Tiên phong triển khai Nghị quyết số 71 - Bài 1: Ngành giáo dục TP.HCM: Dạy và học chuyển mình trong kỷ nguyên số
Từ lớp học thông minh, bài giảng ứng dụng AI đến hệ thống quản lý giáo dục trực tuyến, chuyển đổi số đang mở ra môi trường học tập linh hoạt, hiện đại cho học sinh và giáo viên toàn Thành phố.
LTS: Ngày 22/8/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành Nghị quyết số 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, xác định rõ nhiệm vụ trọng tâm là chuyển đổi số toàn diện. Tiếp đó, ngày 15/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết 281/NQ-CP về Chương trình hành động triển khai Nghị quyết 71.
Trước những định hướng mang tính chiến lược này, ngành giáo dục TP.HCM đã thể hiện vai trò tiên phong: đưa AI vào lớp học, đổi mới thiết bị - phương pháp giảng dạy, bồi dưỡng năng lực số cho giáo viên và học sinh. Những mô hình thực tế đang triển khai tại các trường cho thấy nỗ lực cụ thể của thành phố trong việc hiện thực hóa Nghị quyết 71, tận dụng cơ hội công nghệ và chủ động đối mặt thách thức của kỷ nguyên AI.
Vượt ra khỏi mô hình truyền thống với bảng đen, tập sách, lớp học ngày nay được mở rộng trên nền tảng trực tuyến cùng nguồn tri thức được số hóa. Nhờ sự hỗ trợ của công nghệ, học sinh dễ dàng tiếp cận kho kiến thức đa dạng, tra cứu thông tin trong vài giây; còn giáo viên tiết kiệm đáng kể thời gian soạn giáo án để tập trung hơn cho đổi mới sáng tạo trong giảng dạy.
Với cô Nguyễn Trần Tiểu Ngọc, giáo viên Trường THPT Vĩnh Viễn (phường Tân Phú, TP.HCM), AI trở thành "trợ thủ" đắc lực, giúp cô xây dựng những tiết học sinh động hơn thông qua bài giảng trực quan, hình ảnh bắt mắt và nhiều hoạt động tương tác. Các nền tảng trực tuyến về ngôn ngữ cũng hỗ trợ cô trong việc rèn kỹ năng viết, kỹ năng nói cho học sinh.
"Đối với giáo viên trẻ như tôi, việc tìm dẫn chứng thực tế hay tư liệu mới gắn với đời sống học sinh là thách thức lớn. Từ khi có AI, công việc đó trở nên nhẹ nhàng hơn. Tôi có thể nhanh chóng cập nhật tài liệu, xác định trọng tâm từng bài, đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp học tập", cô Ngọc chia sẻ.
Theo cô Ngọc, hiệu quả lớp học tăng lên rõ rệt khi ứng dụng AI. Với môn Văn - vốn nặng chữ và nội dung trừu tượng - học sinh trở nên hứng thú hơn khi tiếp cận tác phẩm bằng nhiều hình thức mới, thay vì chỉ đọc - chép. Nhờ AI, bối cảnh, nhân vật hay hình ảnh trong tác phẩm trở nên trực quan, giúp học sinh dễ hình dung hơn và giảm cảm giác mơ hồ. Điều này góp phần thay đổi quan niệm "tiết văn là tiết ru ngủ", đưa môn học đến gần các em bằng trải nghiệm sinh động, thân thiện.
Sau khi tham gia những tiết Văn có ứng dụng AI, em Lê Bích Ngọc, học sinh lớp 11A5 Trường THPT Vĩnh Viễn, cho biết việc tiếp thu kiến thức trở nên khoa học và trực quan hơn.
"Tài liệu học tập đa dạng và hấp dẫn khiến em hứng thú hơn, có động lực tìm tòi và chủ động tiếp nhận kiến thức. Việc học không còn bó buộc trong khuôn khổ nhìn bảng rồi chép như trước", Bích Ngọc bày tỏ.
Thầy Cao Đức Khoa, Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Du, phường Sài Gòn, TP.HCM, nhận định: “AI đang góp phần hình thành một thế hệ học sinh số”.
Theo thầy Khoa, học sinh thế hệ số có khả năng tiếp nhận và xử lý thông tin nhanh, nhưng cũng dễ lệ thuộc vào công cụ. Khi thiếu định hướng đúng đắn, nhiều em hình thành thói quen dùng ứng dụng để tra cứu hoặc giải bài tập, thậm chí chép lại đoạn văn mẫu mà chưa qua suy nghĩ sáng tạo. Trong bối cảnh AI có thể gợi ý cách viết bài, chuẩn bị thuyết trình hay phân tích dữ liệu, ranh giới giữa "tự học" và "sao chép" trở nên mong manh.
"Đây là thách thức lớn cho cả học sinh lẫn giáo viên trong việc giữ gìn sự trung thực học thuật", thầy Khoa bày tỏ.
Nhiều giáo viên cho biết học sinh hôm nay chủ động hơn, tinh thông học liệu số, nhưng tương tác cảm xúc trong lớp lại giảm. Không ít em chọn "hỏi AI" thay vì nêu câu hỏi cho thầy cô để được phân tích, định hướng, khiến mối quan hệ thầy - trò trở nên xa cách hơn. Thực tế này nhắc rằng: dạy học bằng công nghệ phải song hành với dạy học bằng cảm xúc thật.
Bên cạnh đó, sự phụ thuộc vào thiết bị cũng dễ tạo ra gián đoạn. Em Lê Bích Ngọc, học sinh Trường THPT Vĩnh Viễn, cho biết những trở ngại thường gặp khi học qua nền tảng số là lỗi Internet hoặc trục trặc phần mềm học tập, khiến quá trình tiếp thu bị ngắt quãng và giảm tập trung.
Nhận thấy thách thức gia tăng, Trường THCS Nguyễn Du, phường Sài Gòn, TP.HCM, chủ động xây dựng bộ quy tắc ứng xử số, hướng dẫn học sinh sử dụng AI đúng mục đích: AI được phép "hỗ trợ học", nhưng không được phép "học thay". Bộ quy tắc cũng quy định rõ mức độ, phạm vi được dùng AI trong làm bài, chia sẻ tài liệu, thảo luận trên lớp và trong môi trường mạng.
Song song đó, nhà trường kết nối phụ huynh với doanh nghiệp công nghệ để tổ chức các buổi hướng nghiệp STEM, tạo cơ hội cho học sinh trải nghiệm mô hình học tập có ứng dụng AI. Trường THCS Nguyễn Du cũng triển khai sổ liên lạc điện tử, các chương trình đào tạo năng lực AI, hệ thống LMS tích hợp AI và các dự án nghiên cứu "AI trong đời sống". Nội dung "đạo đức công nghệ" được tích hợp vào môn kỹ năng sống và giáo dục công dân số, giúp học sinh hiểu rằng công nghệ chỉ là phương tiện; con người mới là chủ thể sáng tạo. Khi tư duy này hình thành, AI sẽ trở thành công cụ hữu ích phục vụ con người thay vì chi phối họ.
Tại Trường THCS Độc Lập, phường Đức Nhuận, TP.HCM, ban giám hiệu định hướng giáo viên tham gia tập huấn về sử dụng AI an toàn - hiệu quả - có đạo đức. Nhà trường hợp tác với các trường đại học mạnh về công nghệ thông tin như RMIT, FPT… để xây dựng các chuyên đề "AI đồng hành cùng giáo viên - phụ huynh - học sinh".
Cô Nguyễn Thanh Liên Hương, Hiệu trưởng Trường THCS Độc Lập, nhấn mạnh: "Nhà trường xem AI là công cụ hỗ trợ, không phải thay thế giáo viên. Dù giáo viên được học các khóa thiết kế bài giảng e-learning hay tạo trò chơi học tập trực tuyến, chúng tôi luôn nhắc phải kiểm chứng thông tin, tuyệt đối không phụ thuộc vào AI".
Theo cô Hương, giáo viên luôn theo sát để hướng dẫn học sinh không lệ thuộc vào công nghệ, biết so sánh - phản biện - kiểm chứng thông tin do AI cung cấp. Khi được định hướng đúng, AI không làm thui chột tư duy độc lập mà ngược lại, giúp học sinh rèn kỹ năng tự học, tự đánh giá - những năng lực thiết yếu cho tương lai.
Từ góc nhìn thực tế triển khai, thầy Cao Đức Khoa cho rằng để các trường phổ thông thực sự "sẵn sàng cho kỷ nguyên AI" phải có sự đồng bộ từ ba trụ cột. Trước hết, ngành giáo dục cần sớm thống nhất hướng dẫn sử dụng AI trong dạy và học, giúp nhà trường tự tin đổi mới, tránh lúng túng hoặc rủi ro pháp lý khi đưa công nghệ vào giảng dạy.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp công nghệ phải tiếp tục đóng vai trò đối tác chiến lược, cung cấp các công cụ và giải pháp thiết thực, phù hợp với điều kiện và nhu cầu của từng trường học. Phụ huynh và xã hội cũng là trụ cột quan trọng, cần hiểu đúng về AI để đồng hành giáo dục đạo đức công nghệ cho học sinh, hỗ trợ nhà trường xây dựng môi trường giáo dục toàn diện.
Trong bối cảnh công nghệ phát triển vượt bậc, điều then chốt là kiến tạo một môi trường học tập nhân văn, an toàn và sáng tạo, nơi giáo viên và học sinh biết cách sử dụng công nghệ để tạo ra giá trị mới cho xã hội. Thích ứng với kỷ nguyên AI không chỉ là trang bị kỹ năng số, tư duy phản biện mà còn là hoàn thiện hành lang pháp lý phù hợp. Chỉ khi ba trụ cột được kết nối đồng bộ, AI mới thực sự trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực, tạo đột phá cho chất lượng dạy và học, thay vì trở thành thách thức mới đối với ngành giáo dục.
TS. Nguyễn Văn Hiếu, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM cho biết, một trong những dấu ấn nổi bật của ngành là tiến trình chuyển đổi số. Thành phố đã ưu tiên đầu tư cho mô hình "trường học số", với mục tiêu đạt 100 trường trong năm 2025. Nhờ sự nỗ lực của các cơ sở giáo dục, mục tiêu này đã được hoàn thành sớm, với 100 trường được công nhận đúng vào dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
"Kết quả này thể hiện quyết tâm chung của toàn ngành, từ các thầy cô đến từng cấp học, hướng đến mục tiêu đưa giáo dục TP.HCM trở thành lực lượng tiên phong, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố", ông Hiếu chia sẻ.
.jpg)
Tăng cường tương tác giữa học sinh, nhà trường và gia đình
Năm học 2025-2026, ngành Giáo dục và Đào tạo TP.HCM triển khai hệ thống ứng dụng tương tác EDUi cho tất cả các cơ sở giáo dục. Đây là bước đi quan trọng nhằm đồng bộ hóa nền tảng quản lý, tăng hiệu quả dạy - học và phù hợp với định hướng chuyển đổi số của thành phố.
Ứng dụng EDUi được triển khai trong 3 giai đoạn ngay trong năm học 2025-2026 trên nền tảng di động (iOS và Android):
* Giai đoạn 1: Tập huấn triển khai cho các cơ sở giáo dục.
* Giai đoạn 2: Công bố và bàn giao hệ thống EDUi.
* Giai đoạn 3: Hoàn thiện các yêu cầu thực tế, dự kiến trong tháng 9-10/2025.
Theo Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM, EDUi không chỉ mang lại tiện ích cho từng trường mà còn góp phần xây dựng hạ tầng dữ liệu giáo dục tập trung, kết nối liên thông với các lĩnh vực khác - nền tảng quan trọng để giáo dục thành phố tiên phong trong chuyển đổi số và hướng tới đô thị thông minh.
EDUi được thiết kế như nền tảng dùng chung toàn ngành, thống nhất dữ liệu và quy trình vận hành. Nhà trường giảm bớt thủ tục hành chính; giáo viên thuận tiện trong quản lý lớp học; học sinh được hỗ trợ tiếp cận học liệu số, học trực tuyến, nộp bài và cập nhật thông tin học tập. Hệ thống cũng mở rộng tương tác giữa nhà trường - gia đình - xã hội.
Các chức năng chính của EDUi gồm: Cung cấp miễn phí thông tin, tin tức, sự kiện của ngành; Tổ chức khảo sát công khai với phụ huynh và học sinh; Tra cứu kết quả học tập qua tài khoản định danh; Theo dõi bảng tin lớp học; Gửi yêu cầu nghỉ học; Xem thời khóa biểu và ký sổ đầu bài số.