Giờ vàng quyết định trong đột quỵ: Một phút chậm trễ cả đời hối tiếc
Một bé gái 14 tuổi đột ngột liệt nửa người, nhưng không thể cứu sống vì thời gian chuyển viện quá lâu. Câu chuyện đau lòng ấy là lời cảnh tỉnh rằng đột quỵ không chừa một ai và mỗi phút chậm trễ đều phải trả giá bằng mạng sống hoặc tàn phế suốt đời.
Đó là những thông tin cảnh báo từ Hội thảo "Phòng chống đột quỵ: Từ lý thuyết đến thực tế hành động" diễn ra sáng 20/4 tại Đại học Quốc tế Hồng Bàng. Hội thảo do Báo Tiền Phong và Đại học Quốc tế Hồng Bàng phối hợp tổ chức, quy tụ các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực đột quỵ, tim mạch trên cả nước.
Giờ vàng quyết định: Đừng để đột quỵ cướp đi cơ hội sống
Một bé gái 14 tuổi đột ngột liệt nửa người, nhưng không thể cứu sống vì thời gian chuyển viện quá lâu. Câu chuyện đau lòng ấy là lời cảnh tỉnh rằng đột quỵ không chừa một ai và mỗi phút chậm trễ đều phải trả giá bằng mạng sống hoặc tàn phế suốt đời.
PGS.TS.BS Nguyễn Huy Thắng, Trưởng khoa Bệnh lý Mạch máu não Bệnh viện Nhân dân 115, kể lại một ca bệnh khiến ông day dứt mãi: một bé gái 14 tuổi, không có bệnh nền, đột nhiên yếu liệt nửa người bên trái. Nhà bệnh nhân chỉ cách TP.HCM 20km, nhưng hành trình đến được trung tâm điều trị chuyên sâu lại là một “cuộc chạy đua với cái chết” thất bại.
Đầu tiên, em được đưa đến trung tâm y tế huyện, rời bệnh viện tỉnh, trước khi tới Bệnh viện Nhân dân 115. Tổng cộng, bệnh nhân phải di chuyển 34km và mất hơn 24 giờ. Khi nhập viện, em đã chết não. “Nếu cô bé được đưa đến chúng tôi trong khung giờ vàng 4,5 giờ đầu, cơ hội hồi phục là rất lớn. Nhưng đáng tiếc…”, bác sĩ Thắng xót xa.
Thực tế, 80% bệnh nhân đột quỵ tại Việt Nam được đưa đến bệnh viện chuyên khoa khi thời gian vàng đã trôi qua. Đây là khoảng thời gian cực kỳ quý giá để can thiệp hiệu quả, hạn chế tối đa tổn thương não và cứu vãn sự sống.
Đột quỵ từ lâu đã bị gán mác như một căn bệnh "trời định". Nhưng theo bác sĩ Thắng, 90% bệnh nhân đột quỵ đều có yếu tố nguy cơ tiềm ẩn – nghĩa là hoàn toàn có thể phòng ngừa. Chúng ta không thể dựa vào may rủi hay một viên “thuốc tiên” nào để tránh đột quỵ, mà cần kiểm soát các yếu tố nguy cơ một cách chủ động và khoa học.
Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ, tỷ lệ tử vong và tàn phế luôn ở mức cao. Đáng lo hơn, đột quỵ không còn là “bệnh của người già”. Năm 2019, 63% ca đột quỵ xảy ra ở người dưới 70 tuổi và 16% ở người dưới 50 tuổi.
Một nghiên cứu toàn cầu cho thấy trong bốn người, có một người từng bị đột quỵ. Năm 2021, thế giới ghi nhận 12,2 triệu ca đột quỵ mới, tức cứ mỗi 3 giây lại có một người mắc bệnh. Với tốc độ này, đột quỵ đang là “kẻ giết người thầm lặng” lớn thứ hai toàn cầu, sau bệnh tim mạch.
Phòng chống đột quỵ: Không thể chờ đến khi quá muộn
Theo TS.BS Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh, Bộ Y tế, chiến lược phòng chống đột quỵ phải toàn diện và lâu dài, từ cộng đồng đến từng cá nhân. Ở cấp độ cộng đồng, cần tạo dựng môi trường sống lành mạnh, giúp người dân dễ dàng tiếp cận thực phẩm sạch, thể dục thể thao, giảm tiêu thụ rượu bia, thuốc lá và các chất béo có hại. Quan trọng không kém là giáo dục cộng đồng nhận biết sớm dấu hiệu đột quỵ, giảm ô nhiễm không khí, tăng khả năng tiếp cận y tế và cải thiện an sinh xã hội.
Ở cấp độ cá nhân, mỗi người cần chủ động: Kiểm tra định kỳ các yếu tố nguy cơ: huyết áp, đường huyết, mỡ máu; giảm cân nếu thừa cân, béo phì; cai thuốc lá, hạn chế rượu bia; duy trì chế độ ăn uống cân đối, vận động thể lực đều đặn; quản lý các bệnh nền như tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu.
Đặc biệt, khi có dấu hiệu cảnh báo như méo miệng, yếu tay chân, nói khó, cần lập tức gọi cấp cứu và đưa bệnh nhân đến cơ sở có đơn vị đột quỵ trong vòng 4,5 giờ. Đó là “thời gian vàng” quyết định sự sống còn và chất lượng sống của người bệnh.
Theo số liệu năm 2020, đột quỵ là nguyên nhân tử vong đứng thứ hai trên toàn cầu. Gánh nặng bệnh tật và tàn phế do đột quỵ lên đến 890 tỷ USD mỗi năm, tương đương 0,66% GDP toàn cầu.
Nhiều người nghĩ rằng, điều trị tại bệnh viện hiện đại sẽ đảm bảo hồi phục. Những thống kê cho thấy, chỉ 50% người sống sót sau đột quỵ có thể quay lại công việc cũ, cho dù được điều trị ở trung tâm hàng đầu.
Tại Việt Nam, phần lớn người bệnh sau đột quỵ phải sống dựa vào người thân, mất khả năng lao động. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến kinh tế gia đình mà còn gây áp lực lớn lên hệ thống y tế và an sinh xã hội.
Tại Hội thảo phòng chống đột quỵ toàn quốc, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức nhấn mạnh: “Chúng ta phải cân bằng nỗi sợ bằng kiến thức đúng và hành động đúng. Không ai đứng ngoài cuộc trong cuộc chiến với đột quỵ”. Do đó, hội thảo là nơi các chuyên gia đầu ngành, cùng chia sẻ kinh nghiệm, cập nhật kiến thức và đặc biệt là kết nối hệ thống y tế liên viện để đảm bảo cấp cứu trong “giờ vàng”. Đây không chỉ là sự kiện chuyên môn mà còn là lời hiệu triệu cộng đồng chung tay hành động vì một tương lai không còn bị đột quỵ đe dọa.
Đột quỵ có thể xảy ra bất cứ lúc nào, với bất kỳ ai. Nhưng 90% nguyên nhân gây ra đột quỵ là có thể kiểm soát được. Câu chuyện về bé gái 14 tuổi mãi mãi là lời cảnh tỉnh: nếu chậm trễ, chúng ta sẽ mất đi cơ hội quý giá nhất.
Đừng đợi đến khi điều không mong muốn xảy ra. Hãy hành động từ hôm nay – từ việc kiểm soát huyết áp, thói quen sinh hoạt, đến việc nâng cao nhận thức cộng đồng. Bởi vì với đột quỵ, hiểu biết và phản ứng nhanh chính là chìa khóa của sự sống.