Dấu ấn trăm năm của Chợ Tân Định giữa dòng chảy hiện đại

Chợ Tân Định (Marché de Tan Dinh) vừa được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố, đúng với giá trị vốn có của nó: Một kiệt tác kiến trúc Đông Dương còn sót lại giữa lòng phố thị.

Ông Lê Quang Thiện, Trưởng ban Quản lý chợ Tân Định, cho biết: “Chợ Tân Định không chỉ là nơi giao thương sôi động mà còn là không gian lưu giữ các giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc đặc trưng. Việc được công nhận di tích khẳng định những giá trị độc đáo chợ đã và đang gìn giữ”.

Dấu ấn lịch sử của "Chợ nhà giàu"

Nếu Chợ Bến Thành là biểu tượng của Sài Gòn ở khu vực trung tâm Quận 1 hướng về phía sông, thì Chợ Tân Định được xem là "người anh em" trấn giữ cửa ngõ phía Bắc của thành phố.

Các tài liệu ghi nhận của Bộ Thuộc địa Pháp, chợ Tân Định chỉ là một điểm tụ họp mua bán nhỏ lẻ của người dân từ những năm 1860, được gọi là chợ Phú Hòa. Đến năm 1926, nhận thấy nhu cầu giao thương ngày càng lớn, Hội đồng thành phố Sài Gòn (thời Pháp thuộc) đã quyết định chi ngân sách để xây dựng lại chợ kiên cố. Công trình được khánh thành vào năm 1927, trở thành một trong những ngôi chợ có lịch sử lâu đời nhất tại vùng đất này.

Trong ký ức của những người Sài Gòn xưa, Tân Định từng được mệnh danh là "Chợ nhà giàu". Sở dĩ có cái tên này là bởi vì trước đây, giá cả hàng hóa tại chợ thường nhỉnh hơn các nơi khác đôi chút, nhưng bù lại chất lượng luôn ở mức thượng hạng. Đây là nơi các bà, các cô thuộc tầng lớp trung lưu và thượng lưu Sài Gòn thường xuyên lui tới để tìm mua những xấp vải lụa ngoại nhập, những món trang sức tinh xảo hay thực phẩm tươi ngon nhất.

Gần 100 năm trôi qua, dù trải qua bao thăng trầm và biến động của thời cuộc, Tân Định vẫn giữ được vị thế của mình, là nơi mua bán, lưu giữ nếp sống, nếp nghĩ của người dân Sài Gòn hào sảng.

Kiến trúc Đông Dương: Sự giao thoa tinh tế

Giá trị cốt lõi khiến Chợ Tân Định được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố nằm ở chính thiết kế độc đáo của nó. Ngôi chợ là một ví dụ điển hình cho phong cách kiến trúc nghệ thuật kết hợp với những yếu tố bản địa, tạo nên vẻ đẹp vừa cổ điển, vừa hiện đại, thích nghi hoàn hảo với khí hậu nhiệt đới.

Điểm nhấn ấn tượng nhất của chợ Tân Định chính là mặt tiền với ba tháp tọa lạc ngay cổng chính. Tháp giữa cao nhất, nổi bật với chiếc chuông đồng hồ cổ kính (dù hiện nay đồng hồ không còn hoạt động như xưa nhưng vẫn là linh hồn của kiến trúc). Hai tháp bên thấp hơn tạo thế cân đối, vững chãi. Toàn bộ mặt tiền được sơn màu vàng nhạt, mang lại vẻ cổ kính và ấm áp.

Mái ngói của cổng chính được lợp theo kiểu vảy cá, dốc xuống, vừa giúp thoát nước mưa nhanh chóng trong những cơn mưa rào bất chợt của Sài Gòn, vừa tạo nét mềm mại cho khối bê tông cốt thép. Những họa tiết đắp nổi trên cột trụ, mái vòm mang đậm tính nghệ thuật trang trí những năm đầu thế kỷ 20, đơn giản nhưng tinh tế.

Bước vào bên trong được thiết kế theo kiểu nhà vòm rộng rãi, mái cao, luôn thông thoáng nhờ khả năng lấy sáng và thông gió tự nhiên. Hệ cột, dầm, kèo bằng bê tông cốt thép được thi công tỉ mỉ, phản ánh trình độ xây dựng của giai đoạn đầu thế kỷ 20.

Nhờ thiết kế này, dù không cần hệ thống điều hòa hiện đại, không gian bên trong chợ vẫn tương đối thoáng đãng, tận dụng tối đa ánh sáng tự nhiên ban ngày, giảm thiểu sự ngột ngạt thường thấy ở các khu chợ truyền thống.

"Thiên đường" vải vóc và ẩm thực nức tiếng

Nhắc đến Chợ Tân Định mà bỏ qua hai "đặc sản" là vải vóc và ẩm thực thì quả là một thiếu sót lớn. Chính hai yếu tố này đã thổi hồn vào di tích kiến trúc, biến nó thành một thực thể sống động.

Từ lâu, Tân Định đã soán ngôi nhiều khu chợ khác để trở thành vựa vải lớn và uy tín bậc nhất Sài Gòn. Bước vào khu vực bán vải, du khách như lạc vào một mê cung sắc màu. Từ lụa tơ tằm, voan, ren cao cấp cho đến vải thun, cotton bình dân, tất cả đều được bày biện bắt mắt.

Tiểu thương ở đây nổi tiếng với con mắt thẩm mỹ tinh tường. Họ bán vải và còn tư vấn cho khách hàng về xu hướng thời trang, cách phối màu sao cho hợp mốt. Chính sự chuyên nghiệp và đa dạng này đã thu hút từ người dân địa phương đến du khách quốc tế và các nhà thiết kế thời trang đến săn tìm chất liệu.

Nếu ban ngày chợ rực rỡ sắc màu của vải, thì chiều tối là lúc hương thơm của thức ăn lên ngôi. Ẩm thực chợ Tân Định là sự tổng hòa của văn hóa Hoa - Việt và cả những món ăn mang hơi hướng Tây phương đã được Việt hóa.

Người sành ăn Sài Gòn chắc chắn không thể không biết đến món cháo ếch, cơm tấm đêm hay gỏi cuốn nức tiếng ở khu vực quanh chợ. Đặc biệt, khu ẩm thực bên hông chợ với những hàng chè, súp cua, hay món xôi gà... đã trở thành huyền thoại.

Một nét đặc trưng khác là sự sạch sẽ và trật tự. Dù là quán ăn lề đường hay sạp hàng trong lồng chợ, người bán ở Tân Định luôn giữ gìn vệ sinh, cách phục vụ xởi lởi, vui vẻ đúng chất người Nam Bộ.

Bảo tồn và phát triển

Việc UBND TP.HCM công nhận Chợ Tân Định là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố là một tin vui, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức trong công tác bảo tồn.

Khác với một ngôi đình hay một tượng đài, chợ là một "di tích sống". Hàng ngày, hàng nghìn con người vẫn ra vào, mua bán, sinh hoạt. Hơi người, khói bụi, sự va chạm vật lý là những tác nhân không thể tránh khỏi. Làm thế nào để vừa giữ gìn được nguyên trạng kiến trúc cổ kính, vừa đảm bảo công năng của một ngôi chợ hiện đại, đáp ứng nhu cầu phòng cháy chữa cháy và vệ sinh an toàn thực phẩm là bài toán khó.

Việc công nhận di tích sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để thành phố có kế hoạch trùng tu bài bản. Những hạng mục đã xuống cấp theo thời gian cần được gia cố, lớp sơn cần được phục hồi đúng với màu sắc nguyên bản hoặc phù hợp với cảnh quan (như sự tương đồng với Nhà thờ Tân Định màu hồng rực rỡ ngay bên cạnh).

Hơn nữa, việc này còn mở ra cơ hội phát triển du lịch. Chợ Tân Định hoàn toàn có thể trở thành một điểm đến "must-visit" (phải đến) trên bản đồ du lịch TP.HCM, kết nối với Nhà thờ Tân Định và Công viên Lê Văn Tám tạo thành một quần thể tham quan hấp dẫn.

Trong thời gian tới, chợ Tân Định sẽ được bảo tồn theo hướng khoa học, ưu tiên giữ gìn tối đa các chi tiết kiến trúc gốc như mặt tiền, mái vòm và kết cấu chính. Ban Quản lý cũng định hướng nâng cấp hình ảnh chợ, phù hợp danh hiệu di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố, đồng thời tạo sự thuận tiện cho mua sắm và thu hút du khách, hướng đến chuẩn mực phù hợp với danh hiệu di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố.

Ngọc Anh