Ký ức kiều bào: Khắc họa một thế hệ người Việt xa quê
Trong Chiến tranh thế giới thứ Hai (1939-1945), 20.000 lính thợ Việt Nam phải sang “chính quốc” Pháp lao động trong các công xưởng, nhà máy, đồng ruộng… Câu chuyện về họ gần như bị vùi lấp trong cát bụi thời gian.
“Ký ức kiều bào: Lính thợ - Lao động Việt đến Pháp giữa Thế chiến II” và “Ký ức kiều bào: Chân đăng - Phu mỏ người Việt ở Tân Thế giới” là hai tác phẩm truyện tranh nằm trong dự án phát triển truyện tranh tại Việt Nam vừa được NXB Kim Đồng ra mắt.
Ký ức kiều bào: Lính thợ - Lao động Việt Nam đến Pháp giữa Thế chiến II là câu chuyện về những người lính thợ, hay ONS, một cách gọi các lao động người Việt Nam bị trưng tập bắt buộc sang Pháp làm việc trong Chiến tranh thế giới thứ Hai (1939-1945). Thời bấy giờ, đã có khoảng 20.000 lính thợ sang “chính quốc” để lao động trong các công xưởng, nhà máy, đồng ruộng… Câu chuyện về họ gần như bị vùi lấp trong cát bụi thời gian, ít được biết tới với cả người Pháp và người Việt Nam ngày nay.
Cuốn truyện tranh Ký ức kiều bào: Lính thợ - Lao động Việt đến Pháp giữa Thế chiến II mang đến câu chuyện sinh động về các lính thợ năm xưa, với những đóng góp không nhỏ cho nền sản xuất ở Pháp và sự ủng hộ nhiệt thành với Bác Hồ và Cách mạng Việt Nam trong một giai đoạn đầy biến động của lịch sử thế giới.
Ký ức kiều bào: Chân đăng - Phu mỏ người Việt ở Tân Thế giới đưa bạn đọc đến với khoảng thời gian gần 100 năm trước, khi những chuyến tàu thủy từ Hải Phòng vượt biển chở theo hàng nghìn nông dân Việt Nam tới các quần đảo ở châu Đại Dương xa xôi để làm phu mỏ tại New Caledonia xưa. Họ đi theo diện xuất khẩu lao động tự nguyện, làm việc với hợp đồng 5 năm thông qua các công ty tuyển dụng của thực dân Pháp. Những con người ấy được gọi là “chân đăng” (đăng ký một chân lao động).
Mang hai dòng máu Pháp-Việt cùng mối quan tâm đặc biệt dành cho lịch sử và văn hóa Việt Nam, họa sĩ Clément Baloup đã khai thác các câu chuyện dưới nhiều góc nhìn khác nhau: so sánh sự khác biệt giữa góc nhìn từ những nhân chứng với quan điểm từ thế giới bên ngoài; những nỗi băn khoăn trước ngã rẽ số phận của con người khi tha hương; về mối quan hệ giữa các thế hệ (cha mẹ - con cái).
Dựa trên những nghiên cứu lịch sử, tư liệu lưu trữ, các cuộc phỏng vấn và ghi chép cá nhân, tác giả Clément Baloup đã tái hiện một thực tại đan xen giữa quá khứ và hiện tại, trên những không gian rộng lớn, từ Việt Nam tới Pháp và New Caledonia. Clément Baloup chia sẻ: “Ký ức sẽ dần phai nhạt trong tâm trí mỗi người, bởi vậy, tôi muốn dùng truyện tranh để gắn kết những ký ức mong manh ấy với các mốc thời gian giá trị, nhằm hé lộ những lẽ tất yếu của số phận con người”.
Clément Baloup cho biết, trước khi sáng tác truyện tranh lịch sử, anh đã luôn đau đáu với câu hỏi “Mình là ai? Mình đến từ đâu?”. Chính điều đó đã thôi thúc anh tìm hiểu về cha mình - một Việt kiều Pháp và từ đó bắt đầu hành trình sáng tác về thân phận người nhập cư Việt Nam tại Pháp. Với Clément, việc sử dụng hình họa là một thế mạnh để tái hiện không gian và tâm thế của con người.
Clément Baloup không theo đuổi lối vẽ tả thực mà chọn phong cách gợi mở kết hợp thủ pháp trừu tượng nhằm khơi gợi suy tưởng nơi độc giả. Theo anh, những trang truyện tranh mang đến cơ hội để anh chia sẻ những cảm xúc của mình.
Theo Nhà nghiên cứu văn học Lê Nguyên Long (Giảng viên Khoa Văn học, Trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội), thể loại truyện tranh graphic novel ngày càng được các tác giả trẻ lựa chọn để kể lại lịch sử dưới lăng kính đa chiều. Hình thức hình họa phát huy sức mạnh của màu sắc và hình ảnh giúp những câu chuyện khó nói, khó kể trở nên gần gũi hơn với nhiều đối tượng độc giả.
Truyện tranh không chỉ là phương tiện kể chuyện mà còn là hình thức biểu đạt giàu sức gợi, kết hợp giữa nghiên cứu và nghệ thuật. Ký ức khi được chuyển tải bằng hình ảnh sẽ trở nên sống động, dễ chạm tới cảm xúc người đọc, đồng thời mở ra một lối tiếp cận mới để hiểu về lịch sử và thân phận con người.
Câu chuyện về những người lính thợ và chân đăng không chỉ là hồi ức cá nhân mà còn là minh chứng cho sự kiên cường, tinh thần bất khuất và bản lĩnh của người Việt trong hoàn cảnh tha hương. Cuộc đời bình dị của họ đã tạo nên những nền tảng kết nối văn hóa, lịch sử và bản sắc dân tộc, khi trong hoàn cảnh nào, họ vẫn bộc lộ nhiều phẩm chất điển hình của người Việt: cần cù, dũng cảm, lạc quan, không chịu khuất phục trước nghịch cảnh và luôn hướng về quê cha đất tổ.
Tùy viên văn hóa Đại sứ quán Pháp, Viện trưởng Viện Pháp tại Hà Nội Franck Bolgiani cho biết, hai tác phẩm xuất bản lần này nằm trong bộ sách bao gồm 5 cuốn. Ông cho biết, hiện nay bạn đọc, đặc biệt là độc giả trẻ rất quan tâm đến hình thức kể chuyện bằng hình ảnh. Những lát cắt lịch sử từng bị lãng quên khi được kể lại bằng truyện tranh sẽ trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn. Ông đánh giá, tác giả hai tập truyện tranh, họa sĩ Clément Baloup là người mang hai dòng máu Pháp - Việt, các tác phẩm của anh luôn có mối liên hệ chặt chẽ với Việt Nam. Với lối vẽ mang màu sắc trầm lắng, trừu tượng và đầy gợi mở, anh đã tái hiện quá khứ không chỉ bằng sự chính xác của tư liệu mà còn bằng cảm xúc sâu lắng từ ký ức cá nhân và cộng đồng.
Trong không gian sự kiện, độc giả còn được thưởng lãm những hình ảnh ấn tượng từ hai tác phẩm được trình bày dưới dạng triển lãm trực quan, sinh động. Đây là dịp để công chúng không chỉ đọc mà còn “nhìn thấy” và “cảm nhận” không gian lịch sử được tái hiện, tạo nên một dòng chảy ký ức thấm đẫm nhân văn.