GS.TS Huỳnh Văn Sơn: “Trang bị năng lực số cho học sinh tiểu học là yêu cầu cấp thiết”
Chia sẻ với Tạp chí Khoa học phổ thông, GS.TS Huỳnh Văn Sơn – Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TP.HCM nhấn mạnh: phát triển năng lực số cho học sinh tiểu học chính là nền tảng để hình thành công dân số toàn diện trong tương lai.
Trong bối cảnh giáo dục đang đổi thay mạnh mẽ dưới tác động của chuyển đổi số, việc trang bị năng lực số cho học sinh tiểu học không còn là lựa chọn, mà trở thành yêu cầu cấp thiết.
Năng lực số – hành trang không thể thiếu của học sinh thế kỷ 21
Theo GS Huỳnh Văn Sơn, học sinh tiểu học đang ở giai đoạn đầu tiên của hành trình học tập và hình thành nhân cách. Nếu được trang bị năng lực số đúng cách, các em không chỉ biết sử dụng thiết bị, mà còn phát triển tư duy logic, năng lực giải quyết vấn đề, khả năng giao tiếp hiệu quả và an toàn trên không gian trực tuyến.
Ông cho biết: “Học sinh ngày nay tiếp cận công nghệ rất sớm. Nếu thiếu nền tảng năng lực số vững vàng, các em dễ lệch hướng trong tiếp nhận thông tin, lệ thuộc vào thiết bị và hình thành thói quen không lành mạnh. Giáo dục phải đi đúng và có đón đầu, giúp các em có kỹ năng sống số, thói quen số, và cách sử dụng thiết bị an toàn, hiệu quả”.
Theo GS Sơn, thực trạng năng lực số của học sinh tiểu học hiện nay khá “phân mảnh”. Ở các đô thị lớn, nhiều em có điều kiện tiếp cận công nghệ tốt hơn, biết tìm kiếm thông tin, có tư duy linh hoạt và bước đầu biết khai thác thiết bị số. Tuy nhiên, trình độ sử dụng chủ yếu vẫn mang tính tự phát, thiếu định hướng.
“Không ít học sinh chưa ý thức về an toàn số, dễ tin vào thông tin sai lệch hoặc bị phân tán vì quá tin vào thiết bị. Một nhóm khác lại bộc lộ dấu hiệu lệ thuộc” - GS Sơn nhìn nhận.
Trong khi đó, ở nhiều địa bàn khó khăn, học sinh còn thiếu thiết bị, thiếu hướng dẫn, kỹ năng số ở mức sơ khai và mang tính tiếp nhận thụ động. Không ít em “loay hoay” trước những thao tác cơ bản như tìm kiếm thông tin, quản lý tài khoản hay bảo vệ dữ liệu cá nhân.
“Năng lực số nhìn chung mới dừng ở mức nhận biết, chưa đạt đến tích hợp và vận dụng. Nhiều em chưa thể làm chủ ngay cả thiết bị đơn giản và thông dụng” — GS Sơn đánh giá.
Theo GS Sơn, để phát triển năng lực số cho học sinh tiểu học, nhà trường, gia đình và giáo viên là ba yếu tố quyết định. Cụ thể, nhà trường phải đổi mới mạnh mẽ. Ông cho rằng điều đầu tiên cần làm là tích hợp nội dung giáo dục năng lực số vào các môn học hiện hành như Tiếng Việt, Khoa học, Tin học…
Các kỹ năng số hoàn toàn có thể được rèn luyện qua những hoạt động quen thuộc: Làm việc nhóm trên Google Docs, Tìm kiếm và chọn lọc thông tin, Kỹ năng bảo vệ dữ liệu cá nhân, Nhận diện rủi ro trong môi trường trực tuyến. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh: “Đây chỉ là phần bề mặt. Giáo dục cần một ma trận năng lực số rõ ràng cho học sinh tiểu học, để từ đó bồi dưỡng chuyên sâu có hệ thống”.
Còn gia đình là người đồng hành quan trọng nhất với học sinh. Trong đó, phụ huynh giữ vai trò then chốt trong việc tạo thói quen sử dụng thiết bị lành mạnh cho trẻ. GS Sơn khuyến nghị cha mẹ nên “cùng học – cùng ứng dụng – cùng điều chỉnh” với con.
Cha mẹ cần: Giúp con sử dụng thiết bị có điều độ, Nhận diện nguy cơ lệ thuộc, Hiểu tác động tâm lý khi trẻ tiếp xúc quá nhiều với môi trường số, Dành thời gian trò chuyện để điều chỉnh hành vi.
Ông khuyến cáo: “Không thể phó mặc trẻ cho công nghệ. Trẻ cần người lớn đồng hành trong từng bước đầu tiên của thế giới số”.
Yều tốt thứ ba, ông cho rằng giáo viên là nhân tố trung tâm. Bởi, muốn học sinh có năng lực số, trước hết giáo viên phải có năng lực số. Điều này thể hiện qua: Cách thiết kế bài giảng, Việc giao nhiệm vụ học tập trên nền tảng số, Các phương pháp đánh giá dựa trên trải nghiệm, Cách giáo viên định hướng tư duy và xử lý thông tin. Giáo viên cũng cần giúp học sinh nhận diện rủi ro, phân tích thông tin, ứng phó khi gặp tình huống tiêu cực. “Giáo viên có tư duy số sẽ tạo nên học sinh có tư duy đổi mới và phản biện” – GS Sơn chia sẻ.
Sử dụng công nghệ không đồng nghĩa với lệ thuộc
Nhiều ý kiến lo ngại việc phát triển năng lực số khiến trẻ phụ thuộc thiết bị, giảm tương tác thật. GS Huỳnh Văn Sơn thừa nhận đây là nguy cơ, nhưng không phải lý do để né tránh - “Nếu sợ, ta sẽ bỏ lỡ cơ hội dạy trẻ cách ứng xử an toàn trong thế giới số. Với học sinh tiểu học, điều quan trọng là tích hợp trò chơi, tình huống, trải nghiệm có định hướng – chứ không phải cấm đoán”.
“Giáo dục năng lực số là nhiệm vụ dài hơi. Nhưng nếu nhà trường – gia đình – giáo viên phối hợp nhịp nhàng, chúng ta hoàn toàn có thể chuẩn bị cho thế hệ trẻ một tương lai số vững vàng và chủ động”
GS.TS Huỳnh Văn Sơn.
Theo ông, giáo dục năng lực số phải đặt trong dòng chảy tâm lý, nhận thức, đạo đức và văn hóa ứng xử. Trẻ chỉ trở thành công dân số tốt khi được hướng dẫn đúng cách.
Từ kết quả nghiên cứu của nhóm chuyên gia, GS Huỳnh Văn Sơn cho biết tài liệu về năng lực số dành cho học sinh tiểu học phải đáp ứng bốn tiêu chí:
- Tính sư phạm phù hợp lứa tuổi: Nội dung đơn giản – dễ hiểu – trực quan; Có nhiều hình ảnh, ví dụ gần gũi; Nhấn mạnh việc hình thành thói quen, thái độ, kỹ năng.
- Tính ứng dụng – tương tác cao: Bám sát tình huống thực tiễn như tin giả, quản lý thời gian dùng thiết bị, xử lý khi bị làm phiền; Có hoạt động trò chơi, kể chuyện số, video, câu hỏi mở để học sinh chủ động tham gia;
- Giáo dục đạo đức số: Dạy trẻ văn minh, trách nhiệm khi tương tác trên mạng; Hướng dẫn cách chia sẻ thông tin đúng mực, tôn trọng quyền riêng tư, tránh bình luận tiêu cực.
- Sự liên kết giữa nhà trường và phụ huynh: Tài liệu phải có hướng dẫn cho giáo viên cách dạy – cách đánh giá; Đồng thời đưa ra gợi ý để phụ huynh hỗ trợ con tại nhà, tạo hệ sinh thái giáo dục năng lực số thống nhất.
Theo GS.TS Huỳnh Văn Sơn, phát triển năng lực số cho học sinh tiểu học không chỉ nhằm giúp trẻ biết sử dụng công nghệ, mà quan trọng hơn là rèn cho trẻ tư duy an toàn, nhân văn và khả năng thích ứng. Đây là hành trang căn bản để mỗi học sinh trưởng thành, trở thành công dân số có trách nhiệm trong tương lai.