giả.
Biên tập viên Huy Hoàng cũng chia sẻ, để xác minh một hình ảnh có phải do AI tạo ra, ngoài phương pháp hiện hành như tìm những điểm phi logic trong bức ảnh/video, phóng viên có thể tìm đến sự hỗ trợ của các công nghệ sẵn có, trong đó, nổi bật là các phần mềm của chính AI dùng để phát hiện AI.
Tư duy ảnh báo chí trong thời "văn hóa nghe nhìn"
Tại tọa đàm, các đại biểu cũng thẳng thắn trao đổi về thực tiễn hoạt động báo chí hiện nay. Bên cạnh nhiều sản phẩm có chất lượng, vẫn còn không ít cơ quan báo chí gặp khó khăn trong khai thác và sử dụng hình ảnh.
Theo nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, với ảnh - video báo chí, điều cần ưu tiên nhất là nội dung và tính thuyết phục của hình ảnh. Ông cũng đề cao tính nghệ thuật trong cách nhìn của các phóng viên báo chí.
Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng cho rằng nhà báo là người săn khoảnh khắc, vì thế, khi tác nghiệp cần chuẩn bị "chiếc điện thoại thông minh nhất và thiết bị quay chụp tốt nhất" để không bỏ lỡ những khoảnh khắc giữ vai trò quan trọng nhất trong tác phẩm. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra sai lầm của những nhà báo hiện nay là dùng smartphone mà bỏ máy ảnh và máy quay hoặc không sử dụng hết tiện ích của điện thoại thông minh.
Ông Hoàng cũng nhấn mạnh yếu tố thị giác trong thiết kế đồ họa cho tác phẩm báo chí. Trong "thời buổi văn hóa nghe nhìn", phóng viên cần có ý đồ rõ ràng khi thiết kế, bởi đó không chỉ là tư duy hình ảnh, mà phải là "tư duy báo chí trong hình ảnh", phải tính đến hiệu ứng mà hình ảnh tạo ra.
