PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng: “Mở cánh cửa đặc thù cho trí thức”

Chính sách mới cho phép chuyên gia khoa học có thể tham gia vị trí lãnh đạo trong cơ quan Nhà nước mà không cần phải qua quy hoạch nhân sự thông thường đang thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận. Thoạt nghe, đây có vẻ là một bước đi táo bạo, song thực chất lại mang ý nghĩa quan trọng trong chiến lược thu hút và trọng dụng nhân tài.

PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng – Trưởng khoa Công nghệ Hóa học & Thực phẩm, Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM – cho rằng chính sách này vừa mở ra cơ hội lớn, vừa đặt ra những thách thức cần tính toán thận trọng.

Cánh cửa rộng mở cho nhân tài

Điểm mạnh lớn nhất của chính sách nằm ở việc gỡ bỏ rào cản quy hoạch cán bộ, vốn lâu nay được xem là một trong những nguyên nhân khiến nhiều trí thức giỏi e ngại môi trường làm việc trong nước. Không ít trường hợp sau khi được đào tạo ở nước ngoài đã ngần ngại quay về vì lo ngại quy trình phức tạp, thời gian thăng tiến kéo dài, thậm chí bỏ lỡ cơ hội phát huy năng lực.

“Việc cho phép chuyên gia được đặc cách bổ nhiệm lãnh đạo nếu có thành tựu nổi bật có thể tạo nên cú hích quan trọng, gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng Việt Nam luôn sẵn sàng đón nhận và trao cơ hội để nhân tài phát huy ngay, không phải chờ đợi”, PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng nhận định.

Trong bối cảnh nhiều quốc gia cạnh tranh quyết liệt bằng các gói đãi ngộ để giữ chân nhân tài, chính sách này có thể trở thành lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong “cuộc đua toàn cầu” về nguồn lực chất xám.

Không chỉ thu hút trí thức trở về, chính sách còn hứa hẹn bổ sung những cách tiếp cận mới cho bộ máy quản lý. Nhà khoa học thường được đào tạo trong tư duy phản biện, dựa vào chứng cứ và tính thực tiễn. Khi tham gia quản lý, họ có thể mang lại những quyết sách dựa trên cơ sở khoa học, giúp hạn chế cảm tính, tăng tính minh bạch và hiệu quả trong hoạch định chính sách.

Theo PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng, trong bối cảnh đất nước cần những đột phá về chuyển đổi số, phát triển kinh tế xanh và kinh tế tri thức, việc để các chuyên gia hàng đầu trực tiếp tham gia điều hành sẽ tạo thêm niềm tin rằng chính sách công không chỉ dựa trên ý chí chủ quan, mà còn được xây dựng trên nền tảng tri thức vững chắc.

Thách thức: Công bằng, năng lực và nguy cơ đặc quyền

Bên cạnh những điểm sáng, theo PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng chính sách “không cần quy hoạch” cũng tiềm ẩn thách thức.

Thứ nhất, vấn đề công bằng và đồng thuận trong nội bộ. Hệ thống quy hoạch cán bộ lâu nay nhằm tạo lộ trình bồi dưỡng, thăng tiến cho những người gắn bó và cống hiến nhiều năm. Nếu đưa chuyên gia từ bên ngoài vào thẳng vị trí lãnh đạo, có thể phát sinh tâm lý so sánh, thậm chí bất bình, ảnh hưởng đến sự đoàn kết trong bộ máy.

Thứ hai, khoảng cách giữa năng lực khoa học và năng lực quản lý. Không phải nhà khoa học giỏi nào cũng phù hợp với công tác lãnh đạo. Quản lý Nhà nước đòi hỏi kỹ năng điều hành con người, phân bổ nguồn lực, dung hòa lợi ích và xử lý các vấn đề xã hội – chính trị phức tạp. Nếu thiếu chuẩn bị, chuyên gia có thể lúng túng, làm giảm hiệu quả công việc, thậm chí mất cả hai – một nhà khoa học giỏi và một lãnh đạo hiệu quả.

Thứ ba, nguy cơ tạo cơ chế đặc quyền. Nếu thiếu tiêu chí minh bạch, chính sách có thể bị lợi dụng để hợp thức hóa những trường hợp không thực sự xuất sắc. Khi đó, mục tiêu tốt đẹp ban đầu sẽ phản tác dụng, gây xói mòn niềm tin xã hội.

Giải pháp: Đặc cách nhưng có “lộ trình mềm”

Theo PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng, giải pháp không phải là xóa bỏ hoàn toàn quy hoạch, mà cần thiết kế cơ chế đặc thù. Cụ thể:

• Xác định rõ tiêu chí “đặc cách” dành cho nhà khoa học có thành tựu nổi bật, được cộng đồng chuyên môn trong và ngoài nước công nhận.
• Bổ nhiệm vào những vị trí gắn với chuyên môn cao, tránh áp đặt trách nhiệm quản lý quá rộng ngay từ đầu.
• Trang bị khẩn trương kỹ năng quản lý công, kỹ năng điều hành và quan hệ xã hội – chính trị cho chuyên gia trước khi giao trọng trách.
• Áp dụng cơ chế “hai chiều”: nếu sau một thời gian thử sức thấy phù hợp thì tiếp tục phát triển; nếu không, chuyên gia có thể quay lại nghiên cứu với đầy đủ tôn trọng và đãi ngộ, tránh lãng phí nhân tài.

“Quan trọng nhất là phải cân bằng giữa sự linh hoạt trong thu hút nhân tài và sự công bằng trong hệ thống. Chỉ khi vừa giữ được người giỏi, vừa duy trì được sự đồng thuận nội bộ thì chính sách mới phát huy được hiệu quả lâu dài”, PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Nguyễn Tấn Dũng, chính sách cho phép chuyên gia khoa học đảm nhận vị trí lãnh đạo trong cơ quan Nhà nước mà không cần qua quy hoạch có ưu điểm rõ rệt trong việc thu hút trí thức trẻ từ nước ngoài trở về và tạo động lực mới cho đổi mới sáng tạo. Đây là bước đi thể hiện sự cởi mở, quyết tâm đổi mới trong công tác cán bộ.

Tuy nhiên, việc bổ nhiệm nhà khoa học giỏi chuyên làm vị trí lãnh đạo không cần qua quy hoạch cũng rất cẩn trọng. Vì chuyên môn giỏi nhưng chưa chắc lãnh đạo giỏi, muốn những người giỏi chuyên môn làm lãnh đạo và bổ nhiệm họ vào những vị trí quan trọng để phát triển đất nước thì cần phải có chính sách bồi dưỡng năng lực quản lý cho họ. Do đó, để chính sách không rơi vào cực đoan hay bị lợi dụng, cần thiết kế minh bạch, kèm lộ trình mềm dẻo, vừa trao quyền đặc cách cho nhân tài, vừa đảm bảo công bằng và sự chuẩn bị hệ thống.

Chỉ khi làm được điều đó, Việt Nam mới có thể vừa sở hữu những nhà khoa học giỏi, vừa hình thành được lớp lãnh đạo mới, hiện đại, hiệu lực, hiệu quả – góp phần đưa đất nước tiến nhanh trên con đường hội nhập và phát triển bền vững.

Công Chương (ghi)