Tốc độ sụt lún của TP.HCM bình quân 2-5cm mỗi năm

Đó là kết quả từ nghiên cứu “Sụt lún đất tại TP.HCM, nguy cơ và thách thức cho sự phát triển bền vững của TP.HCM” của nhóm các nhà khoa học thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM phối hợp Trường ĐH Tài nguyên và Môi trường TP.HCM và Viện Nghiên cứu Quốc gia về Nông nghiệp, Thực phẩm và Môi trường Pháp (National Research Institute for Agriculture, Food and Environment, France).

Nghiên cứu đã thực hiện bằng kỹ thuật phân tích InSAR (phân tích và xử lý ảnh hưởng thay đổi của địa hình bề mặt trái đất đến việc tín hiệu thu nhận của cảm biến gắn trên vệ tinh), tại TP.HCM giai đoạn 2006 đến 2020.

Kết quả nghiên cứu giai đoạn 1 (Pha 1) vừa được trình bày tại Trường ĐH Tài nguyên và Môi trường TP.HCM vào ngày 29/8.

Vùng sụt lún nhiều nhất dọc theo sông Sài Gòn

Theo PGS.TS. Lê Trung Chơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Bền vững, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, đại diện nhóm nghiên cứu, sụt lún đất là loại tai biến địa chất phổ biến trên thế giới và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững đô thị, đặc biệt là các đô thị quan trọng đang phát triển như TP.HCM.

Dù diễn ra từ từ, nhưng hậu quả của sụt lún đất kết hợp với biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, triều cường gia tăng sẽ gây nên những hậu quả rất nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn đến hạ tầng kỹ thuật, công trình dân sinh và phát triển kinh tế - xã hội.

“Sụt lún đất đang là một thách thức rất lớn cho sự phát triển đô thị một bền vững đặc biệt là đô thị hạ lưu các con sông lớn như TP.HCM. Khảo sát của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) mới đây cho thấy, tình trạng sụt lún nền đất ở TP.HCM diễn ra liên tục từ năm 1990 đến nay, với độ lún tích lũy đến nay ước tính khoảng 100cm. Tốc độ lún hiện nay khoảng 2-5cm mỗi năm. Riêng những khu vực tập trung như các công trình thương mại, tốc độ lún khoảng 7-8cm mỗi năm.

Tốc độ lún nền đất cao gấp khoảng hai lần mực nước biển dâng (khoảng 1cm/năm). Sụt lún đất kết hợp với triều cường và mực nước biển dâng làm cho nguy cơ TP.HCM ngày càng "chìm dần" và ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển lâu dài của TP.HCM trong bối cảnh thích nghi với biến đổi khí hậu”.

Theo một số nghiên cứu, TP.HCM xếp thứ 2 (sau Thiên Tân, Trung Quốc) trong 10 đô thị ven biển trên toàn thế giới về tốc độ "chìm dần" do lún mặt đất.

Theo đó, tốc độ lún ở khu vực nội thành gồm các quận cũ như 1,3,5,6, 10, 11, Tân Bình, Tân Phú đã giảm và ổn định dưới 1cm.

“Những vùng sụt lún rõ ràng nhất là dọc theo sông Sài Gòn, phía nam và tây nam TP.HCM. Các khu vực quận 7, quận 8, quận Bình Tân, huyện Nhà Bè và dọc sông Sài Gòn, đặc biệt là khu Tân Cảng, Thảo Điền có tốc độ lún rất cao, thậm chí có nơi đến 5cm/năm,” PGS.TS Lê Trung Chơn cho biết thêm

4 yếu tố chính gây sụt lún ở TP.HCM

Sụt lún bề mặt đất tại TP.HCM đã là một thực tế khách quan hiện hữu mà thành phố cần phải đối diện và có giải pháp ứng phó lâu dài. Nó có thể là kết quả của nhiều yếu tố tác động như dịch chuyển kiến tạo, tác động do khai thác nước ngầm, nền đất yếu, gia tăng tải trọng tĩnh (các khu nhà cao tầng) và tải trọng động (đường sắt đô thị)…

PGS.TS. Lê Trung Chơn cho biết thêm nhóm nghiên cứu đã xác định 4 yếu tố chính gây sụt lún tại TP.HCM. Đây là một tai biến địa chất phổ biến, đặc biệt những khu vực có nền địa chất yếu, khai thác nước ngầm quá mức, tải trọng xây dựng cao và tác động từ dịch chuyển kiến tạo.

Nền địa chất yếu: Các khu vực có tốc độ lún trên 10 mm/năm thường nằm trên nền địa chất yếu, ngay cả khi không có tác động từ xây dựng, giao thông hay khai thác nước ngầm. Điều này cho thấy địa chất, địa mạo đóng vai trò quan trọng trong biến dạng mặt đất.

Hoạt động giao thông (tải động) là các khu vực có lưu lượng xe tải, xe bồn, xe container lớn hoặc khu vực có tuyến đường sắt đô thị đi qua thường bị lún nhiều hơn do tác động tải trọng liên tục.

Công trình dân dụng, tốc độ đô thị hóa (tải tĩnh) như nhà ở, chung cư, cao ốc có thể tác động đến bề mặt đất, nhưng nhờ công nghệ móng cọc hiện đại, ảnh hưởng này chủ yếu mang tính tạm thời, và nền đất có xu hướng ổn định theo thời gian.

Khai thác nước ngầm, trước năm 2010, là nguyên nhân chính gây sụt lún tại Gò Vấp, Tân Bình, Quận 12, Củ Chi. Hiện nay, Thành phố đã hạn chế cấp phép khai thác, kiểm soát công suất nên tốc độ lún giảm đáng kể và các khu vực khai thác dần ổn định hơn.

Tuy nhiên, hiện nay, mực nước ngầm ở TP.HCM vẫn bị giảm thấp đặc biệt ở các khu vực bê tông hóa nhiều, khiến nước mưa không thẩm thấu được dẫn đến nhiều khu vực dưới lòng đất bị rỗng. Những nơi này thường khác biệt đáng kể về tốc độ sụt lún so với khu vực nhiều cây xanh.

Cần xây dựng hệ thống giám sát và dự báo sụt lún nền đất

TP.HCM đang đối diện với nguy cơ sụt lún và ngập lụt trên diện rộng, được xếp là thành phố có nguy cơ thứ 2 trong nhóm 10 “Thành phố đang chìm” (Sinking City) nhanh nhất trên thế giới. Do đó, việc theo dõi thường xuyên, mô phỏng, dự báo sụt lún mặt đất để đưa ra giải pháp thích nghi là hết sức cần thiết.

Với mục tiêu xây dựng đô thị thông minh vào năm 2025, Thành phố đã triển khai cơ sở dữ liệu dùng chung, kế hoạch xây dựng Trung tâm nghiên cứu mô phỏng và dự báo phát triển kinh tế - xã hội, đô thị và môi trường (1011/KH-UBND).

Để ứng phó hiệu quả với sụt lún, Thành phố cần xây dựng hệ thống giám sát và dự báo sụt lún nền đất một cách thường xuyên, áp dụng công nghệ hiện đại, nhằm hỗ trợ chính quyền đưa ra quyết sách phù hợp với điều kiện tự nhiên và phát triển bền vững.

Việc sớm triển khai hệ thống thông tin mô phỏng và dự báo biến dạng mặt đất sẽ giúp TP.HCM có những giải pháp ứng phó kịp thời, giúp hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng, chính xác, nâng cao năng lực quản lý góp phần quản lý đô thị một cách hiệu quả, thích nghi với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Nhóm tác giả đề xuất TP.HCM cần xây dựng hệ thống thông tin mô phỏng và dự báo sụt lún đất để hỗ trợ ra quyết định giúp chính quyền có những giải pháp nhanh chóng, thích hợp, chính xác, nâng cao năng lực quản lý góp phần quản lý đô thị một cách hiệu quả, thích nghi với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Từ đó dự báo được tác động của các yếu tố nhân sinh như quy hoạch đô thị, phát triển giao thông, hay mở rộng xây dựng và đưa ra các giải pháp như quy hoạch không gian, thiết kế và xây dựng công trình, bảo vệ môi trường, kiểm soát xâm nhập nước biển, quản lý khai thác nước ngầm, thoát nước chống ngập.

An Quý