Hành trình khám phá "Lối vào của nắng" của nhà thơ Trần Lê Khánh

Từ năm 2016, nhà thơ Trần Lê Khánh đã ra mắt bạn đọc nhiều tập thơ như “Lục bát múa”, “Dòng sông không vội”, “Ngày như chiếc lá”, “Lục bát múa trọn bộ”, “Giọt nắng tràn ly”, “Xứ”, “Ngàn bài thơ khác”, “Đồng”, “The Begining of Water” tại Nhà Xuất bản White Pine Press, Mỹ… Và ông sắp ra mắt tập thơ “The Sum of Now” tại Mỹ.

Ông đã được nhận các giải thưởng văn học lớn gồm: Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 2022 và 2025, Giải Văn học dịch Cliff Becker - Mỹ, Giải Xuất Sắc thơ - Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam 2021…

Mỗi bài thơ được ví như “một cú chạm nhẹ vào ý thức người đọc”

Bày tỏ về tập thơ mới “Lối vào của nắng” của nhà thơ Trần Lê Khánh, họa sĩ Đào Hải Phong chia sẻ: “Tôi không vẽ ở xưởng vẽ nơi tôi đã làm việc nhiều năm! Thời gian này tôi đang sống bên bờ biển, có thể biển đã cho tôi chút năng lượng tích cực nên tôi thấy thú vị và hứng khởi để thực hiện phần vẽ phụ bản cho “Lối vào của nắng”.

Ở cuốn này tôi thấy vừa siêu thực vừa hiện thực, con người thì nhỏ bé hữu hạn, thiên nhiên vô cùng sinh động bao dung và vô thủy vô chung còn đẹp theo lòng người!

“Lối vào của nắng” cho tôi vứt đi cái nhàm chán bủa vây mỗi ngày, giúp tôi thấy lại sự thanh khiết ở nơi hỗn độn. Trần Lê Khánh với tôi chắc có cùng một điểm chung là vô cùng biết ơn Nghệ thuật đã giúp chúng tôi hoàn thiện chính mình!”.

Thơ Trần Lê Khánh có một số đặc điểm nổi bật khiến người đọc có thể nhận ra chất thơ riêng. Mỗi bài thơ của Trần Lê Khánh được ví như “một cú chạm nhẹ vào ý thức người đọc”, vừa đem đến một suy tư sâu sắc vừa tạo nên một cảm xúc thẩm mĩ mới mẻ. Với lối thơ tối giản, ngắn gọn, cách chọn từ chắt lọc, mỗi bài thơ ít bày tỏ cảm xúc, mà ẩn sâu trong đó là sự lắng đọng của lí trí, "như viên sỏi ném xuống mặt hồ phẳng lặng" (Lê Thiếu Nhơn), tạo nên dư âm.

Sự tinh gọn, lí trí tỏ ra rất hợp với Trần Lê Khánh khi trong thơ ông mang đậm chất Thiền. Đó được coi là những “khoảnh khắc tỉnh thức” để tác giả cùng người đọc tĩnh tâm, nhẹ nhàng cảm nhận về chính mình và vũ trụ. Với niềm say mê đặc biệt dành cho thơ lục bát, Trần Lê Khánh đã sáng tác rất nhiều tác phẩm theo thể thơ truyền thống này. Trong khuôn khổ cặp lục bát truyền thống, ông viết những câu thơ vừa gọn ghẽ vừa duyên dáng, thể hiện nhiều cung bậc lí trí cảm xúc, biến hoá như những cử động múa. Sự kết hợp yếu tố Thiền và lục bát trong thơ Trần Lê Khánh đã tạo nên kiểu thơ lục bát Thiền độc đáo.

Những nét đặc trưng thơ Trần Lê Khánh dường như thể hiện đầy đủ trong tập thơ “Lối vào của nắng”. Tập thơ mang đến cho người đọc hình dung về một gương mặt thơ lạ trên chiếu thơ hiện nay. Với 85 bài thơ, chia thành 4 chương tạo thành một “lối vào” khám phá thơ Trần Lê Khánh.

Trên “Lối vào của nắng”, ở những bước chân đầu tiên, độc giả bắt gặp thơ ngắn của Trần Lê Khánh. Ông viết những câu thơ tối giản, ngắn gọn, chắt lọc nhưng mỗi chữ đều có sức nặng được tạo nên từ sự lắng đọng của lí trí “như viên sỏi ném xuống mặt hồ phẳng lặng” (Lê Thiếu Nhơn), tạo nên dư âm trong lòng độc giả. Nhờ đó, bài thơ vừa đem đến một suy tư sâu sắc vừa tạo nên một cảm xúc thẩm mỹ mới mẻ.

Làm thơ ngắn, Trần Lê Khánh có cách thể hiện bài thơ một cách ấn tượng. Về hình thức, việc không viết hoa, hạn chế dấu câu dường như tạo cho bài thơ một biên độ liên tưởng rộng rãi, không giới hạn. Về cấu trúc thơ có sự độc đáo thú vị. Thoạt đầu, tưởng như tiêu đề và nội dung không “ăn nhập” gì với nhau nhưng càng đọc càng thấy chúng thật sự chặt chẽ và hoà quyện. Tiêu đề như là giới thiệu ý tưởng, kéo người đọc vào một câu hỏi, một nghi vấn. Các câu thơ dường như là cắt nghĩa. Câu thơ cuối bao giờ cũng là một điểm nhấn ấn tượng khiến người đọc phải “ồ” lên khe khẽ bởi đã “vỡ” ra, thấy được vẻ đẹp của bài thơ, thấy được mối liên hệ, chất triết lý mà tác giả ký thác.

“chưa có con chim én nào

bay nhanh hơn mùa xuân

chiều nay chúng không về tổ”

(Con đường tối thượng)

Đọc thơ ngắn của Trần Lê Khánh, có những bài thơ thật đẹp, như những bức tranh:

“mây

nhè nhẹ thở

trong một

giọt sương”

(Thênh thang cõi người)

Người đọc dạo chơi trên ngõ thứ hai với 16 bài thơ lục bát, được đặt tên theo thứ tự, từ “Câu chuyện 1” đến “Câu chuyện 16”. Mỗi bài thơ gồm 8 câu, tách thành từng cặp, như những câu chuyện nhỏ mà tác giả muốn mang đến cho người đọc cảm nhận.

Như tên gọi những bài thơ, câu chuyện mà tác giả mang đến là câu chuyện nhân sinh. Đó là tình mẫu tử giản dị mà bao la trong “Câu chuyện 2”:

“mẹ vòng tay ôm đứa con

yêu thương nào phải sáng tròn như trăng”

…

“mẹ cười với chiếc bóng tôi

sinh ra cùng lúc với trời mùa thu”

Cũng có lúc, đó là nỗi ám ảnh về thời gian:

“vũ trụ là một làn mi

mỗi lần chớp mắt mất đi một ngày”

(Câu chuyện 5)

Trong dòng tự sự miên man về cuộc đời, thơ Trần Lê Khánh tìm đến Thiền như một khoảng tĩnh vô giá:

“rõ ràng trong cõi trầm luân

mây đổ bóng xuống ba lần mới thôi”

…

“người mới vừa chớm mắt nhau

chim líu lo hót quên chào hỏi thêm”

(Câu chuyện 12)

Hình ảnh minh họa phù hợp với tinh thần tập thơ

Đằng sau những câu chuyện, người đọc như thấy được một con người vừa đầy đặn cảm xúc, vừa triết lý chiêm nghiệm. Phải chăng, bởi con người ấy như chính tác giả nói rằng đã “qua bao nhiêu kiếp phong ba”.

Lối rẽ thứ ba, Chương 3, “Ngày như chiếc lá” gồm 24 bài thơ, viết theo thể thơ tự do, mang âm sắc tự sự dài hơi. Có thể nói những bài thơ dài hơi này chứa đựng tầng sâu triết lý và suy tưởng, tư tưởng Thiền và mỹ học phương Đông. Mỗi bài thơ có cấu trúc mở, sử dụng nhiều hình ảnh thiên nhiên, tuy không chú trọng vần điệu nhưng vẫn có nhịp điệu riêng tạo nên sự ngân vang trong tâm trí người đọc.

Những bài thơ này có cấu trúc lạ, mỗi bài có nhiều khổ nhưng ở mỗi khổ lại có một cấu trúc mang hơi hướng của những bài thơ ngắn, đó là sự tỏa sáng cả về mỹ cảm lẫn triết lý ở câu cuối.

Bài thơ “Ngày như chiếc lá” có thể là sự vận động của thời gian, trên cây lá, trên sắc màu nhưng cũng có thể là sự chiêm nghiệm của con người về cuộc đời, vũ trụ. Và dù là gì thì ở cuối mỗi khổ thơ đều là những hình ảnh đẹp, lắng đọng: “một sáng trong lành”, “chất đầy đêm trăng”, “tháng năm sâu chớp mắt một ngày”, “một bóng trăng thanh”.

Bên cạnh sự hiện diện của câu chữ, tập thơ “Lối vào của nắng” còn có một số hình ảnh minh họa phù hợp với tinh thần tập thơ như nét tinh tế, sự tối giản, chất thiền định…

Họa sĩ Đào Hải Phong - người vẽ minh họa cho tập thơ - đã nói rằng, ông có sự đồng cảm nghệ thuật với nhà thơ Trần Lê Khánh: “Tôi thấy vừa siêu thực vừa hiện thực, con người thì nhỏ bé hữu hạn thiên nhiên vô cùng sinh động bao dung và vô thủy vô chung còn đẹp theo lòng người!”.

Thơ Trần Lê Khánh không thể đọc nhanh, đọc một mạch cả tập thơ mà phải đọc từ tốn, chậm rãi, ngày qua ngày, kiểu như để thưởng thức được vị ngon của trà hay cà phê thì người ta phải nhấp từng ngụm nhỏ. Mỗi bài thơ của Trần Lê Khánh cứ như có một lớp sương mờ ảo che đi suy nghĩ, triết lí thật sự của nhà thơ về nhân sinh làm cho người đọc cảm thấy như nắm bắt được cái gì đó, rồi lại không có gì, khiến người ta phải ngẫm, phải ngấm thật lâu, đến khi ngộ được thơ thì vỡ oà "À, thì ra ý thơ là thế".

Sang Chương 4, “Dấu chân của nắng”, là những nhịp thơ độc đáo của lục bát, đây cũng là chắt lọc tinh túy nổi bật của sáng tạo trong thơ Trần Lê Khánh:

“ánh bình minh ánh bình minh

vài hạt khúc xạ linh tinh thành chiều”

“em kiếm được chút từ bi

nhưng không hỉ xả cũng vì thương anh”

“hỡi người trốn ở địa đàng

mùa thu đừng thả mơ màng xuống đây”

Tập thơ “Lối vào của nắng” mở ra cho người đọc một lối vào vườn thơ độc đáo, có sự kết hợp của tư duy thơ mới mẻ, giọng thơ độc đáo cùng những yếu tố của thơ truyền thống.

Quỳnh Trang