Nhóm tuổi 16 - 39 chiếm tỷ lệ cao trong ca nhiễm HIV mới, kỳ thị vẫn là rào cản

Các chuyên gia cùng người trong cuộc đã chia sẻ rất nhiều trong chương trình "Thúc đẩy phối hợp liên ngành y tế - báo chí - cộng đồng truyền thông về HIV/AIDS khoa học và không kỳ thị" diễn ra vào ngày 13/9 tại TP.HCM. Chương trình đã cập nhật các tiến bộ trong kiểm soát dịch HIV và phân tích sâu sắc thực trạng kỳ thị liên quan đến HIV tại Việt Nam.

Nói thật “tôi mắc HIV” rồi họ cũng để mình sống tốt!

Phát hiện mắc HIV từ năm 1999, thay vì che giấu, chị Đinh Hoàng Châu Bảo đến từ Bến Tre vượt qua kỳ thị để thành tiếng nói truyền cảm hứng cho cộng đồng.

“27 năm sống cùng HIV, những năm đầu nhiễm bệnh, khoảng 2004 và 2010, việc tiếp cận thuốc điều trị HIV ở địa phương còn vô vàn khó khăn, nguồn cung khan hiếm, chi phí đắt đỏ. Những lúc không có thuốc, tôi tự giữ chế độ ăn uống lành mạnh và hy vọng ngày nào đó sẽ được điều trị bệnh ổn định hơn.

Ký ức đau đớn nhất với tôi là khi mang thai con đầu lòng, bệnh viện địa phương từ chối mổ vì tôi mang HIV. Trong tuyệt vọng, tôi quyết định lên Bệnh viện Từ Dũ (TP.HCM)”, chị Châu Bảo nhớ lại những biến cố của cuộc đời mình.

Tại bệnh viện, chị được tham gia chương trình phòng ngừa lây nhiễm HIV từ mẹ - con nên con gái chị chào đời, âm tính với HIV.

Khi biết mình bị lây HIV từ người chồng nghiện ma túy, chị Châu Bảo chọn sống không che giấu căn bệnh của mình: "Người ta biết, rồi họ cũng để mình sống thôi. Tôi vẫn buôn bán, sinh hoạt thường ngày, rồi trở thành người chia sẻ kinh nghiệm, nâng đỡ người cùng cảnh ngộ", chị Châu Bảo tươi cười, chia sẻ.

Tuy nhiên, hành trình ấy cũng có những ngày vô cùng đen tối. Con gái chị, dù âm tính với HIV, nhưng cũng không ít lần từng bị hàng xóm và thậm chí cả nhân viên y tế địa phương hiểu lầm. Có thời điểm, người mẹ phải cầm giấy xác nhận kết quả âm tính, in hàng chục bản phát cho mọi người để chứng minh điều đó.

"HIV không phải là 'án tử', điều nguy hiểm nhất không phải là virus, mà là sự kỳ thị," chị Châu Bảo hy vọng.

Cho đến nay, kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV vẫn khá phổ biến. Nghiên cứu Stigma Index 2020 - 2021 tại Việt Nam đã chỉ ra rằng sự kỳ thị này tạo nên rào cản đáng kể cho việc tiếp cận và duy trì điều trị, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người sống chung với HIV (PLHIV).

Nghiên cứu này được thực hiện bởi nhóm Mạng lưới Người sống chung với HIV tại Việt Nam (Vietnam Network of People Living with HIV), Tổ chức The Partnership for Health Advancement in Vietnam, Đại học Y tế Công cộng Hà Nội.

Theo nghiên cứu, 12,9% PLHIV đã trải qua kỳ thị hoặc phân biệt đối xử trong cộng đồng do tình trạng HIV của họ trong 12 tháng trước khảo sát. Bao gồm bị nói xấu (7%), bị quấy rối bằng lời nói (6,2%) và bị gia đình nói xấu (5,1%).

Trong các cơ sở y tế, 24,2% người được khảo sát báo cáo trải qua ít nhất một hình thức phân biệt đối xử khi tìm kiếm dịch vụ HIV trong 12 tháng trước đó. Các hình thức phổ biến nhất là bị lạm dụng lời nói (13,8%) và bị khuyên không nên quan hệ tình dục do tình trạng HIV (13,3%).

Kỳ thị nội tại (tự kỳ thị) là một vấn đề nghiêm trọng, với 37% cảm thấy tội lỗi, 42% cảm thấy vô dụng, 41% xấu hổ và 39% cảm thấy "dơ bẩn". 12% PLHIV đã chọn không tìm kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe trong 12 tháng.

Mặc dù có các chính sách và luật pháp để bảo vệ quyền của PLHIV, gần một nửa số người tham gia (45%) không biết về các luật này. Các vấn đề về bảo mật thông tin, đặc biệt là khi sử dụng Bảo hiểm y tế (BHYT) cũng là mối lo ngại lớn, với hơn một nửa số người được hỏi bày tỏ sự không chắc chắn về việc hồ sơ y tế của họ có được giữ bí mật hay không.

Ông Tống Văn Nam - Giám đốc Doanh nghiệp xã hội Kết nối Trẻ, chia sẻ: "Các số liệu từ Stigma Index 2020 cho thấy tình trạng kỳ thị tại Việt Nam không những chưa giảm mà còn có dấu hiệu gia tăng ở một số khía cạnh. Người thiếu kiến thức thường sợ hãi, né tránh, thậm chí bỏ chạy khi nghe đến HIV. Chính sự sợ hãi này là nguồn gốc của kỳ thị."

HIV nên được xem là bệnh mạn tính

Theo BS Nguyễn Tấn Thủ, Ủy viên ban chấp hành Hội Phòng chống HIV/AIDS TP.HCM, tính đến tháng 6/2025, số liệu tích lũy ước tính cả nước có 267.455 người nhiễm HIV, trong đó 250.496 người còn sống. Trong 6 tháng đầu năm 2025, 5.120 ca nhiễm HIV mới được phát hiện. Năm 2024, cả nước ghi nhận hơn 13.000 trường hợp HIV mới, giảm 56% so với năm 2010.

Riêng TPHCM, theo Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM (HCDC), 89.412 trường hợp nhiễm HIV đã được phát hiện, 14.418 người tử vong và 53.337 người đang được quản lý y tế.

“Việt Nam đã đạt được những kết quả đáng kể trong mục tiêu 95 - 95 - 95 toàn cầu: 91,9% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình, 75,0% đang điều trị ARV và 96,0% người điều trị ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế. TP.HCM đã đạt kết quả ấn tượng: khoảng 95% biết tình trạng nhiễm HIV, 98% vào điều trị ARV và trên 95% đạt tải lượng virus ức chế.

Mặc dù số ca nhiễm mới có xu hướng giảm nhưng 59% ca nhiễm HIV mới vẫn tập trung ở nhóm nguy cơ cao: quan hệ tình dục đồng giới - MSM, phụ nữ chuyển giới, người hành nghề mại dâm, tiêm chích ma túy và bạn tính của người nhiễm”, BS Thủ nói.

Đáng chú ý, BS Thủ cho biết, khoảng 70% ca nhiễm mới hằng năm thuộc nhóm tuổi từ 16 đến 40. Đường lây truyền chính đã chuyển từ tiêm chích ma túy sang quan hệ tình dục không an toàn. Giới trẻ thiếu kiểm soát hành vi, tỷ lệ sử dụng bao cao su thấp, lại có xu hướng quan hệ với nhiều bạn tình hoặc sử dụng chất kích thích.

Theo Bộ Y tế, HIV hiện được coi là bệnh mạn tính có thể kiểm soát, người nhiễm nếu tuân thủ phác đồ ARV có thể "khỏi bệnh chức năng", duy trì sinh hoạt và tuổi thọ như người bình thường, giảm áp lực bệnh tật cho người bệnh, hướng tới chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Các hoạt động can thiệp như điều trị ARV đã bao phủ 182.882 người (tính đến 30/9/2024) và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) đã tiếp cận 71.580 khách hàng trong năm 2024, với khoảng 80,4% khách hàng PrEP là MSM.

Đặc biệt, những năm gần đây, ngành y tế đẩy mạnh truyền thông HIV cho nhóm dân số trẻ. Nếu trước đây, giáo dục về HIV chỉ bắt đầu ở bậc đại học, thì nay đã đưa xuống cấp ba, thậm chí cấp hai. Thực tế, đã có ca nhiễm HIV được ghi nhận ở độ tuổi 15-16, cho thấy các em có thể bắt đầu hành vi tình dục không an toàn từ rất sớm.

Bác sĩ Thủ cho rằng giải pháp bền vững là tích hợp giáo dục giới tính, phòng tránh bệnh tật và mang thai ngoài ý muốn ngay từ bậc học đường, với sự tham gia của học sinh, gia đình và y tế.

Khởi Nguyên