Lợi dụng thương mại điện tử để bán sản phẩm mỹ phẩm kém chất lượng

Ngày 25/8, hội thảo mỹ phẩm “Từ công bố, sản xuất đến bảo đảm chất lượng” do Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) phối hợp Báo Tiền phong, Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM và Đại học Quốc tế Hồng Bàng tổ chức.

Tiêu thụ lớn, lợi nhuận cao: Mỹ phẩm trở thành mục tiêu làm nhái, làm giả

Theo TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục Trưởng Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế, ngành mỹ phẩm tại Việt Nam trong những năm gần đây đang tăng trưởng nhanh chóng với quy mô thị trường mỹ phẩm Việt Nam đạt khoảng 2,3 - 2,5 tỷ USD (tính đến năm 2024), với tốc độ tăng trưởng trung bình hằng năm từ 10 - 15%.

Mỹ phẩm phần lớn được phân phối chủ yếu qua siêu thị, nhà thuốc, spa, cửa hàng mỹ phẩm, sàn thương mại điện tử (Shopee, Lazada, TikTok Shop...), trong đó, kênh online chiếm tỷ trọng ngày càng lớn.

“Số lượng tiêu thụ lớn, lợi nhuận cao đã khiến mỹ phẩm trở thành mục tiêu làm nhái, làm giả của các đối tượng phi pháp. Bên cạnh đó, tình trạng sản xuất, kinh doanh mỹ phẩm tự chế (handmade), mỹ phẩm nhà làm (homemade) có xu hướng nở rộ trong những năm gần đây.

Thực tế này đã gia tăng thách thức trong việc kiểm soát các mỹ phẩm này khi mà người tiêu dùng chưa thực sự nhận thức đúng đắn về các tác hại của mỹ phẩm được sản xuất không đúng quy định, chưa được cấp phép, không có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng,” TS Tạ Mạnh Hùng cho biết.

Ngoài ra, theo TS Mạnh Hùng, trong thời gian vừa qua, vấn đề quản lý mỹ phẩm gặp nhiều thách thức như: xuất hiện nhiều sản phẩm kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng; các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ chưa chú trọng kiểm soát chất lượng và nâng cao tính tuân thủ các nguyên tắc, tiêu chuẩn Thực hành tốt sản xuất mỹ phẩm; cơ sở công bố chưa tuân thủ tốt các quy định về công bố sản phẩm, quảng cáo, ghi nhãn...

“Trong khi đó, nhiều người tiêu dùng chưa có đủ kiến thức phân biệt mỹ phẩm an toàn, còn tâm lý ưa chuộng hàng giá rẻ, chủ yếu mua sắm qua mạng dẫn đến việc dùng phải hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, gây kích ứng, dị ứng... cơ chế hậu kiểm còn hạn chế do thiếu nhân lực, công cụ và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng,” TS Mạnh Hùng chia sẻ.

Theo thống kê, mỗi năm, cơ quan trung ương chỉ kiểm tra khoảng 40 đơn vị, còn toàn bộ địa phương cộng lại cũng chỉ đạt 500. Trong khi đó, mỗi năm, khoảng 60.000 sản phẩm mỹ phẩm được công bố lưu hành.

Thời gian gần đây, tại nhiều địa phương trên cả nước, các lực lượng chức năng đã liên tiếp phát hiện và xử lý nhiều trường hợp làm giả, làm nhái mỹ phẩm cao cấp, đặc biệt, trong tháng cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ từ ngày 15/5 - 15/6/2025.

Ham rẻ, người tiêu dùng bất chấp nguy cơ, tìm mua mỹ phẩm trôi nổi

"Thời gian qua thị trường xuất hiện nhiều loại mỹ phẩm kém chất lượng, hoặc mỹ phẩm giả như dầu gội đầu có chất diệt côn trùng, mỹ phẩm giới thiệu như thuốc chữa bệnh, kem chống nắng không đúng chỉ số…

Mặc dù biết rõ rằng sử dụng các mỹ phẩm không rõ xuất xứ, nguồn gốc có thể dẫn đến những hậu họa khôn lường cho sức khỏe, tuy nhiên, với tâm lý ham rẻ, nhiều người tiêu dùng vẫn bất chấp các nguy cơ, vẫn tìm mua các mỹ phẩm trôi nổi trên thị trường. Chính tâm lý này cũng là một trong những hành vi tiếp tay cho vấn nạn mỹ phẩm giả tràn lan", TS Mạnh Hùng cảnh báo.

BS.CKII Nguyễn Vũ Hoàng, Phó Giám đốc Bệnh viện Da liễu TP.HCM, cũng đã báo cáo thực trạng bệnh nhân đến khám, nhập viện tại Bệnh viện Da liễu TP.HCM vì sử dụng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc. Ông cho biết nhu cầu làm đẹp ngày càng tăng; kéo theo đó, nhiều bệnh nhân bị tai biến do sử dụng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc.

“Năm 2024, hơn 80.000 bệnh nhân đến khám tại Bệnh viện Da liễu TP.HCM. Số bệnh nhân viêm da tiếp xúc dị ứng đang đứng ở vị trí thứ 3, sau viêm da cơ địa và mụn trứng cá. Nguyên nhân phần lớn là do mỹ phẩm kém chất lượng đang phổ biến và gia tăng. Tình hình bệnh nhân đến khám, nhập viện tại đây tăng mạnh vì dùng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc gia tăng về số lượng và độ nặng”, BS.CKII Nguyễn Vũ Hoàng nói.

Ông đưa ra ví dụ, cách 8 ngày trước khi nhập viện, bệnh nhân tự mua chất lột da (Gingsen repair serum) ở một shop tiktok của TMV L L. Sau 3 ngày, sưng nề mặt, mắt, rỉ dịch, ngứa, đau rát…, bệnh nhân phải nhập viện điều trị.

Hay một bệnh nhân nữ cách 1 ngày trước khi nhập viện đã thoa một loại kem dưỡng khiến da đỏ, sưng nề, mụn mủ, ngứa nhiều, khám thấy hạch ở cằm… Một trường hợp khác đã sử dụng thuốc thoa không rõ mua tại spa để điều trị nám má 5 ngày đã khiến da bị nhiễm trùng… Một bệnh nhân nữ, 26 tuổi, trước đó một tháng, sau khi peel da bằng thuốc không rõ loại tại nhà, da bắt đầu đau rát, đóng mài, sau 1 tuần bong mài, da tạo sẹo và đỏ kéo dài.

“Chúng tôi cũng tiếp nhận nhiều bệnh nhân khi đến bệnh viện đã trong tình trạng teo da, dãn mạch, rối loạn sắc tố sau dung kem trộn vùng mặt 6 tháng. Điều khó khăn trong điều trị là bệnh nhân đã dùng nhiều sản phẩm hỗn hợp nên khó xác định thành phần, thiếu mẫu sản phẩm để xét nghiệm. Trong khi đó, chi phí điều trị cao, thời gian điều trị kéo dài do biến chứng mạn tính như sẹo, rối loạn sắc tố”, BS.CKII Nguyễn Vũ Hoàng cảnh báo.

BS.CKII Nguyễn Vũ Hoàng khuyến nghị, người dân phải biết cách đọc nhãn; cảnh giác với những quảng cáo “làm đẹp cấp tốc”, kem trộn, sản phẩm không có nhãn mác/công bố.

“Người dân nên mua mỹ phẩm tại nơi uy tín và kiểm tra số công bố trên website Bộ Y tế/Cục Quản lý Dược. Khi da có dấu hiệu lạ (đỏ, đau, phồng rộp, rỉ dịch, đau nhiều hoặc sắc tố thay đổi nhanh): ngưng dùng sản phẩm ngay và đến khám chuyên khoa da liễu. Đặc biệt, người dân phải giữ lại sản phẩm, vỏ hộp, tem, hóa đơn để cung cấp cho bác sĩ/đơn vị chức năng”, BS.CKII Nguyễn Vũ Hoàng cho biết.

Lợi dụng livestream để bán sản phẩm mỹ phẩm kém chất lượng

Theo khảo sát của Bộ Công Thương, thương mại điện tử (TMĐT) duy trì tốc độ tăng trưởng ở mức 18 -25% mỗi năm. Năm 2024, quy mô thị trường đạt trên 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước; nhóm mỹ phẩm và sản phẩm làm đẹp ước tính chiếm trên 20% tổng doanh thu bán lẻ trực tuyến năm 2024.

Tỷ lệ người tiêu dùng mua mỹ phẩm qua nền tảng TMĐT ở Việt Nam chiếm hơn 60%, đặc biệt phổ biến trên các nền tảng như Shopee, TikTok Shop, mạng xã hội (facebook).

Kinh doanh theo phương thức TMĐT còn tồn tại tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ và có diễn biến phức tạp; với sản phẩm mỹ phẩm, nhiều hành vi vi phạm tinh vi như nhái thương hiệu, hàng giả, hàng không công bố sản phẩm, hàng quảng cáo sai công dụng hoặc hành vi lợi dụng hình thức livestream để bán sản phẩm kém chất lượng. Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho người tiêu dùng mà còn tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.

“Chỉ trong một ngày cuối tháng 5/2025 đã có gần 300 sản phẩm bị rút số công bố - chiếm 60% tổng số cả năm 2024. Đây là con số báo động, cho thấy không ít doanh nghiệp đang tìm cách lách luật, né tránh kiểm tra”, ông Nguyễn Tấn Phong, Giám đốc Trung tâm Tư vấn Pháp luật Hiệp Hội Thương mại điện tử Việt Nam cho biết.

Theo bà Lê Thị Hà - Trưởng Phòng Quản lý Hoạt động Thương mại Điện tử, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương, việc kiểm soát đang gặp nhiều khó khăn khi khung pháp lý hiện hành mới chỉ dừng lại ở các nghị định, thiếu một đạo luật đủ bao quát.

Mô hình TMĐT ngày càng đa dạng, phức tạp về bản chất hoạt động, các chế tài xử phạt chưa có quy định cụ thể với các mô hình mới đặc thù với các trường hợp quảng cáo, bán hàng theo mô hình livestream trực tiếp trực tuyến, tiếp thị liên kết, hay sử dụng người bán ở nước ngoài.

“Một trong những thách thức lớn nhất là tính xác thực của hồ sơ pháp lý. Người bán hàng khi tham gia sàn chỉ cần nộp phiếu công bố sản phẩm hoặc giấy phép lưu hành. Các giấy tờ này rất dễ bị làm giả. Chỉ cần chỉnh sửa thông tin, thay đổi ngày công bố hay số lô sản xuất, kẻ xấu đã có thể tạo ra bộ hồ sơ ‘hợp pháp’ trên giấy. Chủ sàn TMĐT không có cơ chế để kiểm chứng chéo, còn cơ quan quản lý nhà nước thì không thể đi sâu giám sát từng cửa hàng trực tuyến”, bà Hà cảnh báo.

Chính phủ chỉ mới ban hành Nghị định 52/2013 và Nghị định 85/2021 về thương mại điện tử, cùng Nghị định 93/2016 về quản lý mỹ phẩm do Bộ Y tế chủ trì. Các văn bản này chỉ đặt nền tảng cơ bản nhưng khi áp vào thực tế, nhất là môi trường trực tuyến phức tạp vẫn còn rất nhiều khoảng trống khiến việc kiểm tra, xử lý gặp khó khăn.

Vì vậy, để tăng cường giám sát các sản phẩm mỹ phẩm được bán trên các sàn thương mại điện tử, bà Hà đề xuất cần sửa đổi Nghị định 93/2016. Nếu hiện nay nghị định chủ yếu tập trung vào khâu sản xuất, tới đây cần bổ sung rõ trách nhiệm của người kinh doanh mỹ phẩm trên môi trường số. Người bán không thể chỉ nộp phiếu công bố mà phải công khai, cung cấp dữ liệu minh bạch để đối chiếu.

Phương Khánh