Đường sắt đô thị – Giải pháp cấp thiết cho giao thông TP.HCM
Đường sắt đô thị không chỉ là giải pháp giao thông hiện đại mà còn là cú hích chiến lược để TP.HCM thoát khỏi vòng luẩn quẩn của ùn tắc, ô nhiễm và quá tải hạ tầng. Với lộ trình đầu tư đồng bộ, quyết tâm chính trị mạnh mẽ và tầm nhìn dài hạn, hệ thống metro hứa hẹn thay đổi bộ mặt đô thị và nâng cao chất lượng sống cho hàng triệu người dân.
Ngày 18/4, Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP.HCM (MAUR) và Ban Quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội (MRB) phối hợp tổ chức Hội nghị quốc tế thông tin về công tác tư vấn thực hiện các dự án đường sắt đô thị tại TP.HCM và TP.Hà Nội.
Metro: Lựa chọn chiến lược cho đô thị hiện đại
Trong hơn một thập kỷ qua, TP.HCM liên tục mở rộng hệ thống hạ tầng giao thông, từ đường vành đai, cầu vượt, đến các hầm chui lớn nhỏ. Tuy nhiên, tốc độ đô thị hóa nhanh, dân số tăng mạnh và số lượng phương tiện cá nhân không ngừng leo thang đã khiến những nỗ lực này trở nên thiếu bền vững.
Theo thống kê của Sở Giao thông Vận tải TP.HCM, tính đến cuối năm 2023, Thành phố có khoảng 10 triệu dân nhưng lại sở hữu hơn 8,5 triệu xe máy và gần 900.000 ô tô. Trung bình mỗi năm, thành phố có thêm khoảng 300.000 phương tiện đăng ký mới. Trong khi đó, tỷ lệ đất dành cho giao thông chỉ chiếm khoảng 9% tổng diện tích đô thị, thấp hơn rất nhiều so với chuẩn quốc tế là 20-25%.
Metro: Lựa chọn chiến lược cho đô thị hiện đại
Nhận thức rõ bài toán hạ tầng không thể giải bằng cách “xây thêm đường cho xe cá nhân”, TP.HCM xác định cần một “bước nhảy vọt” trong quy hoạch giao thông – đó là phát triển hệ thống đường sắt đô thị (metro). Với năng lực vận chuyển lớn, tốc độ cao, an toàn và ít ảnh hưởng đến không gian đô thị mặt đất, metro chính là giải pháp bền vững mà các đô thị lớn trên thế giới đều lựa chọn.
Tại Hội nghị quốc tế về tư vấn dự án metro tổ chức ngày 18/4 vừa qua, đại diện Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP.HCM (MAUR) chia sẻ về kế hoạch đầu tư đầy tham vọng cho giai đoạn đến 2045: Giai đoạn đến 2035: Hoàn thành 07 tuyến metro, tổng chiều dài 355 km, đạt mật độ 22 km/1 triệu dân, phục vụ 40-50% nhu cầu giao thông đô thị.Giai đoạn 2045: Hoàn thành thêm 03 tuyến (tuyến số 8, 9, 10), nâng tổng chiều dài lên 510 km, đáp ứng 50-60% nhu cầu di chuyển.
Tổng mức đầu tư ước tính đến năm 2045 khoảng 40,21 tỷ USD, với chi phí vận hành khoảng 0,398 tỷ USD. Đây là khoản đầu tư lớn, nhưng xét về dài hạn, nó sẽ mang lại giá trị kinh tế – xã hội khổng lồ, từ giảm chi phí nhiên liệu, giảm ô nhiễm, tiết kiệm thời gian đến nâng cao năng suất lao động toàn đô thị.
Một trong những tuyến metro trọng điểm đang được kỳ vọng là tuyến Metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương). Với chiều dài gần 11 km, kết nối trung tâm TP với các quận đông dân như Tân Bình, Tân Phú, quận 12, tuyến này sẽ là “xương sống” mới trong giao thông công cộng phía Bắc thành phố.
Điểm đáng chú ý là TP.HCM đã chuyển từ vốn ODA sang vốn ngân sách thành phố để tăng tính chủ động. Hiện tại, dự án đang gấp rút thực hiện khâu lựa chọn tư vấn thiết kế và thẩm tra (thiết kế FEED, đấu thầu EPC...), với kỳ vọng có thể đẩy nhanh tiến độ thi công trong giai đoạn 2025–2030.
Mở rộng không gian sống và phát triển đô thị bền vững
Phát biểu tại Hội nghị, ông Phan Công Bằng – Trưởng ban MAUR – nhấn mạnh rằng đường sắt đô thị không chỉ là giải pháp giao thông, mà còn là “cầu nối cho khát vọng sống hiện đại của người dân”. Khi hệ thống metro được vận hành đồng bộ, người dân có thể sống ở vùng ven, làm việc ở trung tâm mà vẫn đảm bảo sự thuận tiện trong di chuyển – điều mà các đô thị phát triển như Tokyo, Seoul, Paris… đã làm từ nhiều thập kỷ trước.
Điều này sẽ giúp giãn dân ra khỏi trung tâm, giảm áp lực lên quỹ đất nội đô, đồng thời tạo cơ hội phát triển các đô thị vệ tinh như Thủ Đức, Bình Chánh, Hóc Môn... Đó là tiền đề để TP.HCM thực hiện chiến lược phát triển đô thị đa trung tâm trong tương lai.
Một tín hiệu tích cực là Nghị quyết 188/2025/QH15 – vừa được Quốc hội thông qua ngày 19/2/2025 – cho phép TP.HCM và Hà Nội thực hiện thí điểm các cơ chế đặc thù trong đầu tư phát triển hệ thống metro, như tự chủ quyết định về lựa chọn nhà thầu, chuyển đổi hình thức vốn, phân cấp quản lý dự án...
Nghị quyết được thông qua với tỷ lệ 100% đại biểu tán thành, cho thấy sự đồng thuận cao từ Trung ương. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để hai đô thị lớn nhất cả nước tháo gỡ “nút thắt” trong đầu tư hạ tầng giao thông công cộng – vốn bị cản trở bởi cơ chế, thủ tục rườm rà trong suốt thời gian dài.
Metro không phải là “phép màu” có thể giải quyết mọi vấn đề trong một sớm một chiều. Tuy nhiên, đó là giải pháp duy nhất có thể giúp TP.HCM bước ra khỏi vòng lặp “ùn tắc – mở đường – lại ùn tắc”. Khi metro vận hành ổn định, người dân sẽ có lựa chọn di chuyển mới – văn minh hơn, nhanh hơn, tiết kiệm hơn.
Sự thành công của hệ thống metro không chỉ nằm ở xây dựng hạ tầng, mà còn phụ thuộc vào cách chúng ta thay đổi thói quen di chuyển, tích hợp hệ thống vé điện tử, xây dựng các kết nối “last mile” và đồng bộ hóa với xe buýt, bãi giữ xe, khu dân cư, trung tâm thương mại…
Đầu tư cho đường sắt đô thị là đầu tư cho tương lai. Với tầm nhìn dài hạn, sự vào cuộc mạnh mẽ của hệ thống chính trị, sự đồng thuận của người dân và cộng đồng quốc tế, TP.HCM hoàn toàn có cơ sở để tin rằng trong 10-20 năm tới, thành phố sẽ có một hệ thống metro hiện đại, tiện nghi và ngang tầm với các đô thị lớn trên thế giới.