"TP.HCM cụ thể hóa Nghị quyết 57: Đột phá thể chế - Kết nối 3 Nhà - Khơi nguồn sáng tạo":Bài 3 - Mô hình "3 Nhà" nền móng cho khát vọng Thành phố sáng tạo toàn cầu

Theo tinh thần Nghị quyết 57, và kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị sơ kết tình hình triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW trong quý III/2025 và giải pháp trọng tâm cuối năm 2025 các bộ, ngành, địa phương phải tháo gỡ điểm nghẽn thể chế, kiến tạo hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, khơi thông mạnh mẽ nguồn lực xã hội, đưa mô hình hợp tác “3 Nhà” đi vào thực chất, hiệu quả.

ĐHQG TP.HCM là 1 trong 4 trường đại học được lựa chọn để đầu tư trọng điểm làm hình mẫu cho hệ thống giáo dục đại học thúc đẩy mô hình hợp tác “3 Nhà” và Hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. Đồng thời cũng là 1 trong các trường được nhận chỉ đạo mở các vườn ươm công nghệ và quỹ đầu tư spin-off (spin-off fund). Thời gian qua ĐHQG TP.HCM, UBND TP.HCM và các doanh nghiệp đã cùng đồng hành triển khai nhiều dự án để cụ thể hóa Nghị quyết 57.

Trên tinh thần ấy, trong cuộc trao đổi với Tạp chí Khoa học phổ thông, PGS.TS Lâm Quang Vinh - Trưởng Ban Khoa học công nghệ, ĐHQG TP.HCM - đã chia sẻ một số hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo của trường; các vấn đề về cơ chế, thể chế để Thành phố vươn mình trở thành siêu đô thị sáng tạo của khu vực và thế giới.

Khát vọng Trung tâm đổi mới sáng tạo của Quốc gia

Phóng viên: Xin ông cho biết, trong bối cảnh hiện nay, để TP.HCM vươn lên trở thành trung tâm khoa học, công nghệ của khu vực và vươn tầm quốc tế thì Thành phố cần những đột phá gì?

PGS.TS Lâm Quang Vinh: Để TP.HCM thật sự trở thành trung tâm khoa học - công nghệ của khu vực, theo tôi cần ba đột phá lớn.

Thứ nhất, về thể chế, cần hành lang pháp lý thông thoáng, cho phép thử nghiệm cơ chế sandbox, triển khai nhanh các chính sách đặc thù theo Nghị quyết 98.

Thứ hai, về nguồn lực, phải tập trung đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, năng lượng sạch, công nghệ sinh học, vật liệu mới, đồng thời huy động mạnh mẽ nguồn lực xã hội và quỹ đầu tư mạo hiểm.

Thứ ba, về cách làm, phải dựa vào mô hình liên kết “3 Nhà”, giữa Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp; đồng thời kết nối TP.HCM với các trung tâm Khoa học - Công nghệ lớn trong khu vực và thế giới.

Phóng viên: Một trong những thách thức lớn hiện nay là làm sao để các kết quả nghiên cứu khoa học, công nghệ cao không chỉ nằm trên giấy mà được ứng dụng vào thực tiễn, phục vụ đời sống người dân và doanh nghiệp. Ông đánh giá TP.HCM đã giải quyết bài toán này ra sao, và cần phải làm gì để giải bài toán đó?

PGS.TS Lâm Quang Vinh: Đúng là một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao đưa kết quả nghiên cứu ra khỏi phòng thí nghiệm để phục vụ đời sống và doanh nghiệp.

TP.HCM đã có nhiều bước đi tích cực: phát triển các chương trình ươm tạo - tăng tốc khởi nghiệp, hình thành spin-off từ trường đại học, kết nối các nhóm nghiên cứu với doanh nghiệp và địa phương. Nhờ vậy, nhiều sản phẩm công nghệ, từ AI, sinh học đến vật liệu xanh, đã có cơ hội thương mại hóa thay vì chỉ dừng lại ở công bố học thuật.

Tuy nhiên, để đi xa hơn, mong muốn trong thời gian tới ĐHQG TP.HCM đồng hành cùng TP.HCM hình thành Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia đặt tại Khu độ thị ĐHQG TP.HCM Phường Đông Hòa, TP.HCM có tổng diện tích đất 46.500 m2 sàn.

Trung tâm sẽ là hạt nhân kết nối với trung tâm đổi mới sáng tạo của các đơn vị trong ĐHQG TP.HCM, của Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh vùng Đông Nam Bộ, vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, với các trung tâm đổi mới sáng tạo của khu vực và thế giới bao gồm Singapore, Hàn Quốc, Hoa Kỳ…; Việc kết nối vào các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp của TP.HCM hay còn gọi là Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc Gia tại TP.HCM và vùng Đông Nam Bộ nhằm:

Thứ nhất, chia sẻ nguồn lực, bao gồm cả con người (người học, các chuyên gia và các nhóm nghiên cứu mạnh làm chủ công nghệ sản phẩm chiến lược của ĐHQG TP.HCM) và hạ tầng trang thiết bị dùng chung (Phòng thí nghiệm Công nghệ sinh học, Phòng thí nghiệm Vi mạch bán dẫn, Trung tâm Dữ liệu lớn) được đầu tư đồng bộ hiện đại có khả năng thu hút tập đoàn doanh nghiệp lớn cũng như các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nhân lực chất lượng cao.

Thứ hai, gắn nghiên cứu với nhu cầu thực tiễn của địa phương và doanh nghiệp, thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số, nâng cao năng suất lao động.

Thứ ba, thụ hưởng chính sách ưu đãi về hoạt động đổi mới sáng tạo theo tinh thần Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM.

Ngoài ra, Trung tâm cũng kết nối với Học viện Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ, các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Đề xuất được hoạt động theo Nghị định số 97/2025/NĐ-CP về “Quy định cơ chế, chính sách ưu đãi đối với Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia” ban hành ngày 5/5/2025. Đây là cơ sở quan trọng trong việc triển khai áp dụng các cơ chế, chính sách hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc Gia (NIC), của các Bộ, Ngành trung ương trong việc tiếp cận các nguồn lực tài chính, trong việc kết nối với các quỹ đầu tư quốc gia và quốc tế cho hoạt động đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp.

Hợp tác “3 Nhà” đi vào thực chất

Phóng viên: Từ thực tiễn nghiên cứu và đào tạo của ĐHQG TP.HCM cũng như hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trên địa bàn, ông đánh giá như thế nào về sự gắn kết mô hình giữa khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo và doanh nghiệp trong quá trình phát triển kinh tế tri thức của TP.HCM?

PGS.TS Lâm Quang Vinh: Trong nền kinh tế tri thức, giáo dục đào tạo và khoa học công nghệ không thể tách rời. Giáo dục đào tạo cung cấp nhân lực chất lượng cao, còn khoa học công nghệ tạo ra tri thức và công nghệ mới để nhân lực đó ứng dụng.

Ở ĐHQG TP.HCM, chúng tôi đặc biệt chú trọng sự gắn kết này. Các chương trình đào tạo đều gắn với thực tiễn nghiên cứu: sinh viên được tham gia trực tiếp các đề tài về AI, bán dẫn, năng lượng mới, sinh học… và nhiều kết quả đã thương mại hóa thành spin-off/start-up. Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Thành phố tạo điều kiện để mô hình “3 Nhà” phát huy hiệu quả.

Ví dụ, ĐHQG TP.HCM hợp tác với Công ty VNG triển khai 6 nhóm nhiệm vụ, tài trợ nghiên cứu AI 25 tỷ đồng, trong đó có hợp tác đào tạo nhân lực chất lượng cao gắn với nhu cầu doanh nghiệp. Hay hợp tác với Ngân hàng ACB, triển khai chương trình tín dụng ưu đãi cho sinh viên trị giá 50 tỷ đồng, hỗ trợ đào tạo và khởi nghiệp. Trong lĩnh vực xây dựng, hợp tác với Doanh nghiệp Coteccons để vừa nghiên cứu vật liệu xanh, AI trong xây dựng, vừa tuyển dụng và đào tạo nhân lực.

Những minh chứng này cho thấy mối liên kết đào tạo - nghiên cứu - ứng dụng ngày càng chặt chẽ, đóng góp trực tiếp vào phát triển kinh tế tri thức của TP.HCM.

Phóng viên: Bên cạnh thành tựu, TP.HCM cũng đứng trước nhiều thách thức như thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, cơ chế chính sách còn chưa tương xứng với tốc độ đổi mới. Theo ông, những “nút thắt” này cần được tháo gỡ thế nào để khoa học công nghệ thực sự trở thành động lực phát triển bền vững của thành phố?

PGS.TS Lâm Quang Vinh: Đúng vậy, bên cạnh những thành tựu, TP.HCM cũng đang đối mặt với nhiều thách thức. Tôi cho rằng có ba “nút thắt” lớn.

Thứ nhất, là nguồn nhân lực chất lượng cao. Chúng ta đang thiếu chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng mới. Để tháo gỡ, cần có chính sách đào tạo gắn với thực tiễn, đồng thời có cơ chế đủ mạnh để thu hút và giữ chân nhân tài, kể cả chuyên gia quốc tế.

Thứ hai, là cơ chế, chính sách. Nhiều thủ tục còn chậm, chưa theo kịp tốc độ đổi mới. Ở đây, Nghị quyết 98 đã mở ra khung thể chế đặc thù, vấn đề là chúng ta phải vận dụng linh hoạt và dám làm, dám chịu trách nhiệm để biến ý tưởng thành hành động.

Thứ ba, là nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Hiện tỷ lệ đầu tư từ doanh nghiệp cho R&D còn thấp. Thành phố cần cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn, đồng thời phát triển các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ hạt giống để hỗ trợ ý tưởng mới.

Nếu chúng ta tháo gỡ được ba nút thắt này, tôi tin rằng KH&CN sẽ không chỉ là động lực mà còn trở thành “đòn bẩy” để TP.HCM phát triển bền vững và vươn tầm khu vực.

Phóng viên: Ông kỳ vọng gì về vai trò, đóng góp của đội ngũ trí thức, nhà khoa học, các cơ sở giáo dục đào tạo, doanh nhân công nghệ trong hành trình này?

PGS.TS Lâm Quang Vinh: Tôi đặt nhiều kỳ vọng vào đội ngũ trí thức, nhà khoa học, các cơ sở giáo dục đào tạo và doanh nhân công nghệ. Họ chính là lực lượng tiên phong tạo ra tri thức và công nghệ mới, đồng thời đào tạo thế hệ nhân lực chất lượng cao.

Nếu có môi trường thuận lợi và cơ chế khuyến khích đủ mạnh, chắc chắn họ sẽ là “đầu tàu” đưa TP.HCM bứt phá, khẳng định vị thế trung tâm đổi mới sáng tạo, vươn tầm quốc tế.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Quang Vững - Hà Lam